Personal Digital Assistant
Een PDA ofwel Personal Digital Assistant is een klein draagbaar toestel dat computer-, telefonie-, fax- en netwerkfuncties combineert. De moderne PDA van 2006 kan dienen als mobiele telefoon en persoonlijke organiser. Sommige PDA's zijn uitgerust met een minitoetsenbord, andere met een aanraakscherm of touch screen en een pen of stylus. De term Personal Digital Assistant is bedacht door John Sculley, topman van Apple.
Inhoud |
[bewerk] Kenmerken
Een PDA is in feite een 'handheld' PC (handcomputer) die de taken van zijn in leder ingebonden voorganger overneemt, zoals adresboek, kladblok, agenda en telefoonlijst. Maar de meeste PDA's bieden hiernaast nog veel meer toepassingen, zoals rekenbladen, tekstverwerking, databases, software voor het beheer van financiële zaken, uurwerk, rekenmachine, spelletjes, mobieltje en gps-navigatie. Wanneer er over PDA's gesproken wordt zal het woord PIM (Personal Information Manager) wel eens aan bod komen. Hiermee bedoelt men de software die je toelaat tekst in te voeren met om het even welke betekenis en die je nadien snel en gemakkelijk kan terugvinden (zoals een telefoonlijst).
Wat de PDA voor veel pc-gebruikers zo aantrekkelijk maakt, is de mogelijkheid om gemakkelijk gegevens uit te wisselen tussen de pc en de PDA. Dit geldt met name voor automatische synchronisatie, waarbij wijzigingen op de pc worden bijgewerkt op het draagbare toestel, en andersom. Bij de meeste PDA's wordt een houder meegeleverd die aangesloten wordt op een stopcontact en via een USB-kabel met de pc verbonden kan worden. Via deze USB-verbinding worden gegevens snel en gemakkelijk gesynchroniseerd. Zo kan bijvoorbeeld ingesteld worden dat nieuwe e-mail uit "postvak IN" op de bureaucomputer automatisch naar de PDA wordt overgezet.
Kleine maar krachtige draagbare technologie heeft altijd op veel aandacht kunnen rekenen. In het bijzonder van mensen met stijl, op zoek naar de laatste gadgets. De PDA past perfect in deze visie naast een ander bedrijfsitem van de jaren '90, de mobiele telefoon. De interesse vanuit de bedrijfswereld voor de PDA is vooral te danken aan de voortdurend toenemende rekenkracht van deze toestelletjes. Het idee is simpel: gemakkelijk gegevensbeheer gecombineerd met telefonie en internettoegang.
Een van de ontwerpproblemen was de vraag hoe de gegevens in te voeren. Het minitoetsenbord bleek niet erg handig om op te typen. Hierna kwam de Graffiti-tekenherkenningsoftware op de markt, die een aanraakscherm en een afgeslankt (gemakkelijk, snel aanleerbaar) alfabet gebruikte om gegevens te digitaliseren.
Het eindresultaat is dat de markt opgesplitst is in twee grote segmenten: apparaten met toetsenbordje en met een aanraakscherm uitgeruste toestellen zonder toetsenbord. De keuze van de eindgebruiker tussen deze twee hangt af van persoonlijke voorkeur en gewenste functionaliteit. Met betrekking tot deze twee soorten modellen ontwikkelde Microsoft dan ook twee verschillende versies van zijn Windows CE.
[bewerk] De hardware
PDA's zijn in feite gelijk aan een desktop-pc qua opbouw: een processor die al het rekenwerk uitvoert met data die in het geheugen geladen en opgeslagen worden. Invoer gebeurt via een toetsenbord of aanraakscherm (Engels: touch screen). De uitvoer gebeurt via een schermpje dat (voor sommige modellen) qua beeldscherpte kan concurreren met gewone computer beeldschermen. Opmerkelijk bij PDA's is dat er geen harde schijf zoals we die kennen in de desktop-pc aanwezig is. Er is een alternatief geheugen beschikbaar wat eventueel gedeeltelijk gecombineerd wordt met het RAM-geheugen. Uiteraard zijn de verschillende onderdelen niet de standaardstukken die je vindt in desktop-pc's, daarom een korte beschrijving.
