Albert Kuyle
Albert Kuyle (Utrecht, 27 februari 1904 - Utrecht, 4 maart 1958) was het meest bekende pseudoniem van Louis Maria Albertus Kuitenbrouwer, Nederlands journalist, schrijver en uitgesproken antisemiet.
Inhoud |
[bewerk] Jeugd
Albert Kuyle groeide op in een katholiek middenstandsmilieu. Na een weinig succesvolle schoolcarrière ging hij op zestienjarige leeftijd de journalistiek in bij het Utrechtse dagblad Het Centrum. Reeds op jonge leeftijd gaf hij blijk van zijn literaire begaafdheid. Al vóór zijn twintigste jaar publiceerde hij gedichten in de tijdschriften Roeping en Het Getij. Jan Engelman beschreef hem in een brief van 20 november 1924 aan Anton van Duinkerken als volgt:
- Hij heeft zeker talent, de jongen. Inderdaad, hij is 'frisch', haast altijd gevoelig en weldadig. Maar er is één gevaar: de vlotheid, het ook-kunnen van al wat hij heeft gezien. Hij heeft 'n uitstekende neus, een zuivere intuïtie, ook vorm-vaardigheid. En altijd zijn verrukkelijke, en soms verukkelijkdwaze jeugd mee. Van die lekkere molenwiek-klappen in de lucht, van die Don Quichotlanssteken in luchtledigheden.
[bewerk] Schrijver in De Gemeenschap
In datzelfde jaar 1924, het jaar waarin hij debuteerde met de verzenbundel Seinen, was hij intensief betrokken bij de oprichting van het periodiek De Gemeenschap, maandschrift voor Katholieke Reconstructie. Dit zou van 1925 tot en met september 1941 het leidende literaire tijdschrift der katholieke jongeren worden. Gedurende de periode 1925-1933 was Kuyle verbonden aan het tijdschrift, aanvankelijk - met een tussenpoos van anderhalf jaar - als redactiesecretaris, later als redacteur. Kuyles vele bijdragen bepaalden mede het karakter van De Gemeenschap. Onder zijn literaire stukken vielen vooral de korte, toen moderne verhalen op, die hij deels opnam in De Bries (1929) en Weerlicht (1933). Met deze bundels verwierf Kuyle faam als getalenteerd literator en leverde hij een bijdrage aan de vernieuwing van het toenmalige proza. Zijn vitalistische novellen worden wegens hun functionaliteit en filmisch karakter terecht in verband gebracht met de nieuwe zakelijkheid. Berucht werd Kuyle door zijn bijdragen aan de polemische 'Hagel'-rubriek van De Gemeenschap, die hij bundelde in Alarm (1934). In deze columnachtige stukjes, waarin hij dikwijls facetten van 'het rijke Roomsche Leven' scherp bekritiseerde, uitte zich een maatschappelijk engagement dat zich in de periode van zijn redacteurschap (oktober 1930 - december 1933) radicaliseerde. Kuyles streven richtte zich meer en meer op een rechtvaardiger, katholiek-corporatieve samenleving. Dit streven kwam niet alleen tot uiting in Kuyles artistieke werk, zoals zijn scenario voor de door Jan Hin geregisseerde film Kentering (1932) en zijn crisisroman Harten en brood (1933), maar ook in zijn betrokkenheid bij de RK Stormtroepen. Deze in 1933 onder andere door Kuyle opgerichte, semi-clandestiene organisatie streefde naar de vestiging van een christelijk-corporatieve samenleving. Kuyles participatie in de Katholieke Stormers-beweging impliceerde een kentering in zijn opvattingen, omdat hij voorheen elke politieke activiteit had afgewezen. Door oppositie van kerkelijke zijde verliep de beweging in de loop van 1934. Binnen de groep literatoren, verbonden aan De Gemeenschap, bleef hij als jongste medewerker jarenlang de meest regelmatige publicist, met poëzie, maar vooral met proza: Zeiltocht (1925), Songs of Kalua (1927) en Van pij en burnous (reisreportages, samen met Albert Helman, 1927). Geen bloemlezing uit het moderne proza van die jaren, of Kuyle is er in vertegenwoordigd. Wanneer Marsman in de maartaflevering van 1929 van De Vrije Bladen de kansen van ons proza wikt, valt met nadruk de naam van Kuyle. Vier jaar later schrijft Anthonie Donker in de juli-augustusaflevering van 1933 van Critisch Bulletin: 'De Jong-katholieken in ons land kunnen zich beroemen op de beide beste short-story tellers onder de jongere schrijvers.'
