Schijf van Phaistos
De Schijf van Phaistos, ook wel bekend als Phaistos Disk, is een archeologische vondst die op het Griekse eiland Kreta is gedaan.
Het is een rond tablet van aardewerk, waarop aan beide zijden in een spiraalvorm met stempeltjes pictogrammen zijn ingedrukt die nog niet ontcijferd zijn. Er is veel gespeculeerd over de taal waarin het schrift is geschreven en over de inhoud van de tekst, maar weinig hierover is zeker. Vanwege het feit dat de tekst op de schijf maar kort is, is het moeilijk statistische methodes te gebruiken bij het ontcijferen ervan. Zolang wat er op de schijf staat niet is ontcijferd, is het zelfs niet eens helemaal zeker dat het om een tekst in een natuurlijke taal gaat. Een zekere Peter Aleff heeft zelfs een boek laten verschijnen waarin hij beweert dat het een spelletje ganzenbord betreft.
De schijf is in 1908 gevonden op de Minoïsche site Phaistos (op Kreta), waar de schijf ook naar is genoemd, en hij wordt bewaard in het archeologisch museum te Heraklion. De oorspronkelijke herkomst ervan is ook onzeker: misschien Klein-Azië, een gissing van de archeoloog Arthur Evans, of misschien gewoon Kreta zelf, hoewel op een paar voorwerpen na de meeste Kretenzische kunst in symboliek en stijl nogal afwijkt.
De schijf heeft een diameter van ongeveer 16 centimeter, is ongeveer 16-19 millimeter dik en wordt gedateerd op ongeveer 1700 tot 1600 v.Chr.
|
|
|
|
[bewerk] Analyse van het schrift
Het schrift is vermoedelijk een lettergreepalfabet, gezien het vrij grote aantal tekens: 45. Statistisch gezien is het waarschijnlijk dat in een zo korte tekst, 241 of 242 karakters, nog een dozijn andere tekens niet vertegenwoordigd is. De tekst loopt van buiten naar binnen en lijkt verdeeld te zijn in dertig woorden aan de ene kant en 31 aan de andere. Bij de fabricage is er door de maker op één punt een verbetering aangebracht. De lijst van tekens is de volgende, inclusief frequentie:
| N° | Glyfe | Beschrijving door Evans | Aantal | Opmerkingen |
| 01 |  |
"voetganger" | 11 | |
| 02 |  |
"bevederd hoofd" | 19 | meest frequent symbool, altijd bij het begin van een woord |
| 03 |  |
"getatoeëerd hoofd" | 2 | |
| 04 |  |
"gevangene" | 1 | |
| 05 |  |
"kind" | 1 | |
| 06 |  |
"vrouw" | 4 | |
| 07 |  |
"helm" | 18 | |
| 08 |  |
"pantservuist" | 5 | |
| 09 |  |
"tiara" | 2 | |
| 10 |  |
"pijl" | 4 | alleen op kant A |
| 11 |  |
"boog" | 1 | |
| 12 |  |
"schild" | 17 | 12 keer in groep 02-12; vergeleken met Lineair B qe and Luwisch TURPI |
| 13 |  |
"knuppel" | 6 | |
| 14 |  |
"kluisters" | 2 | |
| 15 |  |
"haak" | 1 | |
| 16 |  |
"zaag" | 2 | |
| 17 |  |
"deksel" | 1 | |
| 18 |  |
"boemrang" | 12 | vergeleken met Lineair A/B 37, Linear B ti |
| 19 |  |
"winkelhaak" | 3 | alleen op kant A; vergeleken met Lineair B sa |
| 20 |  |
"dolium" | 2 | |
| 21 |  |
"kam" | 2 | |
| 22 |  |
"slinger" | 5 | alleen op kant B |
| 23 |  |
"zuil" | 11 | vergeleken met Lineair A/B 05 of Lineair A/B 06, Linear B to of na |
| 24 |  |
"bijenkorf" | 6 | vergeleken met Lineair B wa |
| 25 |  |
"schip" | 7 | |
| 26 |  |
"hoorn" | 6 | |
| 27 |  |
"runderhuid" | 15 | |
| 28 |  |
"stierepoot" | 2 | |
| 29 |  |
"kat" | 11 | |
| 30 |  |
"ram" | 1 | |
| 31 |  |
"adelaar" | 5 | alleen op kant A |
| 32 |  |
"duif" | 3 | |
| 33 |  |
"tonijn" | 6 | |
| 34 |  |
"bij" | 3 | |
| 35 |  |
"plataan" | 11 | vergeleken met Lineair B te |
| 36 |  |
"wingerd" | 4 | alleen op kant B; vergeleken met Lineair B ni (vijgeboom) |
| 37 |  |
"papyrus" | 4 | |
| 38 |  |
"rosette" | 4 | |
| 39 |  |
"lelie" | 4 | |
| 40 |  |
"osserug" | 6 | |
| 41 |  |
"fluit" | 2 | |
| 42 |  |
"rasp" | 1 | |
| 43 |  |