[bewerk] De processor
PDA-processoren zijn anders opgebouwd dan desktop-processoren, omdat de mobiliteit van PDA's energiezuinige en efficiëntere processoren vereisen. De hoofdprocessor in een PDA is daardoor niet zo krachtig als een desktop-processor. Huidige topmodellen variëren van kloksnelheden tussen de 400 en de 650 MHz. Een veelgebruikt model is de XScale ARM processor van Intel.
[bewerk] Het geheugen
Qua RAM-geheugen moet de PDA het veel minder stellen dan de pc's: 64 MB tot 128 MB is de standaard. Dit verklaart ook waarom er specifieke besturingssystemen en toepassingssoftware geschreven dienen te worden voor deze toestelletjes.
Bij het openen van een PDA kom je meestal geen harde schijf tegen, alle data wordt op geheugenchips bijgehouden. Het is wel mogelijk om je geheugen uit te breiden op de meeste PDA's. Dit kan door middel van zogenaamde flashgeheugens. Nieuwere modellen hebben wel een schokbestendige harde schijf, en ook zijn er harde schijven die in Compact-Flash sloten passen.
[bewerk] Het scherm
Het zal duidelijk zijn dat een toestel dat je in je handpalm kunt houden niet voorzien is van een 17 of 19-inch scherm. De grootte, het aantal kleuren dat ze kunnen weergeven en het aantal pixels verschilt van model tot model, liggend tussen waarden van 160 x 160 met 16 grijswaarden tot 640 x 480 met 65536 kleuren.
[bewerk] Software
[bewerk] Besturingssystemen
Microsoft heeft altijd al de kunst begrepen om de situatie om te keren op de technologische domeinen die het wil controleren, en dus wordt de oorlog van de besturingssystemen uitgebreid tot het land van de kleine pc's. Momenteel is het overgrote deel (meer dan de helft) van de PDA's voorzien van het Symbian besturingssysteem (dat wordt ondersteund door verscheidene constructeurs zoals Nokia, Sony, Panasonic en Samsung). Microsoft Windows CE heeft het andere grote aandeel hierin. Hiernaast heb je bijvoorbeeld nog EPOC OS en eCos/M3 of de nu ook in Nederland opkomende Java besturing van BlackBerry.
[bewerk] Symbian
Symbian is het besturingsysteem met het grootste marktaandeel, dat komt o.a. doordat het geen hoge systeemeisen stelt, waardoor de fabrikanten waaruit Symbian is ontstaan (Nokia, Ericsson, Panasonic en Samsung) zonder zeer krachtige hardware toch een goed en soepel werkend systeem hebben kunnen neerzetten. Symbian staat onder de kenners bekend als het besturingssysteem met de grote compatibiliteit met andere besturingssystemen op PDA's. De kern van het Symbian systeem zoals die nu is, is gebaseerd op het oude EPOC-platform van Psion. Symbian is daarna een eigen leven gaan leiden en Psion is hernoemd naar Psion Teklogix, wat zich vooral is gaan richten op de zakelijke markt.
[bewerk] Windows CE
Toen Microsofts Windows CE in de herfst van 1996 werd aangekondigd was er een veertigtal bedrijven dat zei CE-compatibele hardware of software te zullen produceren. De eerste op CE gebaseerde PDA's schoten echter te kort: enerzijds door tekortkomingen van het besturingssysteem, anderzijds door batterij-verslindende hardware. Ondanks talloze verbeteringen verloor CE samenwerkende bedrijven, waaronder ook grote namen als NEC, Motorola en Philips.
Kleurenschermen werden vanaf CE 2.0 ondersteund, RISC-processoren vanaf versie 2.1.
Velen zien Microsofts beslissing om CE de `look and feel' van de traditionele Windows-omgeving te geven als de oorzaak van de fouten die het systeem bevat. Daardoor is CE een besturingssysteem dat simpelweg te complex is voor systemen als PDA's. Dit hoewel de architectuur van CE schaalbaar is en het bedrijven de mogelijkheid biedt alleen die modules te gebruiken die ze nodig hebben. Microsofts oplossing was het ontwikkelen van twee verschillende versies van CE: Handeld PC voor de PDA met toetsenbord en Pocket PC voor PDA's zonder toetsenbord.
