Gady

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy gromadzie kręgowców. Zobacz też: miejscowość o tej nazwie.

Gady
kajman żakare
Systematyka
Domena	eukarioty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	gady (parafiletyczna)
Nazwa systematyczna
Reptilia
Laurenti, 1768

Gady (Reptilia, od łac. repto - czołgam się) – parafiletyczna grupa zmiennocieplnych owodniowców. Współczesne gady są pozostałością po znacznie większej grupie zwierząt, której największy rozkwit przypadł na erę mezozoiczną. Z osiemnastu znanych rzędów gadów obecnie żyją tylko cztery, pozostałe wymarły. Niektóre kopalne gady naczelne czyli archozaury takie jak pterozaury i dinozaury były prawdopodobnie zwierzętami stałocieplnymi.

Tradycyjnie gady wyodrębniano jako gromadę, do której zaliczano wszystkie owodniowce z wyjątkiem ptaków i ssaków. Ponieważ jednak zarówno ptaki, jak i ssaki pochodzą od tak definiowanych gadów, a zarazem nie są do nich zaliczane, gromada gadów jest parafiletyczna. Aby stała się grupą monofiletyczną należałoby ją zsynonimizować z zauropsydami (co oznaczałoby zaliczenie ptaków do gadów, a jednocześnie wykluczenie z tej gromady synapsydów), lub owodniowcami (wówczas do gadów zaliczałyby się również ptaki i ssaki). Tradycyjnie pojmowane "gady" wchodzą w skład dwóch gromad owodniowców: gromady zauropsydów (Sauropsida) obejmującej anapsydy i diapsydy (właśnie do tej gromady należą wszystkie współcześnie żyjące "gady"), oraz gromady synapsydów (Synapsida).

[edytuj] Cechy budowy

skóra sucha, szorstka lub delikatna, wytwarzająca rogowe tarcze (żółwie i krokodyle) lub tarczki i łuski (jaszczurki, węże)
uzębienie - brak u żółwi, u pozostałych dobrze rozwinięte. Zęby większości gadów, oprócz agam i kameleonów, podlegają stałej wymianie (polifiodontyzm). Wyróżniane są trzy typy osadzenia:
- akrodontyczne - osadzone podstawą na kościach szczęki lub żuchwy
- pleurodontyczne - przytwierdzone z boku kości
- tektodontyczne - osadzone w zębodołach (tylko krokodyle)
czaszka połączona z pierwszym kręgiem za pomocą jednego kłykcia potylicznego - połączenie ruchome
kręgosłup posiada dwa kręgi krzyżowe
serce z dwóch przedsionków oraz komory podzielonej niepełną przegrodą na dwie części, a jedynie u krokodyli przegroda jest pełna (serce z dwóch przedsionków i dwóch komór)
kończyny dobrze rozwinięte, zredukowane lub brak zupełnie
jaja typu polilecytalnego - zawierają duże ilości żółtka w osłonkach pergaminowatych, a u żółwi i krokodyli w wapiennych skorupkach
rozmnażanie- zapłodnienie wewnętrzne, jajorodne, jajożyworodne lub żyworodne, rozwój prosty, zarodki tworzą błony płodowe - owodniowce
oddychanie płuca gąbczaste, wentylację płuc uwydatniają ruchy klatki piersiowej

[edytuj] Ewolucja gadów

W karbonie z najprymitywniejszych owodniowców niezależnie powstały synapsydy, w których czaszce występował jeden (dolny) otwór skroniowy za każdym okiem, oraz zauropsydy. Synapsydy były dominującą grupą kręgowców lądowych w okresie permu i na początku triasu; w erze mezozoicznej dały początek ssakom.

Zauropsydy rozdzieliły się na dwie linie ewolucyjne: anapsydy, charakteryzujące się czaszką pozbawioną otworów skroniowych, oraz diapsydy. Wśród anapsydów pojawiły się m.in. pareiazaury wymarłe na przełomie permu i triasu, oraz żyjące do dziś żółwie. Z kolei diapsydy wykształciły czaszkę z dwoma parami otworów skroniowych (pary: dolna i górna). Dzięki obecności otworów skroniowych czaszka była lżejsza, a mięśnie miały więcej miejsca; w rezultacie szczęka stawała się silniejsza i bardziej ruchliwa. Diapsydy rozdzieliły się (nie licząc kilku bocznych linii ewolucyjnych, m.in. grupy Ichthyopterygia) na dwie główne linie:

lepidozauromorfy (do których należą wymarłe morskie gady mezozoiczne z grupy Sauropterygia oraz współczesne lepidozaury - węże, jaszczurki i hatterie)
archozauromorfy (obecnie reprezentowane tylko przez krokodyle i ptaki, ale wcześniej do tej grupy należały m.in. pterozaury i dinozaury)

[edytuj] Systematyka

Liczbę gatunków gadów żyjących współcześnie szacuje się na blisko 8000 i zalicza do czterech rzędów:

Testudines - żółwie
Crocodilia - krokodyle
Sphenodontia - sfenodonty (hatteria)
Squamata - łuskonośne (jaszczurki, amfisbeny i węże)

Systematyka gadów nie jest ostatecznie ustalona.

