Melk (drank)

Glas melk

Melk is een vloeistof (een emulsie van vetdruppels in water) die wordt geproduceerd door vrouwelijke zoogdieren die net een nakomeling hebben gebaard. Melk bestaat uit vetten, eiwitten, lactose en zouten. De melk die mensen produceren heet moedermelk. Voor de productie van melk voor de voedingsindustrie wordt meestal koemelk gebruikt. Eén liter koemelk weegt 1030 gram. Op veel kleinere schaal worden geitenmelk en schapenmelk gebruikt. In Europa en Rusland wordt ook paardenmelk geproduceerd.

Het woord melk is afkomstig uit het middennederlands (circa 1253 gesignaleerd). In het oudnederlands komt het woord mlechan voor – andere varianten hierop zijn: milch, mælk en mlec.

[bewerk] Verwerking

Voor het beter bewaren van melk ondergaat de rauwe melk in de zuivelfabriek een aantal bewerkingen. Om melk langer houdbaar te maken moeten de meeste bacteriën worden gedood. Gekookte melk heeft echter een sterk veranderde smaak. De kunst is nu een compromis te vinden tussen houdbaarheid en smaak.

pasteurisatie (verhitten op 70°)
sterilisatie (verhitten op 95°)
UHT-sterilisatie (kortstondig verhitten op Ultra Hoge Temperatuur)
koken (verhitten totdat de melk kookt, wordt in het algemeen niet fabrieksmatig toegepast)
wellen (van biest).

Melk waar geen vet uit verwijderd is wordt aangeduid met volle melk. Het verwijderen van circa de helft van de vetten uit de melk levert halfvolle melk op. Magere melk bevat zo goed als geen vetten. Tijdens procesmatige bereiding van deze producten wordt de koemelk eerst volledig afgeroomd en later weer (volgens vaste industriële verhoudingen) toegevoegd aan de vetloze magere melk. Dit levert de volgende vetgehaltes op (uitgedrukt in gram vet per liter melk):

volle melk : meer dan 35 g/l
halfvolle melk : tussen 15 en 18 g/l
magere melk : 0 tot minder dan 3 g/l

Uit melk kunnen diverse zuivelproducten geproduceerd worden. Denk aan yoghurt in allerlei varianten, karnemelk en verschillende vlasoorten.

[bewerk] Lactose-intolerantie

Er zijn mensen die allergisch zijn voor koemelkeiwit, de zogenaamde koemelkallergie. Dit komt vooral voor bij zuigelingen en jonge kinderen. Meestal hebben ze op latere leeftijd hier geen last meer van. 2 tot 6% van de baby's heeft deze allergie. Voor mensen met lactose-intolerantie is er ook een melkvervanger van plantaardige oorsprong bijvoorbeeld op basis van soja. In dat geval spreken we van sojamelk. Deze melk bestaat behalve vet en water ook uit onder andere proteïnen en melksuiker.

Het merendeel van de mensheid (met uitzondering van zeer jonge kinderen) is niet lactose-tolerant; de West-Europese bevolking is daar een uitzondering op. Reclameslogans als ' melk is goed voor elk ' en ' melk de witte motor ' lijken dan ook achterhaald. Recent onderzoek lijkt aan te geven dat door consumptie van melk(producten) niet aan de calciumbehoefte wordt voldaan. Andere producten zoals boerenkool bevatten calcium in veel beter opneembare vorm. Melkproducten kunnen zelfs osteoporose bevorderen in plaats van voorkomen, omdat door het hoge eiwitgehalte calcium uit het lichaam wordt verwijderd.

[bewerk] Experimenteren met melk

Dit is wel interessant om uit te voeren. Voor dit experiment heb je: melk,een bord, drie verschillende kleuren vloeibare kleurstof en een beetje afwasmiddel nodig.
-Giet melk uit op het bord.
-Doe van elke kleur vloeibare kleurstof één druppel in het bord.
-Voeg dan een beetje afwasmiddel toe.

Wat er gebeurt: De druppeltjes kleurstof gaan bewegen. Dit komt omdat de watermoleculen van melk mekaar aantrekken, en die van afwasmiddel juist uit mekaar trekken. Door een kracht die "oppervlaktespanning" wordt genoemd, gaat de melk bewegen. De druppeltjes vloeibare kleurstof waren nodig om aan te tonen dat de melk gaat bewegen.