Duitsland (wijnbouwland)

Duitsland was in de Middeleeuwen het 2de belangrijkste wijnland, na Frankrijk. Het was niet uitsluitend witte wijnen. In verwijzingen van Shakespeare, blijkt dat hij hoofdzakelijk rood was, van de pinot noir. Elzas hoorde dan wel bij Duitsland, en vele Engelse en Hollandse handelaren vonden de wijnen uit die kant van de Rijn, de beste. De verwoestingen van de 30-jarige oorlog (begin 1600) veroorzaakte een compleet verval van de wijnbouw. Vanaf 1800 werden de wijngaarden terug aangelegd, en in 1900 werd het peil van weleer terug gehaald. De bierproductie na 1900 werd enorm populair en bracht meer geld op, en menig wijnbouwers schakelden over op dat product. De herstelschulden, die Duitsland moest betalen na de Eerste Wereldoorlog, was een nieuw dieptepunt in de agrarische industrie van Duitsland. Het waren de spotgoedkope mengwijnen en zoete wijnen als Liebfraumilch, die net de kop boven water konden houden.

Inhoud 1 Wijnbouw in Duitsland 2 De wijnsoorten 3 De classificatie van de wijnen 4 Publiciteit 5 De wetgeving in Duitsland 6 De etiketten en hun informatie 7 De druiven 8 Situering van de wijngebieden 8.1 Ahr 8.2 Hessische Bergstrasse 8.3 Mittelrhein 8.4 Mosel-Saar-Ruwer 8.5 Nahe 8.6 Rheingau 8.7 Rheinhessen 8.8 Pfalz 8.9 Franken 8.10 Württemberg 8.11 Baden 8.12 Saale/Unstrut 8.13 Sachsen

[bewerk] Wijnbouw in Duitsland

Duitsland is het meest noordelijk gelegen wijnbouwland, op 51° NB. De wijngaarden bevinden zich in het zuidwesten van het land, aangelegd op de steile berghellingen rond de rivieren, gaande van 15° tot 30°. In de Moezelstreek gaan de hellingen tot 70°.

De totale oppervlakte wijngaarden is 104.0233 hectare (in 2002), ong 2% van de de Europese wijngaard, en produceert ong. 10% van wat in Frankrijk wordt gemaakt. De jaarproductie in 2000 was 10,08 milj liter wijn. (17,4% minder dan in 99) Het gemiddelde rendement ligt zeer hoog: 99,3 Hl/hectare. De wijnen bestaan uit 69% lichte witte wijnen en 31% uit rood, soms ook rosé. De productie bestaat uit 1,9% tafelwijn, 54% QBA en 44,1% QBA mit prädikat.

Duitse wijnbouwers proberen een harmonie te vinden tussen zuur en zoet in hun wijnen. Door de tamelijk noordelijke ligging, rijpen de druiven traag en wordt dikwijls laat geoogst.

[bewerk] De wijnsoorten

• Weisswein: witte wijn van uitsluitend witte druiven
• Rotwein: rode wijn uit rode wijndruiven
• Roséwein: roséwijn verkregen door een licht persing van blauwe druiven. Er is ook Weissherbst: roséwijn van één druivensoort.
• Rotling: uit witte en blauwe druiven
• Perlwein: witte of rode parende wijn: Sekt, Selte bA (de betere Sekt), Perlwein volgens de methode traditionel of de methode cuve close, Perlwein volgens de methode gazefié.(vb Henkell)

De zoetheid van de druiven bij oogst wordt in Duitsland uitgedrukt in Grad Öchsle. Het is een standaardschaal voor het soortelijk gewicht van een vloeistof. Ferdinand Öchsle is de naam van de Duitse wetenschapper, die de schaal ontwikkelde. De waarde wordt gemeten met een refractormeter. Suiker in sap verhoogt het soortelijk gewicht.
1 liter zuiver water = 1 kg = 0° Öchsle
1 liter druivensap (vb spätlese) = 1,085 kg = 85° Öchsle.

Vooral bij flessen Duitse wijnen, komt het vaak voor dat aan de onderzijde van het kurk wijnsteenkristallen hangen. Wijnsteenzuur, gevormd tijdens de groei van de druif, verbindt zich scheikundig met kalium, dat uit de bodem wordt getrokken. Door afkoelen van de wijn, vormen zich de kristallen in de fles. Ze zijn smaak- en geurloos, doch geven geen mooi zicht. Soms blijven ze kleven aan het kurk.