[bewerk] EPOC OS
Psions OS EPOC ondersteunde eerst enkel RISC-processoren die de ARM-architectuur gebruikten, in een latere versie werd het echter overdraagbaar naar elke hardware-architectuur. Totdat Psion een joint venture aanging (genaamd Symbian) in 1998 met Ericsson, Nokia en Motorola was er voor dit besturingssysteem vrijwel geen support te krijgen. Enkel Philips toonde enige blijk van interesse. Met de oprichting van Symbian willen deze bedrijven een nieuw besturingssysteem, gebaseerd op het vroegere EPOC, ontwikkelen dat mobile computing en draadloze technologieën verenigt om het internet bereikbaar te maken, messaging en gemakkelijke gegevensuitwisseling mogelijk te maken, en dit alles moet in je borstzakje passen.
EPOC32 zal in twee versies beschikbaar zijn: een voor de PDA's en een andere voor de tablet-pc. Enkele eigenschappen van EPOC32, (gegeven door Symbian) zijn: de modulariteit, schaalbaarheid, laag stroomverbruik en compatibiliteit met RISC-chips zoals de StrongARM.
[bewerk] ECos/M3
eCos/M3 is een niet alom bekend besturingssysteem voor de PDA's, maar daarom niet bepaald minderwaardig. Ook al verklaart Microsoft meer schrik te hebben van Symbian, eCos / M3 kan ook een geduchte concurrent blijken te zijn in de toekomst. Het gaat hier over een op eCos van Linux Red Hat gebaseerd besturingssysteem ontwikkeld door Red Hat & 3G Lab Ltd. voor de draadloze PDA's en de volgende generatie mobiele telefoons (de Smartphones).
[bewerk] PalmOS
Het succes dat Palm OS dezer dagen kent is te danken aan het succes dat de Pilot heeft gekend in de jaren '90 (in 1999 beweerde Palm Computing 70% van de hele PDA-markt te bezitten). De Palm PDA's meest in het oog springende eigenschappen zijn het hemdenzakformaat, hun elegante grafische interface en de bijzonder gemakkelijke synchronisatie met de PC en omgekeerd (d.m.v. 1 enkele druk op de knop.)
Naast het enorme aantal programmeurs die voor dit platform begonnen te schrijven, steeg ook het aantal bedrijven die licenties voor het OS namen. (zoals IBM, Nokia, Sony en zelfs een concurrent op de PDA-markt Handspring Inc.)
Dat Palm OS het gebruik van kleurenschermen pas in de Palm IIIc (lente 2000) ondersteunde, was te wijten aan het feit dat ze hun naam van batterij-besparend besturingssysteem niet kwijt wilden.
Enkele software-items die standaard aanwezig zijn op Palm OS zijn onder andere agenda, adresboek, to-do-lijst, uitgaven-beheersoftware, rekenmachine, kladblok en spelletjes.
De gegevensinvoer gebeurt m.b.v. Graffiti.
Dat Palm OS ook moeite doet om in het bedrijfsleven gegeerd te zijn, bewees de samenwerking met enkele bedrijven om een softwarepakket te ontwerpen dat het voor de administrators gemakkelijk maakt Palm toestellen van op afstand te beheren. (Computer Associates TNG Management Support software)
[bewerk] Newton Intelligence (NewtonOS)
Newton Intelligence is het besturingssysteem van de Newton MessagePads. Bijzonder aan dit systeem is dat het eigenlijk een volledig besturingssysteem is (vooral de 2.x versies). Versie 1.0 was nogal slecht, en veroorzaakte mede de flop van de Newton. 1.3 was een stuk beter, en versie 2.1 is nog altijd beter dan welk ander PDA-besturingssysteem dan ook, al is het in 1998 uitgekomen. Er zijn mensen die van hun Palm uit 2002 overgestapt zijn naar een tweedehands Newton 2000 of 2100 na het zien van dit systeem. Echter, nadat 1.0 in de kranten voor gek gestaan had, gingen de meeste mensen naar Palm.
[bewerk] Toepassingen
In het beginstadium van de PDA's was er nog niet echt een vaste set gebruikte PIM applicaties. Deze software is over de tijd heen geëvolueerd en nieuwe toepassingen en/of spelletjes zijn toegevoegd. Hieronder krijg je een lijst van software die tegenwoordig op een Palm-size, stylus-based PDA aanwezig zijn, naast enige vorm van tekenherkenningssoftware.
