Filips IV van Frankrijk
| 1268 – 1314 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||
| Koning van Frankrijk | ||||||
|
||||||
| Koning van Navarra | ||||||
|
||||||
|
Filips IV, bijgenaamd de Schone (Fontainebleau, 1268 - Fontainebleau, 29 november 1314), sinds 1285 koning van Frankrijk, zoon van Filips III en kleinzoon van "de Heilige" Lodewijk IX. Hij was gehuwd met Johanna I van Navarra.
Hij was de vader van drie opeenvolgende Franse koningen: Lodewijk X (1314 - 1316), Filips V (1316 - 1322), en Karel IV (1322 - 1328). Zijn dochter Isabella ("la Louve de France") trouwde met de Engelse koning Edward II.
Inhoud |
[bewerk] Buitenlandse relaties
Filips IV kwam gedurende zijn regeringsperiode in conflict met de graaf van Vlaanderen Gwijde van Dampierre. Het verzet van het Vlaamse volk leidde tot de Slag bij Kortrijk ("Guldensporenslag", 11 juli 1302) en de slag bij Pevelenberg. Met graaf Robrecht III van Bethune sloot hij het verdrag van Athis-sur-Orge.
[bewerk] Conflict met het graafschap Vlaanderen
Tijdens zijn regering zou Filips ook in conflict komen met de graven van Vlaanderen en de steden. Beiden zullen uiteindelijk de handen in elkaar slaan en zullen de Fransen verslaan in de Guldensporenslag op 11 juli 1302. De graaf van Vlaanderen, Gwijde van Dampierre, hield zijn ambt en zijn grondgebied in leen van Filips. Filips zal echter zijn kroondomein trachtten uit te breiden ten koste van Vlaanderen wat bij Gwijde niet in goede aarde valt. Gwijde zal ondertussen in Vlaanderen zelf ook in conflict geraken met de Vlaamse steden, die een steeds grotere autonomie opeisen. Op dat moment was er in de steden al een polarisatie te merken van een patriciaat en proletariaat dat later zal uitmonden in respectievelijk leliaarts en klauwaarts. De Vlaamse steden waren afhankelijk van Engeland voor de aanvoer van hun wol en wanneer Filips opnieuw in conflict geraakt met Engeland, verzetten de steden zich tegen de Franse inmenging in Vlaamse aangelegenheden. Gwijde schaarde zich aan hun kant en deed een leenopzeg bij de Franse koning in 1297. Filips bezette daarom tussen 1297 en 1300 een groot gedeelte van Vlaanderen, totdat onderhandelingen uitmonden in een bestand. Echter door het machtsvertoon van Filips was er in de Vlaamse steden een duidelijk verzet gekomen van de Vlaamsgezinde Klauwaarts: ambachtslieden en een deel van de adel. Tussen 1300 en 1302 zal Filips overgaan tot een volledige bezetting van Vlaanderen. Het graafschap wordt ingelijfd bij Frankrijk en Gwijde en zijn zoon Robrecht van Béthune worden gevangen genomen. Filips plaatst Vlaanderen onder het gezag van Jacques de Châtillon, en begint in heel Vlaanderen 'Blijde intredes' te doen. Dit stoot op fel verzet van de Klauwaarts en de Vlaamse steden, die hun privileges zien slinken. In 1301 en 1302 zijn er in verschillende steden opstanden, onder andere in Brugge met Pieter de Coninck. Bonafatius VIII, eveneens in conflict met de Franse koning, zal zijn steun betuigen aan Vlaanderen in de bul Ausculta fili. De opstand komt onder leiding van Jan van Namen, Gwijde van Vlaanderen en Willem van Gulik. Wanneer een opstand in Brugge wordt neergeslagen door de Châtillon, zullen de opstandelingen reageren met de Brugse Metten op 18 mei 1302. Op 11 juli 1302 zal het dan komen tot een gewapend treffen tussen een Frans ridderleger en de Vlaamse ambachtsmilities, die zullen overwinnen in de Guldensporenslag onder leiding van Willem van Gulik. In augustus 1302 zal er een nieuw treffen plaatsvinden aan de Zierikzee, dat een overwinning voor Filips zal worden. In de slag bij Pevelenberg eindigt de strijd aanvankelijk onbeslist, maar de Fransen zullen door de terugtrekking van de Vlamingen alsnog de overwinning opeisen. Oorlogsmoe zullen beide partijen uiteindelijk het verdrag van Athis-sur-Orge ondertekenen in 1305. Daarin wordt de inlijving van het graafschap ongedaan gemaakt, Robrecht van Béthune op de troon geplaatst en de stedelijke privileges bevestigd. Filips zal echter zijn slag thuis halen door een enorme boete op te leggen omwille van de opstandigheid en Franssprekend Vlaanderen wordt geannexeerd (Rijsel, Douai en Orchies)
[bewerk] Conflict met de paus
Paus Bonifatius VIII volgde in tegenstelling tot zijn voorganger een zeer agressieve koers, die zich vooral tegen Filips richtte. Bonifatius bekritiseerde hem om het recht de Franse geestelijkheid fiscaal te belasten en dezelfde geestelijkheid voor wereldlijke rechtbanken te laten verschijnen. Hij verbood de geestelijken in Frankrijk nog belastingen aan de vorst te betalen. Als reactie hief Filips een uitvoerverbod voor goud en zilver, waardoor ook de paus geen inkomsten meer kon halen uit Frankrijk. Die reageerde furieus met de bul Unam Sanctam, waarin hij het primaatschap van de paus uitroept. De geestelijke macht (paus) verheft zich boven de wereldlijke (koning), volgens hem. In 1303 laat de paus Filips excommuniceren waarop Filips geen andere mogelijkheid ziet dan te paus te gaan ontvoeren. Hij plaatst de paus in een 'Babylonische gevangenschap' te Avignon. Bonifatius zal echter kort na zijn aankomst sterven. Hij zal dan opgevolgd worden door Clemens V die de apostolische stoel verhuist van Rome naar Avignon, wat de macht van de Franse koning op de Kerk vergroot. Aanvankelijk was Clemens van plan terug te keren naar Rome, maar Filips wist hem te overtuigen in Avignon te blijven. Clemens steunde Filips om de orde van de Tempeliers op te rollen, ten einde om te verkomen dat Bonifatius alsnog als een ketter te boek zou komen te staan. Daarbij moet wel worden aangetekend dat Clemens de Orde van de Tempeliers nooit veroordeelde en probeerde de schade zoveel mogelijk te beperken. Het vermogen van de Tempeliers had de koning nodig om zijn eigen financiële problemen te boven te komen.
[bewerk] Binnenland
Onder zijn bewind vond in navolging van zijn grootvader, Lodewijk IX, een verdere rationalisatie en professionalisatie van het centraal staatsapparaat plaats. Hij richtte een Chambre des comptes in als centrale rekenkamer. Hij liet zich ook omringen door raadsleden die zich verzamelden in de conseil du roi. Tenslotte richtte hij naar Engels voorbeeld ook een standenvertegenwoordiging op onder de naam van Etats Généraux (Staten Generaal).