[bewerk] De classificatie van de wijnen

Volgens de EU-normen:

• Klasse 1 (tafelwijn):
  • Deutcher Tafelwein tafelwijn.
    Is de laagste categorie en wordt gemaakt in 4 gebieden: Mosel-Rhein, Neckar, Oberrhein en Main. Er is geen controle, geen herkomst van wijngaarden opgelegd, alc. min 8% vol.
  • Deutcher Landwein - landwijn
    De wijn moet afkomstig zijn uit 15 afgebakende wijngebieden. Heeft min. 8,5 % alc vol.

• Klasse 2 (kwaliteitswijn)
  • Qualitätswein bestimmter Anbaugebiete QBA
    De wijn moet min.9 % alc.vol. hebben, een AP-nummer hebben en uit één van de 13 bA-gebieden te komen. Een chaptalisatie is toegestaan. De druiven moeten minstens 60° Öchsle hebben.
  • Qualitätswein mit Prädikat - QBA mit prädikat
    In deze categorie onderscheiden we:
    • Kabinett: Wijn van zekere kwaliteit uit de eerste oogst, licht en droog. Most 73° Öchsle
    • Spätlese : Late oogst, zeven dager later dan kabinett, iets meer geconcentreerd doch kan perfect droog zijn. Most 85° Öchsle
    • Auslese: Uitgelezen oogst, edele volrijpe druiven. Most 90° Öchsle.
    • Beerenauslese: Speciaal geselecteerde overrijpe druiven, die reeds een liquoreuze wijn geeft. De druiven worden één voor één getrokken van de trossen. Most 120° Öchsle
    • Trockenbeerenauslese: Alleen ineengeschrompelde druiven, aangetast door pourriture noble ofte “edelfaule” worden hiervoor gebruikt. Most 150° Öchsle.
    • Eiswein: Wijn uit druiven die minstens 1 uur aan -7° bevroren werden aan de stokken.

[bewerk] Publiciteit

De laatste jaren voert Duitsland een doorgedreven publiciteitscampagne voor haar wijnen. Eén aspect ervan is de lancering in 2000 van de term CLASSIC op wijnflessen, als het om droge wijn gaat (ipv Kabinett, trocken, enz) en van een gekende druivensoort (riesling, silvaner, rivaner, weisburgunder, grauburgunder, spätburgunder en dornfelder). Bedoeling is om het de wijnleek gemakkelijker te maken. In de grootwarenhuizen in Duitsland worden kleurencodes gebruikt, om de zoetheid van de wijn aan te duiden.

Vele wijnbouwers verkopen hun wijnen in bulk aan grotere huizen. In 1999 was er een enorme overproductie, waardoor de prijzen ineenzakten. Sindsdien gaat men meer zelf bottelen en verkopen onder eigen naam.

De Eiswein is in Duitsland een zeer geliefde wijn. De prijs is evenredig aan de risico’s die de wijnbouwer draagt, om deze wijn te maken. Een nieuwe techniek is deze van de “cryo-extractie”. Deze techniek is gebaseerd op de wet van Raoult, die stelt dat het vriespunt van een vloeistof lager komt te liggen naarmate de concentratie hoger is. In de praktijk oogst men de druiven op een laat tijdstip en worden in een koelcel (of koelwagen) geplaatst met t° van -10 tot -15°C. De druiven met het minste suiker, bevriezen eerst en kunnen verwijderd worden. Zo verkrijgt men een partij druiven, met gelijkaardige eigenschappen als edele rotting. De techniek wordt gebruikt in jaren met veel regen en een kleine kast op porriture in de gaard.

[bewerk] De wetgeving in Duitsland

In juni 1971 is de wijnwetgeving in Duitsland ingevoerd. De kwaliteitswijnen moeten op een natuurlijke wijze worden gemaakt, wat niet evident is gezien de ligging en vanwaar de soms lage alcoholgehaltes. In jaren met (te) veel aciditeit, mag de wijnbouwer een “Süssreserve” gebruiken. Dit is niet vergist druivensap van dezelfde druiven als de wijn zelf. Men mag maximaal 25% toevoegen aan de wijn, bij zuivere wijnen, en 10% bij blends. Een zeer belangrijk aspect van de wetgeving is de inhoud van het etiket. Het gaat hem minder om de herkomst van de wijn, maar meer om de kwaliteit ervan.