[bewerk] Uitgeverij De Gemeenschap
De uitgeverij De Gemeenschap, voortgekomen uit het gelijknamige tijdschrift, had vanaf haar oprichting op 15 oktober 1925 onder leiding gestaan van Kuyle. Hij slaagde er door zijn artistiek-organisatorisch talent in, binnen enkele jaren een zowel wat boekverzorging als wat inhoud betreft opmerkelijk fonds te vormen. Kuyle, die met veel beeldende kunstenaars contact hield, was mede door het directeurschap van de uitgeverij de spil van het milieu rondom De Gemeenschap. Per 1 november 1932 vroeg en kreeg hij ontslag, toch nog 'eervol' ofschoon er op zijn zakelijk beleid dikwijls veel terechte kritiek was geleverd.
[bewerk] Vertrek uit De Gemeenschap
Aan Kuyles band met het tijdschrift De Gemeenschap kwam eind 1933 onverwacht een eind. In de boezem van de redactie van De Gemeenschap leefden reeds geruime tijd - vooral persoonlijke, - tegenstellingen, die in het najaar van 1933 escaleerden. Anton van Duinkerken kreeg van de Stichting De Gemeenschap, die tijdschrift en uitgeverij beheerde, het tijdschrift toegewezen en Albert Kuyle moest, samen met zijn broer Henk Kuitenbrouwer, vertrekken.
[bewerk] De Nieuwe Gemeenschap
De scheiding der geesten en de oprichting van De Nieuwe Gemeenschap werd tot stand gebracht door Albert Kuyle die het summum van antisemitische scheldkanonnades bereikte. Kuyle had zich in de twintiger jaren positief uitgelaten over 'het mysterie van Israël', een term die door Leon Bloy en Jacques Maritain in Nederland enige bekendheid had gekregen. Van Duinkerken voelde zich eveneens geïnspireerd door deze volstrekt nieuwe theologische denkwijze die aan het Jodendom een positieve plaats in de heilsgeschiedenis toekende. De invloed van de beweging Amici Israel, op initiatief van de joodse bekeerlinge Francisca van Leer, had eveneens bijgedragen aan meer begrip voor het Jodendom, al was die beweging dan ook in 1928 door het Vaticaan opgeheven. Onmiddellijk na zijn verwijdering uit de redactie van De Gemeenschap richtte Kuyle met enkele geestverwanten De Nieuwe Gemeenschap op. De Nieuwe Gemeenschap (1934-1936) zou zich in de loop van 1935 ontwikkelen tot een fascistisch, fel antisemitisch blad, waarin met sympathie over Arnold Meijers Zwart Front werd geschreven. Kuyle, wiens door een steeds enghartiger katholicisme gevoede maatschappijvisie zich in rechts-extremistische richting had ontwikkeld, voelde zich sterk aangetrokken door deze radicale, fascistische splintergroepering. De redactie van het blad werd gevormd door Jan Derks, Henk Kuitenbrouwer (broer van Albert Kuyle) Ad Sassen, A. den Doolaard en de dichter Gabriël Smit. Derks en de twee Kuitenbrouwers kenden elkaar: zij waren in 1932 betrokken geweest bij het beginselprogramma van De Gemeenschap, samen met mensen als Anton van Duinkerken, ir. F. Tellegen, de latere oprichter van de KRO, dr. A. Ramselaar en Bernard Verhoeven. In 1936 kwam Kuyle openlijk voor zijn lidmaatschap van Zwart Front uit. Binnen deze antisemitische groep nam hij door zijn innemende, maar ook dominante persoonlijkheid al snel een vooraanstaande positie in. Het gelijknamige weekblad van Zwart Front, waarin hij regelmatig publiceerde onder het pseudoniem Van Oldenzael, werd door zijn toedoen een goed verzorgd agitatieblad. De immer in geldproblemen verkerende Kuyle trachtte rond 1936 met zijn reclamebureau Maxim Reclame aan de kost te komen. De toen pas opgerichte uitgeverij Het Spectrum was klant van Maxim. Het contact met Het Spectrum zou aan het eind van de jaren dertig leiden tot een redacteurschap bij die uitgeverij, waar onder meer Kuyles belangrijke novellen-bundel Harmonika (1939) verscheen. Vanaf omstreeks 1935 stelde Kuyle bovendien zijn vlotte pen steeds vaker voor reclame ter beschikking aan allerlei bedrijven en instellingen. Zo werkte hij bijvoorbeeld tot in de oorlog voor Bredero's Bouwbedrijf en schreef hij in opdracht van de Nederlandse Katholieke Metaalbewerkersbond St. Eloy over St. Eloy [1955].
