Gaius Valerius Catullus

Gaius Valerius Catullus (±84-54 v.C.) was de eerste grote Latijnse lyricus. Als één van de invloedrijkste dichters van de 1e eeuw v. Chr. schreef hij ongeveer 120 gedichten. Deze gedichten werden later gebundeld in de Carmina Catulli. Zijn stijl is gevarieerd en zijn werk bevat onder andere liefdesgedichten, spotgedichten en epische gedichten.

[bewerk] Biografische gegevens

Over het leven van Catullus is weinig met zekerheid bekend. Hij werd tussen 84 en 77 v. Chr. geboren in Verona, en bij het Gardameer, in Sirmione, dat hij in zijn gedichten bezong, kan men nu nog de Villa di Catullo bezoeken (in werkelijkheid de ruïnes van een villa uit de 1e eeuw ná Chr.!). Catullus behoorde tot een gegoede familie, zodat hij naar Rome kon trekken om er zijn studies te voltooien. Daar sloot hij zich aan bij de nieuwe 'experimentele' richting van de poetae novi: een groep opkomende dichters die geïnspireerd waren door de Alexandrijnse dichters en niets moesten weten van de oubollige, al te ernstige Oud-Latijnse poëzie. Catullus noemde zichzelf dan ook een poeta novus (d.i. nieuwe dichter). Hij was alleszins de meest getalenteerde uit deze literaire kring.

In Rome genoot Catullus als rijke bon-vivant met volle teugen van het leven. Zo werd hij hopeloos verliefd op Clodia, de frivole echtgenote van Quintus Metellus Celer (stadhouder van Gallia Cisalpina), en een zuster van de beruchte demagoog en tribunus plebis Clodius. Deze weinig eerbare dame zou weldra het leven van de jonge dichter domineren en zelfs verwoesten. (Niet alleen het leven van Catullus trouwens: zij had wel meer minnaars, die ze na verloop van tijd zonder scrupules dumpte. Metellus zelf, te veel in beslag genomen door de uitbouw van zijn politieke carrière, was zich van geen kwaad bewust.) Zij was vermoedelijk Catullus' voornaamste inspiratiebron voor zijn liefdesgedichten, waarin hij haar met een schuilnaam Lesbia noemt, wat niet "Lesbische" wil zeggen, als hulde aan de dichteres Sappho. In de gedichten beschreef hij alle fasen van hun wispelturige relatie: de eerste verliefdheid, de liefde en de nasleep. Catullus' bekendste gedichten, Odi et Amo en Ille mi par esse deo videtur, horen bij deze groep gedichten. De relatie kende ups en downs, en eindigde in het jaar 58.

In de volgende jaren ondernam hij in het gezelschap van de toenmalige stadhouder van Bithynië een lange reis door Klein-Azië, waar hij het graf van zijn broer bezocht, die in de buurt van Troje tijdens militaire dienst was overleden en begraven. Catullus overleed zelf ook op jonge leeftijd, tussen 54 en 47 v. Chr. Het is niet duidelijk wat de doodsoorzaak was.

[bewerk] Literaire betekenis

Zoals de Alexandrijnse dichter Callimachus had Catullus een duidelijke voorkeur voor kortere, maar vormelijk volmaakte gedichten. Hij noemde ze nugae (d.i. grapjes). Zijn schrijfstijl zit vol verkleinwoorden, superlatieven, schuttingwoorden en herhalingen. Daardoor benadert zijn poëzie soms de spreektaal, en lijken zijn gedichten, in tegenstelling tot heel wat andere Romeinse poëzie, uit het dagelijkse leven gegrepen. Zelf ontkende Catullus nochtans dat zijn verzen autobiografisch waren. Zijn romantisch levensgevoel en zijn rake psychologie maken hem niettemin tot de meest 'moderne' onder de antieke lierdichters.

[bewerk] Werk

Een zeer bekend kort gedicht van Catullus is Carmen LXXXV (of Odi et amo):

Odi et amo. Quare id faciam, fortasse requiris?

Nescio, sed fieri sentio et excrucior.

Ik haat en ik heb lief. Waarom ik dat doe, vraag jij misschien?

Ik weet het niet, maar ik voel dat het gebeurt en ik word gekweld.

Catullus heeft veel invloed gehad op bijna alle latere dichters als Tibullus, Propertius, Ovidius, Vergilius, Horatius en Martialis. Toch heeft het weinig gescheeld of we hadden zijn Carmina helemaal niet kunnen lezen: in de Middeleeuwen bleef er slechts één kopie van zijn bundel bewaard, die aan het eind van de 13e eeuw teruggevonden werd in zijn geboortestad Verona. Renaissancedichters als Petrarca, Ronsard en P.C. Hooft bootsten Catullus na. De mus van Suzanna Bartelot was Vondels bewerking van Catullus' "mussengedicht" (Carm. 2).

In 1943 gaf de Duitse muziekpedagoog en componist Carl Orff zijn Catulli Carmina uit. Virtuoos is ook de navolging van Catullus' Gedichten door A. Rutgers van der Loeff.