[bewerk] De etiketten en hun informatie

De QBA en QBAmP wijnen hebben op het etiket een AP-nummer: Amtliche Prüfungsnummer. Dit garantienummer wordt toegekend als de wijn op 5 gebieden voldoening geeft. De kwaliteitscontrole, die de wijnen moeten ondergaan, bestaat in 3 fasen:

• Test van de rijpheid van de druiven bij de oogst
• Chemische analyse na de gistingsfase
• Een smaakproef en blinde proeverij.

Elke partij wijn krijgt aldus telkens een nieuw AP-nummer, waarvan 2 flessen worden bewaard in het controlelaboratorium. Als er zich later problemen voordoen met de inhoud van de flessen, kan een proef uitsluitsel geven.

Voorbeeld van een wijnetiket:

• 2002: oogstjaar
• Riesling: druivenras
• Spätlese: kwaliteitsniveau
• Oppenheimer: naam van het Bereich
• Herrenberg: naam van de Grosslage
• Rheinhessen: wijnstreek in Duitsland (Anbaugebiet)
• Weingut: adres van de producent
• AP en het toegekende nummer
• Alcoholgehalte en inhoud

Het AP-nummer heeft de koper de mogelijkheid de exacte herkomst van de wijn te achterhalen ahv gedetailleerde stafkaarten. Het nummer geeft volgende info:

• 4 = volgnummer van het onderzoekstation, waar de wijn is gecontroleerd
• 387 = plaats waar het wijngoed is gevestigd
• 4340 = volgnummer dat aan het wijngoed is toegekend
• 13 = 13 de partij wijn die ter controle werd voorgelegd
• 03 = jaar waarin de wijn is gecontroleerd

[bewerk] De druiven

Volgende druivenrassen voor witte wijnen worden aangeplant:
• Riesling (21%): edele aromatische druif
• Müller-Thurgau of Rivaner (24%): is een kruising van riesling en silvaner, wat fruitiger en groener dan riesling, veel finesse en parfum
• Silvaner (8%), eenvoudige drink- en terraswijn
• Grauburgunder of Grauer Burgunder (pinot gris), vroeger vaak Ruländer genoemd
• Weissburgunder of Weisser Burgunder (pinot blanc)
• Morio-Muskat
• Scheurebe (4%): recente kruising tussen riesling en sylvaner, heeft de smaak van zwarte bessen en aciditeit
• Kerner (7%): kruising van trollinger en riesling, heeft een muskaataroma, stevige druif, weersbestendig
• Weisser Gutedel: Duitse bemaning voor chasselas
• Ehrenfelser: een kruising van silvaner en riesling, vroeg rijp, elegant en zacht
• Faberrebe: een kruising van weissburgunder en müller-thurgau
• Chardonnay
• en verder nog: bacchus, huxelrebe, ortega, auxerrois

Volgende druivenrassen worden aangeplant voor rode wijnen:
• Portugieser (3%): vroegrijpe druif uit Oostenrijk
• Spätburgunder (5%): is pinot noir
• Trollinger (3%): zeer laat rijp, hartige wijnen
• Dornfelder: geeft donkere, vrucht-betoonde wijnen
• Dunkelfelder: zeer donkere en tannineuze wijnen, vg. Madiran en Cahors

• De laatste jaren worden ook merlot en cabernet sauvignon aangebouwd.

[bewerk] Situering van de wijngebieden

Duitsland wordt ingedeeld in 13 QBA-gebieden, die telkens één of meer districten of deelgebieden hebben (Bereiche). Elk district is onderverdeeld in zones met wijngaarden, “Grosslagen” genoemd. Elke zone is dan onderverdeeld in individuele wijngaarden, “Einzellage” genoemd. De betrokken gemeente heet “Gemeinde”. De wijnbouwgebieden zijn:

1.Ahr, 2.Baden, 3.Franken, 4.Hessische Bergstraße, 5.Mittelrhein, 6.Mosel-Saar-Ruwer, 7.Nahe, 8.Pfalz, 9.Rheingau, 10.Rheinhessen, 11.Saale-Unstrut, 12.Sächsische Weinstraße, 13.Württemberg

[bewerk] Ahr

De Ahr is de naam van een zijrivier van de Rijn, nabij Remagen. De wijnbouw bestaat in hoofdzaak uit rode wijnen, 70%, uit de Spätburgunder, Frühburgunder en Portugieser. Het bevat 1 Bereich en 43 Einzellagen. De Ahr is het meest noordelijk en op een na kleinste gebied in Duitsland: 520 hectare. De bodem bevat löss en vulkanisch gesteente. De streek is bekend om zijn kuuroorden.

