Krzysztof Penderecki
Krzysztof Penderecki (23 november 1933 in Dębica vlak bij Rzeszów, Woiwodschap Subkarpaten, Polen) is een hedendaags Pools componist. Zijn werken staan als postseriële muziek bekend en hij is vooral bekend geworden door zijn klankcomposities. Hij werd gezien als een van de toonaangevende componisten van de Poolse avant-garde, soms werd hij ook laat-moderne klassieker genoemd.
Penderecki is een van de weinige hedendaagse componisten van de avant-garde, die brede publiciteit heeft gekregen. Een mijlpaal was de 1961 voltooide compositie Trauermusik für die Opfer von Hiroshima (Threnos), voor 52 strijkers en gedeeltelijk in grafische notatie, met hulp van de nieuwe notatie geschreven, die zich in het vervolg tot een standaard voor vele avant-gardistische composities ontwikkeld heeft.
[bewerk] Leven
Door zijn vader kwam hij al vroeg met de muziek in aanraking. Hij kreeg als kind viool- en pianoles. Later studeerde hij compositie aan de Hoge School voor muziek in Kraków bij Artur Malawski en Stanislaw Skolyszewski alsook privé bij Franciszek Skolyszewski. Tegelijkertijd studeerde hij aan de Universiteit van Kraków ook filosofie, kunst- en literatuurgeschiedenis. In 1958 voltooide hij zijn studie en werd professor voor compositie aan de Hogeschool voor muziek in Krakau; vanaf 1972 was hij er directeur. Van 1966 t/m 1968 was hij eveneens docent aan de Folkwang Hochschule in Essen, Duitsland. Hij heeft talrijke onderscheidingen en prijzen op zijn naam staan. In 2006 kreeg hij een eredoctoraat van de Universiteit van Münster (Westfaalse Wilhelms Universiteit) in Münster.
[bewerk] Werk
[bewerk] Werken voor orkest
- 1959-1960: Anaklasis voor 42 strijkers en slagwerkgroepen; première door het omroep-orkest van de Südwestfunk, o.l.v. Hans Rosbaud bij de Donaueschinger Musiktage 1960
- 1961-1962: Fluorescences voor orkest
- 1966: De natura sonoris No. 1 voor orkest
- 1971: Prélude voor blazers, slagwerk en contrabassen; Première door het Radio Blazerensemble, o.l.v. Hans Vonk, tijdens het Holland Festival op 4 juli 1971
- 1971: De natura sonoris No. 2 voor orkest
- 1972-1973: 1e symfonie voor orkest
- Arche 1
- Dynamis 1
- Dynamis 2
- Arche 2
- 1974: "Als Jakob erwachte aus dem Schlaf, sah er, daß Gott dagewesen war. Er hat es aber nicht bemerkt" voor orkest
- 1979: Adagietto aus "Paradise Lost" voor orkest
- 1979-1980: 2e symfonie (Christmas Symphony) voor orkest
- 1988-1995: 3e symfonie voor orkest
- Andante con moto
- Allegro con brio
- Adagio dolce
- Passacaglia
- Vivace
- 1989: Adagio - 4e symfonie voor groot orkest
Commande du Secrétariat d'Etat chargé des relations culturelles internationales et de Radio France, pour l'Orchestre National de France, dans le cadre du Bicentenaire de la Déclaration des Droits de l'Homme et du Citoyen
- 1991-1992: 5e symfonie voor orkest
- 1994: Muziek vanuit "Ubu Rex" voor orkest;
- 1995: Adagio vanuit de 3e Sinfonie voor orkest
- 1997: 7e symfonie - Die sieben Tore von Jerusalem (Seven Gates of Jerusalem met een De profundis) - Première in januari 1997 als finale van de plechtigheden bij het 3000-jarig bestaan van Jeruzalem
- 2003 Fanfarria Real per orchestra
[bewerk] Werken voor strijkorkest
- 1959: Emanationen voor twee strijkorkesten
