Primaire kleur
De primaire kleuren zijn kleuren die niet door menging met andere kleuren kunnen worden verkregen.
Inhoud |
[bewerk] Verschillende kleurmengsystemen
Welke kleuren primair zijn, hangt af van het gebruikte kleurmengsysteem:
- In de schilderkunst, wordt gebruikgemaakt van subtractieve kleurmenging en worden meestal rood, blauw en geel als primaire kleuren beschouwd.
- In de kleurendruk, waar evenals in de schilderkunst gebruik wordt gemaakt van subtractieve kleurmenging, gelden magenta, cyaan en geel als primaire kleuren.
- Bij waarneming met het menselijk oog, in de beeldschermtechniek, maar ook bij het mengen van bundels licht (zoals in de theatertechniek met gekleurde spots gebeurt), wordt additieve kleurmenging gebruikt. Rood, blauw en groen zijn dan de primaire kleuren. Er bestaan prestatietests om de kwaliteit van een beeldscherm vast te stellen.
[bewerk] Het subtractieve kleurmengsysteem
In het subtractieve kleursysteem, zoals in de schilderkunst en de kleurendruk, zijn de primaire kleuren magenta (rozerood), geel en cyaan (groenblauw) -hemelsblauw: het blauw van de hemel- . Dit systeem wordt 'subtractief' genoemd omdat bij vermenging steeds minder licht teruggekaatst wordt, waardoor de donkerdere kleuren ontstaan.
In het ideale geval levert het mengen van alle kleuren zwart op. In de praktijk blijkt dit niet het geval, daarom bestaat het kleurensysteem voor drukinkt uit 4 kleuren: CMYK ofwel Cyan, Magenta, Yellow, Key (black).
 |
 |
| Subtractief mengen van kleuren | Additief mengen van kleuren |
[bewerk] Het additieve kleurmengsysteem
In het additieve kleursysteem, zoals dat in een beeldscherm of bij een belichting met gekleurde lampen wordt gebruikt zijn de primaire kleuren rood, groen en blauw. Dit systeem wordt dan ook meestal aangeduid als RGB. Overigens, lijkt het groen u hier wat te geel? Dan heeft u zowel gelijk als een goedkope standaardmonitor, die niet in staat is groen correct weer te geven. Uw kleuren-tv kan het niet beter. Wees erop verdacht dat alle groene en cyanen objecten in het echt simpelweg een andere kleur hebben. Indien, volgens de kleurenleer van Goethe, het blauw vervangen zou worden door violet, dan zouden de TV's en monitors wel een zuiverdere kleurweergave hebben. Echter in dat geval zou vanwege de lichtzwakte van het violet veel grotere energieën nodig zijn.
[bewerk] Het traditionele subtractieve kleurmengsysteem in de schilderkunst
Ook bij de menging van verf kan men alleen een gewenst resultaat bereiken door toepassing van het bovenstaande wetenschappelijke subtractieve systeem. Kunstschilders gebruiken echter traditioneel als primaire kleuren rood, geel en blauw. Dit is een gevolg van de historische ontwikkeling van de kleurenleer. Op het moment dat die tot een echt leerstuk werd dat aan de academies werd onderwezen, op het eind van de de 18e eeuw, waren er maar twee relevante lichtechte verzadigde pigmenten beschikbaar: vermiljoen en ultramarijn. Die hebben echter juist de foute tint. Vooral de leer van Moses Harris heeft veel invloed gehad op de schilders.
Toch levert dit in de praktijk weinig problemen op omdat de begrippen "rood" en "blauw" vaag gebruikt worden. Als een kunstschilder bijvoorbeeld een oranje wil mengen, zal hij een rood uit de tube pakken en dit mengen met een warm geel. Wil hij echter een paars maken, dan pakt de kunstschilder, vanuit intuïtie en ervaring, eerder een blauwachtig "rood" (in feite een naar magenta neigende tint, zoals karmijn), en mengt dat met een blauw dat al naar paars neigt.
Dit alles houdt verband met een ander verschijnsel binnen de kleurpsychologie. Het lijkt erop dat de mens aangeboren kleurfoci heeft: secundair rood; geel; groen en secundair blauw. Ten dele door een bizar toeval en ten dele omdat eenvoudig te ontdekken metaaloxides niet magenta gekleurd kunnen zijn, komen dus de twee voornoemde pigmenten precies overeen met tinten die al meteen als "correct" worden ervaren. De ervaring leert dat het inderdaad vaak heel moeilijk is een schilder ervan te overtuigen dat zijn gebruikelijke hoofdkleuren slechts "pseudoprimair" zijn.
Zo kan de kunstschilder ook spreken van secundaire kleuren, die uit twee primaire kleuren worden gemaakt, en van tertiaire kleuren die uit drie primaire kleuren worden gemengd. De traditionele primaire kleuren worden als volgt gezien:
| rood | |
| geel | |
| blauw |
[bewerk] Historische ontwikkeling van het begrip
Uit de Oudheid is geen enkele theorie overgeleverd die erop zou duiden dat het concept "primaire kleur" al bekend was. Tot laat in de Middeleeuwen ging men er óf van uit dat alle kleuren gelijkwaardig waren, óf dat er maar één echte kleur was, wit, rood of geel, waarvan de andere kleuren dan een soort gradaties waren.
De eerste die een leer ontwikkelde met hoofdkleuren, lijkt de Italiaan Leon Battista Alberto geweest te zijn die in 1435 stelde dat alle kleuren gebaseerd waren op de vier basiskleuren rood, geel, groen en blauw. Dat werd een gangbare leer onder de geleerden, wat weer verzet opriep bij de schilders omdat die uit de praktijk wisten dat groen gemengd kon worden uit geel en blauw. In de Renaissance wordt het in de schilderkunst dan gebruikelijk om rood, geel en blauw als hoofdkleuren te zien. Voor het eerst werd dat in een expliciete leer vastgelegd in 1613 in de Optica van de Brusselse jezuïet Fransiscus Aguilonius.
In de 18e eeuw neemt het aantal kleurenleren snel toe. Het is Johann Heinrich Lambert die in 1772 met zijn kleurenpiramide voor het eerst een blauw als hoofdkleur geeft dat niet ultramarijnblauw is maar een cyaan ("azuriet"). Al die tijd wordt er, in navolging van Aristoteles en ondanks het werk van Newton, geen onderscheid gemaakt tussen additieve en subtractieve menging. Pas in de 19e eeuw creëert de natuurkundige James Maxwell met zijn Perception of Colour een volledig mathematisch omschreven model van de kleurperceptie dat dit onderscheid wel vertoont en de correcte hoofdkleuren geeft. Dit zou echter niet meteen aanvaard worden: typisch voor de late 19e eeuw zijn modellen met vier hoofdkleuren, inclusief groen, die gebaseerd zijn op een vermeend grootste kleurcontrast tussen rood en groen. De andere modellen hebben alle rood als hoofdkleur. Pas in 1908 geeft Alois Höfler naast zijn model met vier kleuren ook nog een speciale driehoek voor de kunstenaar die een magenta vertoont in plaats van rood.
Tegenwoordig zijn er nog steeds modellen met vier bonte basiskleuren die zich baseren op de opponentkleuren van Hering. Die laatste vormen echter een theorie over de verdere signaalverwerking van kleurprikkels; het verband met de subjectieve ervaring van de qualia van kleuren is zeer problematisch.
| Kleur | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
primaire kleur | secundaire kleur | tertiaire kleur | complementaire kleur | kleurencirkel | additieve kleurmenging | subtractieve kleurmenging | kleurcontrast | kleurtemperatuur |
|||||||||||||
|