[bewerk] Hessische Bergstrasse

Tevens klein gebied, 460 hectare, rond Heidelberg. Is zelfstandig Weinanbaugebiet geworden in 1971. De streek wordt “de lentetuin van Duitsland” genoemd, omwille van de vroege fruit- en amandelbloei. Witte wijnen uit de Riesling (50%), Müller-Thurgau / Rivaner. Bevat 2 Bereiche, 3 Grosslagen en 24 Einzellagen.

[bewerk] Mittelrhein

Wijngebied van ca 700 hectare langs de Rijn tussen Bingen en Bonn (de Loreley), toeristisch en mooi vanwege zijn kastelen en ruïnes (Die Romantische Strasse), weinstubes, weinfesten en promenades. Gekende wijndorpen zijn: Bacharach, Steeg, Rüdesheim, Sankt Goar. Witte wijnen uit de Riesling. Bevat 2 Bereiche, 11 Grosslagen en 111 Einzellagen.

[bewerk] Mosel-Saar-Ruwer

Grotere wijnzone van 9500 hectare in de streek rond Trier en Koblenz, onderverdeeld in:

• Untermosel of Terassenmosel: eenvoudige tafelwijnen (vb Zeller Schwarze Katz)
• Mittelmosel: beste wijnen, in de goede jaren is er Auslese en Spätlese
• Obermosel: eenvoudige wijnen, ook sekt
• Saar/Ruwer: haalt soms de kwaliteit van de moselwijn

De streek staat gekend voor de Rieslingspecialist van Duitsland (6000 hectare aangeplant). De eerste gaarden werden er aangeplant door de Kelten 2000 jaar geleden. De helft van de wijngaarden heeft een helling van meer dan 30°; de steilste wijngaard heeft 68° helling. De regio bevat 5 Bereiche, 20 Grosslagen en 507 Einzellagen.

[bewerk] Nahe

Kleinere regio van 4400 hectare, langs de zijrivier van de Rijn, de Nahe. Belangrijkste stad: Bad Kreuznach. Witte wijnen van de Müller-Thurgau, Riesling, Silvaner, e.a. Door zijn hoog urental zonneschijn, wordt hier mooie Silvaner- en pikante Rivanerwijnen gemaakt. Bevat 1 Bereich, 7 Grossmalen en 312 Einzellagen.

[bewerk] Rheingau

Regio van 3000 hectare, in de bossen van het Taunus-gebergte, langs de oevers van de Rijn tussen Wiesbaden en Rüdesheim. De bossen beschermen de gaarden tegen koude noordenwinden. Doordat de bodem bestaat uit leisteen, zand, klei, mergel en löss ( = vruchtbare leemgrond), worden hier de mooiste wijnen van Duitsland gemaakt. De hoge kwaliteitseisen die de wijnbouwers zichzelf van oudsher opleggen zijn mede oorzaak van de reputatie (de Benedictijnen van Johannisberg en de Cisterciënzers van Kloster Eberbach). De eerste spätlese werd hier in 1775 gemaakt. Witte wijnen uit Riesling (80% van de productie) en rode uit Blauer Spätburgunder (12%°).

Beste wijnen uit de gemeente Assmannshausen. Bevat 1 Bereich, 11 Grosslagen en 120 Einzellagen