- 1960-1961: Threnos (Threnodie) - Den Opfern von Hiroshima, voor 52 strijkers
- 1961: Polymorphia voor 48 strijkers
- 1962: Kanon voor strijkorkest
- 1963: Drei Stücke im alten Stil op muziek van de film "Die Handschrift von Saragossa" voor strijkorkest
- 1973: Intermezzo voor 24 strijkers
- 1992: Sinfonietta per archi;
- 1996-1997: Serenade voor strijkorkest: Passacaglia (1996), Larghetto (1997);
- 1994: Agnus Dei vanuit het "Pools Requiem" (1980/84) voor strijkorkest
- 1998: De profundis uit de "Seven Gates of Jerusalem" voor strijkorkest
[bewerk] Werken voor harmonieorkest
- 1967 Pittsburgh Ouverture for Symphonic Wind Orchestra
- 1994 Entrata voor 4 hoorns, 3 trompetten, 3 trombones, tuba en pauken
- 1995 Burleske Suite aus "Ubu Rex" voor groot harmonieorkest
- 1998 Luzerner Fanfare voor 8 trompetten en slagwerk
[bewerk] Werken voor jazzensemble
- 1971: Actions voor Jazzensemble
[bewerk] Werken voor solo-instrumenten en orkest
- 1961: Fonogrammi voor fluit en kamerorkest
- 1964: Capriccio voor hobo en elf strijkers
- 1964: Sonata per violoncello ed orchestra
- 1966-1967: Concerto per violoncello ed orchestra
- 1967: Capriccio per violino ed orchestra
- 1971: Partita voor concerterend klavecimbel, elektrische gitaar, basgitaar, harp, contrabas en orkest
- 1976-1977: Concerto per violino ed orchestra
- 1982: Concerto per violoncello ed orchestra no. 2
- 1983: Concerto per viola (violoncello/clarinetto) ed orchestra
- 1992: Concerto per flauto (clarinetto) ed orchestra da camera
- 1992-1995: Metamorphosen Concerto per violino ed orchestra n. 2
- 1994: Sinfonietta No. 2 per clarinetto ed archi
- 2000: Musik für Blockflöten, Marimbaphon und Streicher
- 2000-1901: Concerto Grosso per tre violoncelli ed orchestra
- 2001-2002: Concerto per pianoforte ed orchestra
[bewerk] Toneelwerken
[bewerk] Opera's
- 1968-1969: Die Teufel von Loudun (The Devils of Loudun) - opera in 3 akten (libretto van de componist, naar "The Devils of Loudun" van Aldous Huxley, in de dramatisering van John Whiting
- 1976-1978: Paradise Lost - Sacra Rappresentazione in twee akten (op tekst van John Milton)
- 1984-1986: Die schwarze Maske - opera in een akte (tekst van Harry Kupfer en Krzysztof Penderecki, naar een toneelstuk van Gerhart Hauptmann)
- 1990-1991: Ubu Rex - opera buffa in twee akten (libretto van Jerzy Jarocki en Krzysztof Penderecki, naar het toneelstuk "Ubu Roi" van Alfred Jarry)
[bewerk] Kamermuziek
- 1953: Sonate voor viool en piano
- 1956: 3 miniature per clarinetto e pianoforte;
- 1959: Miniature per violino e pianoforte;
- 1960: Quartetto per archi No. 1 voor 2 violen, altviool en cello
- 1968: Capriccio per Siegfried Palm voor cello solo
- 1968: Quartetto per archi No. 2 voor 2 violen, altviool en cello
- 1980: Capriccio voor tuba solo
- 1984: Cadenza per viola sola
- 1985-1986: Per Slava voor cello solo
- 1987: Prélude for Solo Clarinet in B flat
- 1988: Der unterbrochene Gedanke voor 2 violen, altviool en cello
- 1990-1991: Strijktrio voor viool, altviool en cello
- 1993: Quartett voor klarinet, viool, altviool en cello
- 1994: Divertimento per violoncello solo;
- 1999: Sonate per violino e pianoforte No. 2;
- 2000: Sextett voor viool, altviool, cello, klarinet, hoorn en piano