"zeef" | 1 | vergeleken met Lineair B ta2 |
| 44 |  |
"bijltje" | 1 | |
| 45 |  |
"golf" | 6 | vergeleken met Lineair B ra2 |
[bewerk] Tekst
(A1)  |
(A2) |
(A3) |
(A4) |
| (A5) |
(A6) |
(A7) |
(A8) [.] |
| (A9) |
(A10) |
(A11) |
(A12) |
| (A13) |
(A14) |
(A15) |
(A16) |
| (A17) |
(A18) |
(A19) |
(A20) |
| (A21) |
(A22) |
(A23) |
(A24) |
| (A25) |
(A26) |
(A27) |
(A28) |
| (A29) |
(A30) |
(A31) |
|
| (B1) |
(B2) |
(B3) |
(B4) |
| (B5) |
(B6) |
(B7) |
(B8) |
| (B9) |
(B10) |
(B11) |
(B12) |
| (B13) |
(B14) |
(B15) |
(B16) |
| (B17) |
(B18) |
(B19) |
(B20) |
| (B21) |
(B22) |
(B23) |
(B24) |
| (B25) |
(B26) |
(B27) |
(B28) |
| (B29) |
(B30) |
[bewerk] Ontcijfering
Er zijn talloze pogingen gedaan het schrift te ontcijferen. Vaak door leken, die meestal de typische beginnersfout maken de tekst te willen lezen als een reeks logogrammen. Maar ook linguïsten van naam hebben hun reputatie op het spel gezet door een poging te wagen. Steven Roger Fischer ging er in de jaren tachtig vanuit dat de taal Grieks is en door vergelijking met twee van de andere Kretenzische schriften: Lineair A en Lineair B, meende hij tot een doorbraak gekomen te zijn. Het zou om een oproep tot de strijd gaan om een invasie af te slaan. Hoewel zijn interpretatie grote bijval kreeg van het publiek, waren zijn collegae eensgezind in hun afwijzing. In deze eeuw is Achterberg ervan uitgegaan dat de taal Luwisch was en het een landakte betrof. Het grote probleem met iedere poging ligt hem hierin dat de tekst zo kort is dat er teveel mogelijke oplossingen zijn. Het kan daardoor niet getoetst worden of één ervan de juiste is. Zolang er geen andere teksten gevonden worden, lijkt het ontcijferen daardoor principieel onmogelijk. Zelfs als zou de oorspronkelijke schrijver ons de betekenis onthullen dan zou hij nog niet kunnen bewijzen dat hij de waarheid sprak.
Een andere mogelijkheid waar in volksmond over gespeculeerd wordt is de opdracht aan de ene kant en de ondergang aan de andere kant van de disk. Het valt op dat de tekenen die naar natuur te herleiden zijn namelijk helemaal niet meer voorkomen aan de b zijde naar het midden toe. Waar men uit zou kunnen opmaken dat de ene kant van binnen naar buiten en de andere kant van buiten naar binnen gelezen zou kunnen worden.
Een interpretatie is de opdracht of beschrijving dicht bij de natuur te blijven en niet te vergeten dat we daar een onderdeel van uitmaken. Dat de verschillende verwoestende overheersingen de natuur vergaten door feesten en orgiën, waar bij de gevangenen van deze wrede overheersers vaak als varkens werden afgeslacht en het hedonistische karakter van de tiranieke prinsen hen deed vergeten dat de natuur de basis van het leven is.
Ook schijnt het materiaal wat de disk bevat nergens anders op aarde voor te komen en nog immer niet duidelijk te zijn. Een buitenaardse opdracht? Een leiddraad voor de eerste mensen? of de beschrijving van de opstanding en teloorgang van een eerdere beschaving. Een magische schijf is het. Het onvermogen om een duidelijke verklaring van deze simpele tekens te vinden doet vermoeden dat wij slechts weinig weten en er nog veel van ons verwacht wordt. Als je de schijf voor ogen hebt in het museum, of zelfs maar een replica bekijkt, is het moeilijk voor te stellen dat dit slechts een spel zou zijn. Een rond tablet dat de tand des tijds overleefde om een boodschap te verkondigen niet weer dezelfde fouten te maken. Een vroege beschaving die zich zelf ter gronde richten door de ontwikkelingen te snel door te maken en te vergeten dat wij "slechts" een onderdeel van de natuur vormen en daar nooit afstand van zouden kunnen nemen lijkt mij een logischere verklaring.