- Agenda/planner
- To-do-lijst
- Telefoon/adresboek
- Readers voor digitale boeken
- Kladblok
- Tekenapplicatie
- Software voor het beheer van financiën
- Rekenmachine
- Alarm
- Wereldklok
- Filemanager
- Geluidsrecorder
- Datasynchronisatie
- Printer connectie
Dankzij de draadloze connecties naar internet die nu mogelijk zijn, komen er nog 2 bij:
De toestellen met toetsenbordje kunnen daarnaast nog afgeslankte versies bevatten van deze desktop applicaties:
- Tekstverwerker
- Spelling checker
- Aangepast woordenboek
- Rekenblad
Hiernaast kent de markt hedendaags een explosie aan nieuwe toepassingen, allemaal in functie van mobiliteit: bv. routeplanners en/of navigatiesoftware (in combinatie met een GPS-ontvanger).
[bewerk] Oorsprong en evolutie
Algemeen aanvaard is dat Psion de ontwerper is van het "PDA-genre". Hun eerste organiser werd in 1984 gelanceerd. Deze was iets smaller, maar langer en dikker dan een pakje sigaretten. Hij was gebaseerd op 8-bits technologie en bevatte standaard 10 kB niet-vluchtig geheugen, een database met zoekmogelijkheid, enkele rekenfuncties en een LCD-scherm met ruimte voor 16 tekens. Hij had een ingebouwde klok en kalender. Een optioneel wetenschappelijk pakket maakte van dit toestel een programmeerbare computer die de mogelijkheid had wetenschappelijke programma's te draaien.
Hierna kwam de Psion II waarvan er tot 1990 ongeveer een 500.000-tal verkocht werden. De derde versie, de zogenaamde Series 3a, daterend uit 1993 was de eerste die de verbinding tussen desktop-pc en organiser mogelijk maakte.
Psions succes wekte de interesse van andere bedrijven voor de PDA-markt. Een van de eerste concurrenten die een vergelijkbaar toestel lanceerden was Apple Computer met de Newton MessagePad rond 1993. Al snel volgden andere elektronicafabrikanten met vergelijkbare producten: Hewlett-Packard, Motorola, Sharp Electronics en Sony.
Apple gebruikte op de eerste 2 modellen het door Apple zelf ontwikkelde Newton besturingssysteem met tekenherkenningsoftware, maar zette de ontwikkeling ervan na verloop van tijd stop. Het bleek niet betrouwbaar of snel genoeg te werken.
Rond 1995 kwam Palm Computing met Pilot-toestellen zonder toetsenbord op de markt. Deze gebruikten de eerder genoemde Graffiti-software.
[bewerk] Toekomst
De markt van de PDA's zal in de nabije toekomst niet alleen bepaald worden door de PDA's zelf, zoveel is zeker: er komt (of is er al) een nieuw soort product, de Smartphone. Verscheidene fabrikanten hebben de laatste 12 maanden al zulke toestellen gecommercialiseerd: Ericsson, Motorola en Nokia. Deze toestellen maakten gebruik van een eigen besturingssysteem of van Symbian, geërfd van Psion. Uiterlijk verschilt een PDA (waaronder de nieuwe Pocket PC) niet veel van een Smartphone, maar de filosofie achter beide producten verschilt sterk. PDA's zijn digitale assistants ofwel zakcomputers met daarbovenop een antenne. Daartegenover is een Smartphone een mobiele telefoon met PDA-functies. De draadloze Pocket PC heeft een groter scherm dan de Smartphone, wordt bediend met 2 handen en een stift en bevat (in tegenstelling tot de Smartphone) softwarepakketten als Pocket Word & Excel. Dank zij de kleine ingebouwde microfoon kan de Pocket PC ook als mobiele telefoon dienen, maar hij is toch iets te groot gebouwd om dit als handig te ervaren.
Beide producten maken zich op om de datacommunicatienorm GPRS te ondersteunen, (in afwachting van UMTS) en ondersteunen reeds bluetooth.
Naast de PDA en Smartphone gaat ook nog de tablet-pc op de markt komen, maar deze hoort eigenlijk niet direct in deze bespreking thuis: het is een nieuwe soort draagbare computer, die een volledig (echter wel aangepast) besturingssysteem zal draaien.
