Reductionisme
Reductionisme (Latijn: reducere betekent 'herleiden tot' of 'terugvoeren op') is de benaming die in de filosofie en in wetenschapstheoretische debatten gegeven wordt aan de opvatting die stelt dat de natuur van complexe entiteiten steeds herleid kan worden tot meer fundamentele entiteiten. De opvatting kan betrekking hebben op objecten, maar ook op fenomenen, verklaringen, theorieën en meningen. Een van de belangrijkste kwestie die verband houden met het reductionisme is de filosofische vraagstelling of de mentale eigenschappen van de mens volledig gereduceerd kunnen worden tot haar fysische eigenschappen. M.a.w: of de mens en het menselijk denken en handelen, inclusief de schijnbaar niet-fysische eigenschappen, die doorgaans onder de noemer 'geest' worden geplaatst, volledig verklaard op basis van louter fysisch-biologische eigenschappen.
Inhoud |
[bewerk] Naar een eenheid der wetenschappen
Het reductionisme wordt doorgaans in verband gebracht met het project van de eenheidswetenschap. Dit project, dat voor het eerst werd geformuleerd door Paul Oppenheim en de Amerikaanse epistemoloog Hilary Putnam[1], streeft er naar om alle wetenschappen, zowel de natuurwetenschappen als de gedragswetenschappen, met elkaar te verbinden en tot een eenheid te brengen. Zo kan de biologie gereduceerd worden tot de scheikunde en deze kan vervolgens volledig herleid worden tot de natuurkunde. Men kan vervolgens de natuurkunde nog verder herleiden tot de wiskunde en de logica als abstracte fundamenten voor de wetenschappen. Aan de andere zijde van het spectrum kan de sociologie in principe volledig herleid worden tot de psychologie. Wanneer er hiernaast nog een link kan gelegd worden tussen de psychologie en de biologie (M.a.w: Als al de belangrijke principes uit de psychologie voor het verklaren van de menselijke geest volledig gereduceerd kunnen worden tot biologische wetmatigheden), zou de ketting volledig zijn en zouden alle wetenschappen direct verbonden en met elkaar in overeenstemming zijn. De mogelijkheid van deze laatste schakel tussen psychologie en biologie is echter zeer omstreden. De aspecten uit de evolutionaire psychologie en sociobiologie die de mogelijkheid tot reductionisme plausibel trachten te maken, worden afgewezen door degenen die stellen dat complexe entiteiten in wezen inherent onherleidbaar en holistisch zijn. Vertegenwoordigers van het reductionisme blijven echter verdedigen dat de gedragswetenschappen strikt (natuur-)wetenschappelijke disciplines moeten worden, steunend op de genetica en de systematische studie van de cultuur, de zogenaamde 'memetica'
Vanzelfsprekend is het enthousiasme voor deze eenheid der wetenschappen vooral aanwezig bij de natuurkundigen en biologen en veel minder bij het establishment van de menswetenschappen. Een goed voorbeeld van dit conflict en een erg sterk voorbeeld van een reductionistische visie is het boek 'Selfish Gene'/'Onze Zelfzuchtige Genen' van Richard Dawkins. Hierin stelt hij dat het menselijk bestaan en gedrag het best te begrijpen is vanuit het perspectief van de biologische evolutie. Sterker nog: elk wezen kan het best gezien worden als een tijdelijke overlevingsmachine voor zijn genen. Dawkins' opvattingen zijn vaak erg omstreden maar bijzonder invloedrijk in de biologie, maar tegelijkertijd nauwelijks doorgedrongen in de psychologie, sociologie etc.
[bewerk] Reductionisme in de filosofie van geest en cognitie
Het reductionisme is een vorm van het filosofische Monisme, meerbepaald van het Materialistisch monisme of het fysicalisme. Het reductionisme wordt vaak gelijkgesteld met het fysicalisme en als dusdanig tegengesteld aan het dualisme. Deze gelijkschakeling gaat echter niet volledig op. In het materialisme wordt weliswaar het bestaan van slechts één stof onderkend, namelijk de materie, terwijl men in het dualisme verdedigt dat er twee soorten van stof bestaan, een materiële en een immateriële, maar het fysicalisme is niet noodzakelijk reductionistisch. Vele filosofen en wetenschappers verdedigen een niet-reductionistisch fysicalisme. Zij onderkennen dat er slechts één stof is, maar stellen daarnaast dat de immateriële substanties niet zondermeer te herleiden zijn tot het materiële. Een voorbeeld van Niet-reductionistisch fysicalisme is de 'superveniëntietheorie', waarbij de immateriële eigenschappen worden opgevat als eigenschappen die boven op de fysische eigenschappen ontstaan ('superveniëren') zonder dat ze te herleiden zijn tot die fysische eigenschappen. Naast de superveniëntietheorie zijn ook het neutrale monisme, het inconsistente monisme (ontwikkeld door Donald Davidson) en het begrippenpluralisme (ontwikkeld door Nelson Goodman) pogingen om een niet-reductionistisch fysicalisme uit te werken. Hoewel sinds de tijd van René Descartes en in feite reeds sinds het Platonisme het dualisme de toonaangevende stroming was, is sinds het verschijnen van het boek "The Concept of Mind" van de Amerikaanse filosoof Gibert Ryle in 1948 het dualisme steeds verder naar de achtergrond verdreven ten koste van het fysicalisme en thans zijn er slechts weinigen die nog een variant van het dualisme verdedigen in het filosofische debat. Binnen het fysicalisme leken de afgelopen decennia de reductionistische varianten het meest plausibel, maar de afgelopen jaren kent ook het niet-reductionistisch fysicalisme weer een impuls, onder andere door het werk van Donald Davidson.