[bewerk] Rheinhessen

Grootse wijnregio in Duitsland, 26.300 hectare, gelegen in de driehoek Worms, Mainz en Bingen. De bodem is hoofdzakelijk löss, met wat mergel, kwarts en porfier. Er is een duidelijk verschil tussen de wijnen die afkomstig zijn van de hellingen langs de Rijn (de zgn. Roter Hang) en de wijnen uit het zacht-glooiende achterland, de Wonnegau of Hügelland. De wijnen van de Rijn-oevers zijn aanzienlijk mineraliger dan die uit het achterland. Hoofdzakelijk witte wijnen uit Müller-Thurgau, Silvaner, Riesling, Kerner en Scheurebe, doch ook rode uit Portugieser, Dornfelder, Spätburgunder en andere kleine aanplantingen, zoals Schwarzriesling. De aandeel rode wijn is de laatste 10 jaar verdubbeld. In het centrum van Worms staat de Liebfrauenkirche, met een kleine wijngaard van 3 hectare. Hier komt de originele Liebfraumilch vandaan. Op het etiket moet staan: Wormser Liebfraumilch. Liebfraumilch is inmiddels een handelsnaam geworden voor eenvoudige zachte wijnen uit de Rheinhessen, geliefd bij wijndrinkers die een voorkeur hebben voor een lage zuurgraad de voorkeur. Er zijn 3 Bereiche, 24 Grosslagen en 442 Einzellagen, 5485 wijnbouwers.

[bewerk] Pfalz

Groot wijnbouwgebied van 22.000 hectare en een lengte van 85 kilometer, tussen de Rijn en Frankrijk gelegen. De streek is erg geliefd bij wijnfeestvierders. De eerste wijnroute is hier ontstaan. Op de laatste zondag van augustus wordt de route volledig verkeersvrij gemaakt, om “gevaarloos” van de ene stube naar de andere te kunnen trekken. Men maakt er (sensuele) rijke witte wijnen uit Riesling, Müller-Thurgau, Silvaner en Morio-Muskat en rode wijnen uit Spätburgunder en Portugieser. De bodem bevat zandsteen, kalk, leem, mergel en koper.

De productie is de grootste van Duitsland. De streek bevat 2 Bereiche, 25 Grosslagen en 330 Einzellagen.

[bewerk] Franken

Wijnregio van ca 6000 hectare, langs de rivier Main, ten oosten van Frankfurt. Witte forse karakterwijnen van de Silvanerdruif. Daarnaast wordt een fruitige witte wijn uit Müller-Thurgau / Rivaner gemaakt. Typisch is het gebruik van de speciale fles, de Bocksbeutel, die inmiddels een handelsmerk is geworden. Bodem uit zandsteen, leem, kalk en soms wat koper. Er zijn 3 Bereiche, 22 Grosslagen en 211 Einzellagen.

[bewerk] Württemberg

Wijnbouwgebied van 11.300 hectare groot rond de rivier Neckar. Grootste producent van rode wijnen. Toegestane druiven voor wit: Trollinger, Riesling, Schwarzriesling, Kerner, Müller-Thurgau en Silvaner; voor rood: Spätburgunder, Samtrot en Frühburgunder (Clevner) Bevat 6 Bereiche, 20 Grosslagen en 207 Einzellagen.

[bewerk] Baden

Meest zuidelijk gelegen wijnbouwgebied van 15.900 hectare grenzend aan het Zwarte Woud, van Tauber tot de Bodensee. De bijnaam is hier “zonnebank van de natie”, bekende steden Freiburg, Baden-Baden. De ligging komt overeen met de Elzas in Frankrijk. De lengte is 400 km! Er worden witte, rode en roséwijnen gemaakt. Sommige wijnboeren maken rode wijnen uit de Spätburgunder met houten vatlagering. Voor witte wijnen worden tevens chardonnay en auxerrois gebruikt. De bodem bestaat uit tertiair kalk, mergel, vulkanisch gesteente en wat koper. Er zijn 9 Bereiche, 15 Großlagen en 315 Einzellagen.

[bewerk] Saale/Unstrut

Amper 300 hectare groot in 1990 en heden 650 hectare. De wijnbouw is hier 1000 jaar oud. In een schenkingsoorkonde van 998 staat vermeld dat Keizer Otto III de wijngaarden schenkt aan het klooster Memleben. Er worden meer dan 20 druivensoorten gebruikt. De bodem bevat kalk en zandsteen. Er zijn 2 Bereiche, 4 Grosslagen en 20 Einzellagen.

[bewerk] Sachsen

450 hectare klein, rond de rivier Elbe, in Saksen. Een document uit 1161 handelt reeds over de wijnbouw, doch men neemt aan dat veel eerder wijngaarden werden aangeplant. Hier wordt de mousserende rode wijn Elbtal gemaakt. De bodem bevat graniet, porfier, leem, löss en zandsteen. Er zijn 2 Bereiche, 4 Grosslagen en 16 Einzellagen.