Aspekt (językoznawstwo)
Z Wikipedii
Aspekt (postać, forma) - kategoria gramatyczna wyrażająca sposób przedstawienia czynności lub stanu.
[edytuj] Aspekt w językach słowiańskich
Dla języków słowiańskich charakterystyczna jest kategoria gramatyczna aspektu, która przysługuje czasownikowi i posiada dwie podstawowe wartości: 1) aspekt dokonany; 2) aspekt niedokonany.
Ogólnie mówiąc, aspekt dokonany pozwala przedstawić czynność jako zakończoną, wykonaną. Natomiast aspekt niedokonany nie przedstawia czynności jako czynności zakończonej, lecz raczej jako trwającą lub powtarzającą się. Dokładne opisanie różnicy między aspektem dokonanym a niedokonanym jest bardzo trudne. Polacy intuicyjnie rozumieją tę różnicę, ponieważ aspekt jest jedną z podstawowych kategorii w ich języku ojczystym. Sprawia ona za to ogromne trudności cudzoziemcom uczącym się któregoś z języków słowiańskich.
Wśród językoznawców nie ma zgody co do charakteru kategorii aspektu. Niektórzy uznają ją za kategorię fleksyjną. Oznaczałoby to, że czasownik odmienia się przez aspekt, tak samo jak odmienia się przez np. osobę. Inni uznają ją za kategorię selektywną. Przy takim podejściu czasownik posiada określony aspekt, tak samo jak rzeczownik posiada określony rodzaj. W dalszej części artykułu przyjmiemy ten drugi punkt widzenia, który umożliwia wyróżnienie w językach słowiańskich trzech grup czasowników:
- czasowniki dokonane (występujące tylko w aspekcie dokonanym) - np. polskie skoczyć, przeczytać;
- czasowniki niedokonane (występujące tylko w aspekcie niedokonanym) - np. polskie skakać, czytać;
- czasowniki dwuaspektowe (występujące w aspekcie dokonanym i niedokonanym) - np. polskie aresztować.
Od aspektu czasownika zależy możliwość utworzenia niektórych form gramatycznych. Na przykład w języku polskim oraz we wszystkich pozostałych współczesnych językach północnosłowiańskich czasowniki dokonane nie tworzą form czasu przyszłego złożonego. Możemy więc powiedzieć będę skakał, będę czytał, będę aresztował, ale nie *będę skoczył, *będę przeczytał. Z kolei od czasowników niedokonanych nie można w języku polskim utworzyć imiesłowu przysłówkowego uprzedniego. Istnieją więc formy skoczywszy, przeczytawszy, aresztowawszy, ale nie *skakawszy, *czytawszy.
Z powyższego wynika, że kategoria aspektu jest silnie związana z kategorią czasu.
Czysta para aspektowa to taka para czasowników, między którymi jedyną różnicą znaczenia jest różnica aspektu. Przykładami mogą być takie pary jak skakać-skoczyć, czytać-przeczytać. Jedyną różnicą między znaczeniem czasownika skakać a znaczeniem czasownika skoczyć jest to, że pierwszy z nich jest niedokonany, a drugi dokonany.
Zobacz też: język polski.