[bewerk] Werken voor geluidsband
- 1961: Psalmus voor geluidsband
- 1972: Ekechejria - muziek voor de Olympische Spelen 1972 voor geluidsband - Première 26 augustus 1972 München voor de openingsceremonie van de XX. Olympische Spelen
- ????: Brigade of Death voor geluidsband
[bewerk] Koor a capella
- 1962: Stabat Mater uit de Lukas Passion voor 3 gemengde koren (SATB) a capella
- 1965: Miserere uit de Lukas Passion voor jongerenkoor ad libitum en 3 gemengde koren (ATB) a capella
- 1965: In Pulverem Mortis uit de Lukas Passion voor 3 gemengde koren (SATB) a capella
- 1972: Ecloga VIII (Vergili "Bucolica") voor 6 mannenstemmen (AATBBB) a capella
- 1981: Agnus Dei uit het Poolse Requiem voor gemengd koor (SSAATTBB) a capella
- 1986: Ize cheruvimi (Song of Cherubim/ Cherubinischer Lobgesang) – oudkerk-Slavisch met Engelse omschrijving voor gemengd koor (SSAATTBB) a capella
- 1987: Veni creator (Hrabanus Maurus) voor gemengd koor (SSAATTBB) a capella
- 1992: Benedicamus Domino (Organum und Psalm 117) voor 5-stemmig mannenkoor (TTTBB) a capella (lat.)
- 1993: Benedictus voor gemengd koor (SATB) a capella
- ????: De profundis (Psalm 129, 1-3) uit Seven Gates of Jerusalem (1996) voor 3 gemengde koren (SATB) a capella
[bewerk] Zang en instrumentaal ensemble of orkest
- 1959: Strophen voor sopraan, spreekstem en 10 instrumenten op originele teksten van Menander, Sophokles, Jesaja, Jeremia en Omar El-Khayám
[bewerk] Koor en orkest
- 1958: Aus den Psalmen Davids voor gemengd koor (SATB) en instrumenten - Psalm 28, Psalm 30, Psalm 43 en Psalm 143;
- 1959-1961: Dimensionen der Zeit und Stille voor 40-stemmig gemengd koor, slagwerkgroepen en strijkers
- 1964: Cantata in honorem Almae Matris Universitatis Iagellonicae sescentos abhinc annos fundatae voor 2 gemengde koren en orkest
- 1970-1973: Canticum Canticorum Salomonis voor 16-stemmig gemengd koor, kamerorkest en een danspaar (ad lib.)
- 1997: Hymne an den heiligen Daniel (Slawa swjatamu dlinnju knazju moskowskamu) voor gemengd koor (SATB) en orkest
- 1997: Hymne an den heiligen Adalbert voor gemengd koor (SATB) en orkest
[bewerk] Solostemmen, koor en instrumentaal ensemble of orkest
- 1965-1966: Passio Et Mors Domini Nostri Jesu Christi (Secundum Lucam/ [[Lukas-Passion]]) voor sopraan, bariton, bas, spreker, jongerenkoor, 3 gemengde koren (SATB) en orkest; première 1966 in de Dom te Münster;
- 1967: Dies Irae - Oratorium zum Gedächtnis der Opfer von Auschwitz, oratorium voor sopraan, tenor, bas, gemengd koor (SATB) en orkest:
- I Lamentatio
- II Apocalypsis
- III Apotheosis
- 1970: Kosmogonia voor soli (sopraan, tenor, bas), gemengd koor en orkest; opdrachtwerk van de secretaris generaal van de Verenigde Naties ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan (bild: uittreksel vanuit de schetsen);
- 1969-1970: Utrenja I (Grablegung Christi) voor soli (sopraan, alt, tenor, bas, basso profondo), 2 gemengde koren en orkest
- 1970-1971: Utrenja II (Auferstehung) voor soli (sopraan, alt, tenor, bas, basso profondo), jongerenkoor, 2 gemengde koren en orkest
- 1973-1974: Magnificat voor bas-solo, Vocaalensemble (7 mannenstemmen), 2 gemengde koren (te 24st. ), jongerenkoor en orkest:
- I magnificat
- II fuga
- III et misericordia eius...