[bewerk] Antisemitisme
Albert Kuyle veranderde, in tegenstelling tot Van Duinkerken, in de dertiger jaren geheel van koers. Zijn rubriek 'Hagel' in De Nieuwe Gemeenschap richtte zich in onvervalst antisemitische stijl tegen het Amsterdamse weekblad De Groene Amsterdammer:
- Er zijn nog meer schreeuwbekken bijgekomen, nog meer joden die met hun handen praten, nog meer lieden die maken dat men zich in den vreemde voor zijn Nederlandsche nationaliteit maar al te vaak moet schamen. (...) Het kop- en staartloze gemeier van Josephus Jitta doet geen vlieg kwaad zolang geen vlieg erdoor wordt opgeschrikt. Maar wel de uitgeweken en gederacineerde horde, de handpraters van Mokum en de van markt-internationalisme doortrokken Cohens en Jordaan's en andere Brammen en Mozes'sen, al of niet onder pseudoniem schrijvend wanneer ze zich terecht schamen over hun nu eens niet (a, wonder!) te loochenen afkomst. De schrijvers en schrijvertjes er in zijn bezeten van dolle angst. Angst voor de dag waarop niemand meer hun blaadje, hun 'kunst', hun onwijze begeerten zal behoeven, en waarop ieder die ze nog wel nodig heeft ze zal moeten gaan kopen ergens over de grens. De angst zweept hen bijwijlen op tot een moed die men van godvruchtige Israëlieten niet verwachten zou, maar die blijkbaar deze spekjoden overvalt wanneer hun baantjes en hun, ten koste van beteren, gezwollen existentie op het spel staat.
Kuyle’s stuitende mengsel van racisme en sociaal antisemitisme was dubbel gevaarlijk vanwege zijn ontegenzeggelijke taalvirtuositeit die niet onderdeed voor die van Lodewijk van Deyssel of Leon Bloy. De schrijver A. den Doolaard en de dichter Gabriël Smit konden zich niet met deze tendens van De Nieuwe Gemeenschap verenigen, waarbij de eerste zich zelfs nadrukkelijk antifascist noemde. Hun plaats in de redactie werd overgenomen door H. van Schaick die kennelijk met het antisemitisme geen moeite had. De in februari 1935 verschenen brochure van De Nieuwe Gemeenschap becommentarieerde het afscheid van Smit en Den Doolaard en nam de gelegenheid te baat voor het formuleren van een eigen credo. Er vielen woorden als 'herstelde orde', in 'gesloten opmarsch verder strijden' en ten slotte viel het hoge woord: 'Wij schrikken niet voor het woord: Fascisme, waarmee we langzamerhand getekend worden, al eisen wij tezelfdertijd het recht op zelf te bepalen wie en wat wij zijn.'
