Wierde (toponiem)

Een wierde is een kunstmatige heuvel, opgeworpen om bij hoogwater een droge plek te hebben. De naam komt vooral voor in de provincie Groningen in Nederland. In Friesland wordt het terp genoemd, hoewel ook in Friesland nogal wat plaatsnamen op werd eindigen. In Noord-Duitsland heet zo'n heuvel Warft. Op het (voormalige) eiland Marken wordt zo'n heuvel 'werf' genoemd.

Het woord is verwant aan het werkwoord "werpen"; een opgeworpen heuvel dus. Wierden werden niet alleen gemaakt om door mensen te worden bewoond, maar ook om het vee te beschermen en om er soorten geriefhout, dat slecht tegen natte grond kan, op te laten groeien.

De wierden werden opgeworpen op toch al hoge plekken. Vandaar dat ze vaak op een rij (zandrug) liggen. Een mooi voorbeeld is de uitloper van de Hondsrug: Adorp, Sauwerd, Ezinge, Winsum, Baflo, Rasquert, Warffum, Usquert, met daartussen allerlei kleinere wierden.

Warffum is qua omvang de grootste wierde van Nederland, Hogebeintum de hoogste (terp).

Afgeleiden van het woord wierde komen voor in plaatsnamen, bijvoorbeeld in de eerder genoemde: Sauwerd, Rasquert, Warffum (warfen = werfen = werpen) en Usquert. Dat een wierde in het verleden niet alleen in Groningen voorkomt, bewijst een naam als Woerden, de lokale uitspraak van het woord.

[bewerk] Afgravingen

In de 19e eeuw ontdekte men dat de grond van deze heuvels goed te gebruiken was als grondverbeteraar. Door wierdegrond over een arme zandige akker of weiland te strooien, kon men de opbrengst sterk vergroten. Men begon massaal wierden af te graven en de grond te verkopen.

In korte tijd ondergingen vele wierden dit lot. Met het verhandelen van de afgegraven grond was veel geld gemoeid. Voor de wierde Wierhuizen werd berekend dat de verkoop van zo'n 70.000 kubieke meter wierdengrond een netto opbrengst gaf van 19.000 gulden. Nu (2006) zou dat een kleine 150.000 euro zijn. Wierhuizen lag daarbij ongunstig, zodat er maar 40 cent per ton gevraagd kon worden. De grond van sommige wierden werd voor 50 of zelfs 55 cent per ton verkocht. De betrokken schippers, ook wel wierschippers genoemd, kochten vaak zelf de aarde en verkochten deze met winst aan landbouwers.

In 2005 is in Groningen begonnen met het herstel van enkele afgegraven wierden, met behulp van bij baggeren vrijgekomen specie. De eerste wierde waarbij dit werd toegepast is die van Wierum, bij Adorp.