[bewerk] ICR
Typen op een te klein toetsenbordje is traag en wordt na een tijd frustrerend. "Schrijven" op je PDA is een veel aantrekkelijker idee. Veel PDA's hebben technologie aan boord die aan Intelligent Character Recognition ofwel handschriftherkenning doet. Hierdoor kan de gebruiker met een pen op het beeldscherm schrijven waarna de PDA het handschrift herkent en omzet in letters.
Voor het menselijke oog is het verschil tussen een getekend huis en een woord meer dan duidelijk, maar wat maakt nu juist het verschil? De computer kan op twee manieren te werk gaan om dit te ontdekken. De simpele manier is degene die Graffiti gebruikt: het verstaat de vorm van elke letter en zet die om naar zijn digitale equivalent. Het probeert geen woorden of context te kennen. Om het nog simpeler te maken, maakt Graffiti gebruik van eigen aangepaste vormen voor elke letter die de gebruiker dient te kennen. Deze vormen gelijken sterk op ons authentiek alfabet, en zijn naar verluidt op minder dan 20 minuten aangeleerd.
Apples Newton had een andere aanpak: het leerde het geschrift van de gebruiker "lezen" en naar woorden omzetten aan de hand van enkele standaard testjes. Dit systeem werd handiger en slimmer naargelang je het meer gebruikte. Je kon meer dan één gebruiker definiëren op je PDA, en moest er dus voor opletten in je eigen profiel te werken, teneinde de tekenherkenning van een medegebruiker niet in de war te sturen. Zoals reeds vermeld werd Newton een jammer genoeg bijzonder kostelijke flop voor Apple.
[bewerk] Synchronisatie
Indien de mogelijkheid niet bestond gegevens van en naar de PDA te versturen en te synchroniseren met de data op desktop-pc's zouden verschillende softwaretoepassingen (zoals tekstverwerking) niet bijzonder veel nut hebben op de PDA, aangezien maar weinig toestellen printen via een parallelle printerpoort ondersteunen. Het is dan ook niet te verwonderen dat dit onderdeel van de PDA in de loop der jaren beduidend verbeterd werd, mede dankzij externe bedrijven die hardwarecomponenten (zoals PDA docking cradles) ontwierpen, alsook software toepassingen die het synchroniseren vergemakkelijkten en zo efficiënt mogelijk maakten.
De meeste PDA's worden geleverd met een zogenaamd docking station, dat de connectie naar en van de pc via een parallelle, seriële of USB kabel legt, en bevat meestal ook een voedingskabel waarmee je de batterij van je PDA kunt herladen. Twee draadloze verbindingsmogelijkheden winnen echter meer en meer terrein op het synchronisatiegebied: IrDA (infrarood) en de nieuwere en snellere Bluetooth-technologie. Ook is het inmiddels mogelijk om via WLAN te synchroniseren.
[bewerk] Expansiemogelijkheden
Naast de standaardmogelijkheden om de PDA met de pc te verbinden zijn er meer en meer mogelijkheiden, hem uit te breiden door toevoeging van gsm, printer, extra geheugenkaartjes, modem of andere hardware.
Enkele voorbeelden zijn:
- CompactFlash: Standaard, algemeen ondersteunde geheugenkaartjes, die ondanks hun klein formaat een relatief grote hoeveelheid data kunnen bevatten.
- Seriële poorten, modems, netwerkkaarten, gsm-netwerkadapters en gps-systemen zijn enkele voorbeelden van toepassingen die mogelijk zijn op CompactFlash-kaartjes.
- SmartMedia, Memory Stick, MultimediaCard en Secure Digital zijn allemaal geheugenuitbreidingen, maar geproduceerd door verschillende fabrikanten en met elk hun voor- en nadelen.
- PC Card: ook wel PCMCIA-kaart genoemd, is de oudste standaard in expansietoepassingen. Ze zijn erg gangbaar bij laptopcomputers. Voor gebruik op een PDA is er meestal een adapter nodig, maar vanwege hun relatief hoge stroomverbruik zijn deze kaarten niet erg gangbaar op PDA's.
De grootte van deze verschillende kaartjes varieert: de kleinere zijn meestal alleen geheugenuitbreiding; de grotere modellen bieden ook extra mogelijkheden, bijvoorbeeld een andere soort verbinding met de buitenwereld.