De affiniteit van De Nieuwe Gemeenschap met de fascistische organisatie Zwart Front was inderdaad duidelijk, maar de waarheid was dat, in elk geval wat antisemitisme betreft, de redactieleden de leider van Zwart Front, Arnold Meijer, allang hadden overtroffen. Er werd gesproken over het gevaar van een 'Judeo-Marxistische regie' en over De Groene Amsterdammer die zedenbedervende theorieën spuide. Mr. Ad Sassen schreef een bijdrage speciaal gewijd aan het Jodendom: 'De Leeuw van Juda brult'. Hij stelde zich vierkant achter Kuyles 'Hagelstukje' dat zich richtte op 'het vaderlandsloze bijeenraapsel dat samenkorst rond het weekblad De Groene Amsterdammer'. Kuyle fulmineerde onafgebroken tegen alles: tegen De Groene Amsterdammer, 'lispelend in het geestelijk Jiddisch, dat iedere dag meer de taal van de cultuurbolschewieken wordt', tegen de priester-voorman Henri Poels die opkwam voor vervolgde katholieken in Duitsland, tegen de tekenaar L.J. Jordaan die in zijn tekeningen het antisemitisme aan de kaak stelde, tegen ene kapelaan Drost die op een bijeenkomst in de Amsterdamse Apollohal samen met een dominee en een rabbijn had geprotesteerd tegen de anti-joodse maatregelen in nazi-Duitsland, ja zelfs tegen uitbreiding van het gebouw van de Joodse Invalide in Amsterdam. Op de valreep kreeg De Nieuwe Gemeenschap een nieuwe medewerker: Steven Barends, die onder het pseudoniem Dum-Dum (de benaming voor een bepaald soort fragmentatiekogel die beoogde veel schade aan te brengen) ook in Zwart Front schreef en zich zou ontpoppen tot een van de meest fanatieke SS’ers. Hij was in 1939 de Nederlandse vertaler van Hitlers Mein Kampf en hij zou in de oorlog het werkje voor de jeugd Moeder, vertel eens wat van Adolf Hitler vertalen.
[bewerk] Zwart Front
In januari 1937 hield De Nieuwe Gemeenschap zonder opgaaf van redenen op te bestaan. Binnen enkele jaren hadden de medewerkers zich vanuit een ietwat elitair antidemocratisch overspannen katholiek kunstenaarschap geheel in fascistisch vaarwater gemanoeuvreerd en daarbij de kunst volstrekt uit het oog verloren. Het antisemitisme van Bruning, Kuyle, Derks en Sassen overtrof zelfs hier en daar wat in Zwart Front werd geproduceerd. Opvallend is het ontbreken van enig theologisch anti-judaisme bij deze katholieke scribenten. Hun antisemitisme was een mengeling van racisme, van mythen over een Joodse samenzwering en van de beeldvorming van het Jodendom als dreiging van de moderniteit, maar zonder enige referentie aan het jodendom als religie. Alleen diende sporadisch de Talmoed (die slechts uit antisemitische uitlatingen erover gekend wordt) als mikpunt van anti-joodse tirades. Wat antisemitisme betreft blijft Albert Kuyle daarbij nog een geval apart. Waarschijnlijk is er geen Nederlandse schrijver te vinden die zijn verbale begaafdheid zozeer in dienst gesteld heeft van ressentiment.
[bewerk] Bezettingstijd
Zwart Front was vlak voor de Duitse inval in Nederland omgezet in het gematigder Nationaal Front. Kuyle trad ook tot deze beweging toe, en tijdens de eerste bezettingsjaren publiceerde hij veelvuldig in pro-Duitse geest in beide bladen van Nationaal Front, De Weg en het Nederlandsch Dagblad. Evenals voor Zwart Front verrichtte Kuyle voor Nationaal Front, totdat deze organisatie in december 1941 door de Duitsers ontbonden werd, propagandistisch werk. Nadat Kuyle nog enige tijd had meegewerkt aan het gelijkgeschakelde Algemeen Handelsblad, staakte hij vanaf omstreeks 1943 zijn publikaties. Teneinde uitzending naar Duitsland te voorkomen werkte hij vanaf 1 mei 1943 voor het Bureau Oogstvoorziening van het departement van Landbouw en Visscherij.
