Standerdmolen
 |
|
|
De standerdmolen of staakmolen is het oudste houten type windmolen in de Lage Landen.
De oudst bekende en onbetwistbare windmolenvermeldingen dateren van ca. 1180. Waarschijnlijk waren dit standerdmolens.
De standerdmolen komt nog voor in Noord-Frankrijk, België, Nederland, Engeland, Noord-Duitsland en Denemarken.
In de molenkast zitten de complete aandrijving en de maalstenen, meestal twee koppels. De kast steunt en draait om een zware spil of standerd (in Vlaanderen staak genoemd) die tot beneden doorloopt. De molenstenen zitten in de maalstoel, waarbij de onderste steen (de ligger) vast zit en de bovenste (de loper) in hoogte verstelbaar is. Om het verstellen te vergemakkelijken is er een regulateur, die met middelpuntvliedende kracht door middel van gewichten werkt.
De meeste standerdmolens zijn korenmolens, maar in Vlaanderen zijn er ook enkele zeldzame oliemolens; aan de achterzijde is vaak een kapje te zien waaronder een door de wind aangedreven hijsas voor zakken graan en meel zit (het luiwerk, zie foto).
Men spreekt van een gesloten of open standerdmolen, afhankelijk van het feit of het ondergedeelte geheel gesloten dan wel open is. De molen op de foto's zijn van het gesloten type. In Limburg heeft het onderstel vaak alleen een dak en geen wanden. Hier spreekt men dan over een half-gesloten standerdmolen.
Door de beperkte ruimte in de houten kast had dit type molen maar een beperkte productiecapaciteit. Vanaf de 18e eeuw werden veel standerdmolens afgebroken en vervangen door grotere en vaak hoger gebouwde molens. Deze laatsten waren minder onderhoudsgevoelig en hadden ruimte voor meerdere koppels maalstenen en meer capaciteit voor opslag van graan en meel.
[bewerk] Fotogalerij (Doesburgermolen te Ede)
 Achterzijde met bovenaan het luikapje |
 Doorsnee tekening |
 Onderin: de standerd op de kruisplaten |
 Bovenas met schuin daarboven de luias van het luiwerk |
 Aandrijving maalstoel |
 Regulateur voor het verstellen van de maalstenen |
 Detail regulateur voor het verstellen van de maalstenen |
[bewerk] Trivia
In Nederland zijn er van dit type nog ongeveer 40 molens bewaard gebleven, voornamelijk in Gelderland, Noord-Brabant, Limburg en Zeeland. In België wordt hij oa. nog gevonden in Koksijde, bij de Onze-Lieve-Vrouw Ten Duinen, en in Retie ( De Heerser ).
