Aanvoegende wijs
De aanvoegende wijs of conjunctief is een van de vier modi (wijzen) van een werkwoord. Via de conjunctief kan onder meer: iets dat niet waar is, iets waarvan niet zeker is of het waar is of een wens of een toegeving of een aanwijzing of een aansporing tot uitdrukking worden gebracht.
In het hedendaags Nederlands is het gebruik van de aanvoegende wijs goeddeels beperkt tot vaste uitdrukkingen (kome wat komt, koste wat het kost, zo waarlijk helpe mij God almachtig, de hemel bewaar me, godbetert (= God betere 't), leve de koningin!, het zij zo, het ga je goed en men zegge het voort, of - zoals dat nog in oude kookboeken gevonden wordt - men neme). In de meeste gevallen gaat het om een persoonsvorm van de derde persoon enkelvoud in de tegenwoordige tijd. Deze vorm is doorgaans gelijk aan die van de infinitief min -n. Alleen bij het werkwoord zijn is ook een aanvoegende wijs in de verleden tijd mogelijk (het ware te wensen). Verder wordt gebruiken we vaak de verledentijdsvorm (was het maar zo) en/of omschrijven we de wijs met het hulpwerkwoord zullen: ik zou het niet doen.
Een opmerkelijk geval is het woord Godverdomme. Hoewel veel nederlanders denken dat dit betekent 'God verdom mij' (gebiedende wijs dus, is het in werkelijkheid aanvoegende wijs, een verzoek op wens dat God iets zou verdommen: 'Godverdomme de oorlog', 'Godverdomme het vloeken'
| WERKWOORD : de WIJZEN | ||
| modi | wijzen | voorbeeld |
| Infinitivus | onbepaalde wijs | lopen |
| Indicativus | aantonende wijs | ik loop,... |
| Imperativus | gebiedende wijs | loop! |
| Conjunctivus | aanvoegende wijs | dat hij loopt,... |
| Optativus | wensende wijs | moge hij lopen,... |
[bewerk] Andere voorbeelden
Het ga je goed!
in het Onze Vader
- Uw naam worde geheiligd.
- Uw rijk kome.
- Uw wil geschiede.
Hij is God zij dank veilig aangekomen.
de verbinding dank zij
- Dank zij het voortdurende goede weer konden alle openluchtvoorstellingen doorgaan.
de uitroepen:
- God beware me!
- God betere het. (of godbetert).
Voor inlichtingen wende men zich tot het secretariaat.
Men verzuime niet een bezoek te brengen aan de kloostergang naast de kathedraal. <archaïsch>
De lezer bedenke wel dat dit boek vijftig jaar geleden geschreven is. <archaïsch>
Ook kan de aanvoegende wijs gebruikt worden voor een toegeving of een uitdrukking van berusting
- het koste wat het kost
- hoe het ook zij,
- het zij zo (kan een wens uitdrukken: 'ik hoop dat het zo zal zijn', of een zich neerleggen bij de feiten: 'ik aanvaard dat het zo is').
Voorbeelden met mogen:
- Het moge je in je verdere leven goed gaan!
- Moge Gods koninkrijk komen.
- Moge jullie pad over rozen gaan.
- Hoe het ook moge zijn, ze heeft er hard voor gewerkt.
- Mogen allen dit horen.
- Ze moge dan hard gewerkt hebben, het resultaat is er niet naar. (tegenwoordig 'ze mag dan hard gewerkt hebben')
- Ik moge u verzoeken mij op korte termijn van uw beslissing op de hoogte te stellen.
- Hiermede moge ik u berichten, dat wij uw brief van 25 dezer in goede orde hebben ontvangen.
- Ik moge de geachte afgevaardigde erop wijzen, dat hij mij verkeerd heeft geciteerd.
Voorbeelden met 'zijn'
- Ware de hulp op tijd gekomen, dan was de ramp niet geschied.
- Hij ware gekomen, als het niet door de vijand verhinderd was.
- Dat ware te wensen.
- De graaf sprak over de diefstal van honderd goudstukken als ware het een kleinigheid.
- Ik liep hem als het ware tegen het lijf.
- Zij V een vectorruimte met lineaire deelruimten U en W.
Gebruik van de conjunctief doet in het Nederlands, zoals de voorbeelden al laten zien, enigszins ouderwets en gekunsteld aan. In andere talen, zoals het Frans en het Duits, wordt de aanvoegende wijs veel meer gebruikt.