[bewerk] Reductionisme als alternatief voor het traditionele metafysische dualisme
Een zeer lastig epistemologisch probleem is de vraag op welke wijze de keuze gerechtvaardigd kan worden om een bepaald zijnde als meest fundamenteel te beschouwen, vooral omdat ook het rechtvaardigingsproces zelf gereduceerd moet worden, wil de reductionistische filosofie consistent zijn: een leer die alles terugbrengt tot het niveau van bij voorbeeld het strikt biologische of natuurkundige lijkt geen ruimte meer te bieden voor zoiets als "rechtvaardiging". Vaak wordt dit probleem opgelost door een bepaald reductionisme tot haar uiterste consequentie door te trekken en af te zien van iedere kritische reflectie omdat zoiets als reflectie toch niet zou kunnen bestaan. Dit is een vorm van antifilosofie.
Tegenover dit strikt logische vraagstuk stelt de reductionistische wetenschapper de praktische realiteit: de wetenschapsgebieden die zich onderwerpen aan het reductieprincipe zijn de enige onderzoeksgebieden die verifieerbare resultaten én sluitende theorieen opleveren.
Deugdelijk reductionisme vereist dat het verklaren uit de fundamentele elementen een zorgvuldig karwei is. Al te 'gretig reductionisme' (term van filosoof Daniel Dennett) is het als je te veel met te weinig wil verklaren. Als je een socioloog uit het raam gooit dan zal zijn val beschreven kunnen worden aan de hand van de klassieke mechanica, maar je kunt het gedrag van die socioloog niet herleiden tot zulke elementaire inzichten. Richard Dawkins pleit in zijn boek 'De Blinde Horlogemaker' voor een hierarchisch reductionisme: reductionistisch verklaren moet niveau voor niveau gebeuren; wie een niveau overslaat trekt verkeerde conclusies.
Het ontologische resultaat van de methode van het reductionisme is een leer die de werkelijkheid beschouwt als zijnde van één bepaald ontologisch niveau: een monisme. Niet ieder monisme kan echter als reductionistisch omschreven worden: erbuiten vallen die interpretaties die de werkelijkheid zien als een coherente synthese van deelwerkelijkheden die hun eigenheid niet verliezen door een proces van herleiding.
[bewerk] Kritiek op het Reductionisme
Een van de bezwaren is dat de menselijke natuur maar een onderdeel is van ons gedrag en dat cultuur een eigen dynamiek heeft, los van de biologie. Maar deze visie verliest langzaam maar zeker terrein, onder andere omdat steeds meer cultuurfactoren als taal, altruïsme, kennisoverdracht etc., grotendeels als natuurlijke verschijnselen worden herkend door taalwetenschappers, ethnologen etc. (zie Frans de Waal), (zie Noam Chomsky).
Het begrip heeft in veel gevallen een pejoratieve klank. De redelijkheid van ieder reductionisme kan beoordeeld worden aan de hand van de alternatieven. Een reductionistische verklaring biedt het voordeel dat zij op het eerste gezicht waarschijnlijker is door het enkele feit dat minder zijnden voorondersteld worden; zij voldoet eerder aan de eis van het Scheermes van Occam. Zij heeft het nadeel dat het risico bestaat dat hele werkelijkheidsgebieden veronachtzaamd worden. Het enige echte alternatief voor reductionisme is een holostische visie en geloof in een 'ziel': een essentie die niet tot iets te herleiden is en bestaat buiten de natuurwetten om. Een materialistische visie moet noodzakelijk tot een reductionische visie leiden, indien niet in filosofische zin, dan toch in praktisch wetenschappelijke zin.