Żółwie posiadają pokryte płytkami skorupy, zamykające ich ciała z dołu i z góry. Do skorupy przyrośnięte są żebra. Nie mają zębów. Pysk kończy się mocnym rogowym dziobem.

Węże i jaszczurki mają ciało wydłużone, pokryte łuskami lub tarczkami, duży pysk, język przeważnie rozdwojony. Jaszczurki mają przeważnie cztery kończyny (ale np. padalec nie ma kończyn), a węże nie mają ich wcale.

Krokodyle i aligatory są podobne do jaszczurek, wielkie, o skórze pokrytej twardymi, dużymi łuskami. Mają wielkie pyski i liczne zęby. U większości nozdrza znajdują się na szczycie głowy.

[edytuj] Gady (Reptilia)

Gromada: Synapsydy (Synapsida) gady ssakoształtne
- Podrząd: Caseasauria
  - Rodzina: Eothyrididae
  - Rodzina: Caseidae
- (Ranga niepewna): Eupelycosauria
  - Rodzina: Varanopseidae
  - Rodzina: Ophiacodontidae
  - Rodzina: Edaphosauridae
  - (Ranga niepewna): Sphenacodontia
    - Rodzina: Sphenacodontidae
    - Rząd: terapsydy (Therapsida)
      - Podrząd: Biarmosuchia
      - (Ranga niepewna): Eutherapsida
        
        Podrząd: Dinocephalia
        
        Rodzina: Estemmenosuchidae
        
        (Ranga niepewna): Anteosauria
        
        (Ranga niepewna): Tapinocephalia
        
        (Ranga niepewna): Neotherapsida
        
        Podrząd: Anomodontia
        
        Infrarząd: Venyukovioidea (syn. Venyukoviamorpha)
        
        Infrarząd: Dromasauria
        
        Infrarząd: dicynodonty (Dicynodontia)
        
        (Ranga niepewna): teriodonty (Theriodontia) gady ssakozębne
        
        Podrząd: gorgonopsy (Gorgonopsia)
        
        (Ranga niepewna): Eutheriodontia
        
        Podrząd: Therocephalia
        
        Podrząd: cynodonty (Cynodontia)
        
        (Ranga niepewna): Mammaliformes
        
        Gromada: ssaki (Mammalia)

Gromada: Zauropsydy (Sauropsida)
- Podgromada: Anapsydy (Anapsida)
  - Rząd: mezozaury (Mesosauria) (?)
    - Rodzina: Mesosauridae
  - Rodzina: Millerettidae
  - Rodzina: Bolosauridae
  - (Ranga niepewna): eunotozaury (Eunotosauria) (?)
  - (Ranga niepewna): Procolophonomorpha (syn. Ankyramorpha)
    - (Ranga niepewna): Procolophonia
      - Nadrodzina: Procolophonoidea
      - (Ranga niepewna): Hallucicrania (syn. Pareiasauriformes)
        
        Nadrodzina: Lanthanosuchoidea (?)
        
        Nadrodzina: Pareiasauroidea
      - Rząd: żółwie (Testudines) (?)
        
        Rodzina: Australochelidae
        
        Podrząd: Proganochelydia
        
        Podrząd: żółwie skrytoszyjne (Cryptodira)
        
        Rodzina: Meiolaniidae
        
        Podrząd: żółwie bokoszyjne (Pleurodira)
- (Ranga niepewna): Eureptilia
  - Rodzina: Captorhinidae
  - Rodzina: Protorothyrididae
  - Podgromada: Diapsydy (Diapsida)
    - Rząd: Araeoscelida (syn. Araeoscelidia)
    - (Ranga niepewna): Avicephala (?)
    - (Ranga niepewna): Neodiapsida
      - Rząd: Younginiformes
      - Nadrząd: Ichthyopterygia (?)
        
        Rząd: Ichtiozaury (Ichtiosauria)
      - (Ranga niepewna): Sauria
        
        Infragromada: Lepidosauromorpha
        
        Nadrząd: Sauropterygia
        
        Rząd: Thalattosauriformes (?)
        
        Podrząd: Thalattosauria
        
        Rząd: plakodonty (Placodontia)
        
        (Ranga niepewna): Eosauropterygia
        
        Podrząd: Pachypleurosauria (?)
        
