Zuidwalvulkaan
De Zuidwalvulkaan is een (dode) vulkaan in Nederland die zich op ruim 2 km onder het aardoppervlak bevindt, onder de Waddenzee tussen Harlingen en Vlieland. De vulkaan was actief tijdens het late Jura (ca. 160 - 145 Ma geleden) en is nadien bedekt onder ca. 2000 meter sedimentair gesteente, voornamelijk schalie en zandsteen uit het Krijt.
[bewerk] Ontdekking
De vulkaan is ontdekt in 1970 toen de Franse oliemaatschappij Elf Petroland (tegenwoordig onderdeel van Total) een boring zette in de Waddenzee, met als doel een mogelijk gasveld dat zich daar volgens seismisch onderzoek bevond. De maatschappij stuitte tot zijn verbazing onder het reservoirgesteente op gesteente in het boorgat, dat van vulkanische oorsprong was. Het bleek een vulkaan te zijn die gevormd was tijdens de fase van orogenese in het toenmalige Europese continent van ongeveer 160 miljoen jaar (Ma) geleden. Het Zuidwalgasveld, dat zich direct boven de vulkaan bevindt, werd in 1988 in productie genomen en produceert nog steeds gas. Naast de gesteentefragmenten (boorgruis genoemd), was er nog een andere indicatie voor de aanwezigheid van een warmtebron in de vorm van een vulkaan; de temperatuur op een diepte van 2 kilometer is normaal gesproken 100 graden Celsius, in dit geval was dit 130 graden.
[bewerk] Zuidwal
De vulkaan heeft een hoogte van ongeveer 1 km en was gedurende zo'n 12 miljoen jaar actief. De erupties van de vulkaan waren hevige en kortstondige met veel explosies. Dit, samen met de mineraalsamenstelling, duidt op vulkanisme dat plaatsvond als gevolg van subductie die niet direct nabij de vulkaan plaatsvindt. De Kimmerische orogenese, zoals de periode van gebergtevorming die destijds plaatsvond genoemd wordt, was een fase van compressie waarbij de toenmalige microplaten Turkije en Iran noordwaarts bewogen en in botsing kwamen met het Euraziatische continent. Deze orogenese zou door de Euraziatische plaat schokgolven teweeg hebben kunnen brengen, die leidden tot vulkanisme. Dit proces zou zich tijdens de Alpiene orogenese herhaald kunnen hebben, toen tijdens het Eoceen in de Eifel grootschalig explosief vulkanisme ontstond als mogelijk gevolg van de botsing en subductie van de Adriatische plaat.
De vulkaan in de ondergrond is bedekt door zandsteenlagen uit het onder-Krijt, die een reservoirgesteente vormen voor gas. Het afsluitingsgesteente is een dik pakket kleistenen die zijn afgezet tijdens de transgressieve fase na de vorming van de Zuidwalvulkaan, in het onder-Krijt.