[bewerk] Na de oorlog
Na de oorlog zou Kuyle voor zijn pro-Duitse en antisemitische publikaties uit de oorlog driemaal ter verantwoording worden geroepen. Allereerst in 1945 door de Eereraad voor de Letterkunde, die hem tot 1 januari 1949 uitsloot. Toen Kuyle tegen deze beslissing in beroep ging, werd zijn uitsluiting door de Centrale Eereraad voor de Kunst verlengd tot 1 januari 1951. Vervolgens werd Kuyle door de Commissie voor de Perszuivering in 1947 voorlopig uitgesloten; deze uitsluiting uit een journalistieke functie werd op 28 april 1948 opgeheven. Ten slotte werd Kuyle in 1949 door de Utrechtse Kamer van het Bijzonder Gerechtshof te Amsterdam veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf wegens opzettelijke hulpverlening aan de vijand. In cassatie werd dit in 1950 één jaar voorwaardelijk met een proeftijd van drie jaar. De opgelegde ontzetting van rechten als bijkomende straf werd bepaald op tien jaar. Toch bleef Kuyle, ondanks uitsluiting en bestraffing, geregeld in onder andere het katholieke periodiek De Linie publiceren. In de jaren 1949-1950 maakte hij deel uit van de redactie. Tevens was hij in 1948 enige maanden redacteur van De Vlaamse Linie. De toon in veel van Kuyles artikelen bleef onverminderd polemisch. Bij de Nijmeegse uitgeverij De Koepel, waarvoor Kuyle enkele jaren redactioneel werk verrichtte, verscheen in 1947 In Excelsis, een van Kuyles vele hagiografische publikaties. Kuyle werkte in de jaren vijftig ook nog voor uitgeverij De Lanteern, waar zijn laatste roman Kinderen der mensen (1954) verscheen. In deze roman verwerkte Kuyle de bij zijn werk voor Oostpriesterhulp, een religieuze hulporganisatie, opgedane ervaringen. Verder schreef hij in deze tijd vele hoorspelen voor de KRO.
[bewerk] Oordeel
Aan literair belang heeft Kuyles naoorlogse werk sterk ingeboet. Ter gelegenheid van zijn vijftigste verjaardag werd in 1954 weliswaar nog een Liber amicorum... samengesteld, maar niettemin was Kuyle door zijn oorlogsverleden en zijn ongewijzigde rechtse sympathieën geïsoleerd geraakt. De laatste levensjaren van deze leidende en strijdbare figuur uit de beweging der katholieke jongeren waren voor hem en zijn grote gezin met twaalf kinderen, mede door financiële zorgen, zeer moeilijk. Over de literaire verdiensten van Albert Kuyle is na 1945 nauwelijks iets vernomen. Zijn activiteiten voor het Zwart Front van Arnold Meijer en zijn bedenkelijke rol zowel voor als tijdens de Tweede Wereldoorlog zitten zijn literaire kwaliteiten zodanig in de weg dat nauwelijks iemand nog de moeite neemt zijn poëzie en proza te herlezen.
[bewerk] Bibliografie
- 1924 - Seinen (poëzie)
- 1925 - Zeiltocht (proza)
- 1927 - Van pij en burnous, met Albert Helman (reisreportages)
- 1927 - Songs of Kalua (proza)
- 1929 - De bries (novellen)
- 1933 - Harten en brood (roman)
- 1933 - Weerlicht (novellen)
- 1934 - Alarm (essays)
- 1934 - Jonas
- 1935 - Het land van de dorst
- 1936 - Rond een blauw meer
- 1936 - Een jaar vol heiligen
- 1939 - Harmonika (novellen)
- 1947 - IX gedichten (poëzie)
- 1947 - In excelsis (hagiografie)
- 1953 - Mannetje windwijs
- 1954 - Rond Jezus' kleed
- 1954 - Kinderen der mensen (roman)
| Zie ook: |
|---|
 Portaal: Fascisme en nationaalsocialisme in Nederland . Fascisme in Nederland . Fascisme . Nationaalsocialisme |