        (Ranga niepewna): Eusauropterygia
        
        (Ranga niepewna): notozaury (Nothosauria)
        
        (Ranga niepewna): Pistosauroidea
        
        Rodzina: Pistosauridae
        
        Rząd: plezjozaury (Plesiosauria)
        
        Podrząd: Plesiosauroidea
        
        Podrząd: Pliosauroidea
        
        Nadrząd: lepidozaury (Lepidosauria)
        
        (Ranga niepewna): Sphenodontida
        
        Rząd: sfenodonty (Sphenodontia)
        
        Rząd: łuskonośne (Squamata)
        
        Podrząd: jaszczurki (Lacertilia)
        
        Rodzina mozazaury (Mosasauridae)
        
        Podrząd: amfisbeny (Amphisbaenia syn. Annulata)
        
        Podrząd: węże (Serpentes syn. Ophidia)
        
        Infragromada: Archosauromorpha
        
        Rząd: Choristodera (?)
        
        Rząd: rynchozaury (Rhynchosauria)
        
        Rząd: Trilophosauria
        
        Rząd: Prolacertiformes
        
        (Ranga niepewna): Archosauriformes
        
        Rodzina: Proterosuchidae
        
        Rodzina: Erythrosuchidae
        
        Rodzina: Euparkeriidae
        
        (Ranga niepewna): Avesuchia
        
        Rodzina: Proterochampsidae
        
        (Ranga niepewna): archozaury (Archosauria) gady naczelne
        
        (Ranga niepewna): Crurotarsi
        
        Rodzina: Ornithosuchidae
        
        Podrząd: fitozaury (Phytosauria syn. Parasuchia)
        
        (Ranga niepewna): Suchia
        
        Rodzina: Prestosuchidae
        
        (Ranga niepewna): aetozaury (Aetosauria) (?)
        
        (Ranga niepewna): Rauisuchia
        
        Rodzina: Rauisuchidae
        
        Rodzina: Poposauridae
        
        Nadrząd: Crocodylomorpha
        
        (Ranga niepewna): Sphenosuchia
        
        (Ranga niepewna):: Crocodyliformes
        
        (Ranga niepewna): krokodyle pierwotne (Protosuchia)
        
        (Ranga niepewna): Mesoeurocrocodylia
        
        (Ranga niepewna): Thalattosuchia (?)
        
        Rodzina: Teleosauridae
        
        Rodzina: Metriorhynchidae
        
        (Ranga niepewna): Metasuchia
        
        Rodzina: Notosuchidae (?)
        
        Rodzina: Baurusuchidae (?)
        
        Rodzina: Sebecosuchidae (syn. Sebecidae) (?)
        
        (Ranga niepewna): Neosuchia
        
        Rodzina: Dyrosauridae
        
        Rodzina: Pholidosauridae
        
        Rodzina: Goniopholidae
        
        (Ranga niepewna): Eusuchia
        
        Rząd: krokodyle (Crocodilia, syn. Crocodylia)
        
        (Ranga niepewna): Ornithodira
        
        Rząd: pterozaury (Pterosauria) gady latające
        
        Podrząd: ramforynchy (Rhamphorhynchoidea)
        
        Podrząd: pterodaktyle (Pterodactyloidea)
        
        (Ranga niepewna): Dinosauromorpha
        
        (Ranga niepewna): Dinosauriformes
        
        Rodzina: Lagosuchidae
        
        Nadrząd: dinozaury (Dinosauria)
        
        Rząd: dinozaury gadziomiedniczne (Saurischia)
        
        Podrząd: teropody (Theropoda)
        
        Rodzina: herrerazaurydy (Herrerasauridae) (?)
        
        (Ranga niepewna): Neotheropoda
        
        Infrarząd: ceratozaury (Ceratosauria)
        
        Nadrodzina: Coelophysoidea (?)
        
        (Ranga niepewna): Neoceratosauria
        
        (Ranga niepewna): Tetanurae
        
        Nadrodzina: Megalosauroidea (syn. Spinosauroidea)
        
        (Ranga niepewna): Avetheropoda
        
        Infrarząd: karnozaury (Carnosauria)
        
        Nadrodzina: Allosauroidea
        
        Infrarząd: celurozaury (Coelurosauria)
        
        Nadrodzina: Tyrannosauroidea
        
        (Ranga niepewna): Maniraptoriformes
        
        (Ranga niepewna): Ornithomimosauria
        
        (Ranga niepewna): Maniraptora
        
        Gromada: ptaki (Aves)
        
        Podrząd: zauropodomorfy (Sauropodomorpha)
        
        Infrarząd: prozauropody (Prosauropoda)
        
        Infrarząd: zauropody (Sauropoda)
        
        Rząd: dinozaury ptasiomiedniczne (Ornithischia)
        
        Podrząd: tyreofory (Thyreophora)
        
        Infrarząd: stegozaury (Stegosauria)
        
        (Ranga niepewna): Ankylosauromorpha
        
        (Ranga niepewna): cerapody (Cerapoda)
        
        Podrząd: ornitopody (Ornithopoda)
        
        (Ranga niepewna): Heterodontosauriformes
        
        Rodzina: heterodontozaurydy (Heterodontosauridae)
        
        Podrząd: marginocefale (Marginocephalia)
        
        Infrarząd: pachycefalozaury (Pachycephalosauria)
        
        Infrarząd: ceratopsy (Ceratopsia)