- IV fecit potentiam
- V passacaglia
- IV sicut locutus est
- VII gloria;
- 1979: Vorspiel, Visionen und Finale uit "Paradise Lost" voor 6 solisten, groot gemengd koor en orkest
- 1979-1980: Te Deum voor 4 soli (sopraan-, mezzosopraan-, tenor-, bassolo), 2 gemengde koren en orkest
- 1980: Lacrimosa uit het Pools Requiem voor sopraansolo, gemengd koor en orkest
- 1980-1984: Polnisches Requiem voor vier solisten (SATB), gemengd koor en orkest (gerevideerd 1993)
- 1988: Twee scënes en finale uit de opera "Die schwarze Maske" voor sopraan, mezzosopraan, gemengd koor en orkest
- 1995: Agnus Dei voor vier soli, gemengd koor en orkest vanuit het "Requiem der Versöhnung" voor de gedachtenis aan de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog
- 1994 (?): Sanctus uit het Pools Requiem voor alt- en tenor-solo, gemengd koor en orkest;
- 1996: Seven Gates of Jerusalem voor 5 soli (SSATB), spreker, 3 gemengde koren en orkest, opdrachtwerk van de Stad Jeruzalem, het Jerusalem Symphony Orchestra en het Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks ter gelegenheid van de 3000-jaar viering van Jerusalem (bild: uittreksel uit de partituur):
- I Magnus Dominus et laudabilis nimis
- II Si oblitus fuero tui, Jerusalem
- III De profundis
- IV Si oblitus fuero tui
- Jerusalem
- V Lauda, Jerusalem, Dominum (Psalm 147)
- VI Ezechiel 37, 1-10
- VII Haec dicit Dominus: Ecce ego do coram vobis viam vitae, et viam mortis
- 1997-1998: Credo voor 5 soli (sopraan, mezzosopraan, alt, tenor, bas), kinderkoor, gemengd koor en orkest
[bewerk] Belangrijke onderscheidingen
Penderecki is eredoctor en ereprofessor van talrijke universiteiten:
- Georgetown University, Washington, D.C.,
- University of Glasgow,
- Moskous Tschaikowsky-Conservatorium,
- University of Rochester, Bordeaux, Leuven, Belgrado, Madrid, Poznan en van het St. Olaf College, Northfield/Minn, Duquesne University, Pittsburgh (PA), St. Petersburg, Peking Conservatorium en de befaamde Yale School of Music.
Verder is hij erelid van de volgende academies en muziekgezelschappen:
- Royal Academy of Music (Londen),
- Accademia Nazionale di Santa Cecilia (Rome),
- Kungliga Musikaliska Akademien (Stockholm),
- Akademie der Künste (Berlijn),
- Academia Nacional de Bellas Artes (Buenos Aires).
[bewerk] Externe links
- Homepage van Krzysztof Penderecki (in het Duits)
- Hessische omroep: muzikaal werk van leven en dood - Penderecki werd 70 van Eva Krafczyk
[bewerk] Literatuur
- Wolfram Schwinger: Penderecki. Begegnungen, Lebensdaten, Werkkommentare. Deutsche Verlags-Anstalt, Stuttgart, 1979, ISBN 3421018324.
- Brockhaus Riemann Musiklexikon, 1979, ISBN 3-7957-8303-8.
