ჯეფერსონი, თომას

ვიკიპედიიდან

თომას ჯეფერსონი (ინგლ. Thomas Jefferson) (* 13 აპრილი, 1743, ალბემარლის საგრაფო, ვირჯინია; † 4 ივლისი, 1826, მონტიჩელო, ვირჯინია) - ამერიკის შეერთებული შტატების რიგირთ მე-3 პრეზიდენტი 1801-1809 წლებში.

[რედაქტირება] ახალგაზრდობა

ამერიკის მე-3 პრეზიდენტი, ”აშშ–ს დამოუკიდებლობის დეკლარაციის” ავტორი, ამერიკელი მეცნიერი, იურისტი, პოლიტიკოსი და რევოლუციონერი თომას ჯეფერსონი დაიბადა ვირჯინიის ქალაქ შარლოტსვილში. ჯეფერსონმა უმაღლესი განათლება უილიამისა და მერის კოლეჯში მიიღო, რომელიც ვირჯინიის ქალაქ უილიამსბურგში მდებარეობს. ჯეფერსონს წიგნებისა და განათლების სიყვარული ახალგარდობიდანვე ჰქონდა: მას ეკუთვნის გამონათქვამი ”მე არ შემიძლია წიგნების გარეშე ცხოვრება”. (ინგლ. I can’t live without books). ჯეფერსონი მუშაობდა ვირჯინიის საკანონმდებლო ორგნაოში როგორც იურისტი და 1774 წელს დაწერა ”ბრიტანული ამერიკის უფლებების განხილვა” (ინგლ. A Summary View of the Rights of British America), სადაც მან აღწერა ამერიკელების კულტურული შთამომავლობა ბრიტანელებისგან და აღნიშნა ამერიკელების ეროვნული დამოკიდებულება ინგლისის საწინააღმდეგოდ. ამ წიგნმა დიდი პოპულარობა ჰპოვა ვირჯინიის შტატსა და მთელ რევოლუციურ ამერიკაში. საინტერესო ფაქტი ვირჯინიის შტატის შესახებ ისაა რომ თავდაპირველი ამერიკელი პოლიტიკოსებისა და პრეზიდენტების უმრავლესობა ამ შტატიდან იყვნენ. ამერიკის კონტინენტურმა კონგრესმა დაავალა 33 წლის თომასს რომ დაეწერა დოკუმენტი, რომელმაც შოკში ჩააგდო იმ დროინდელი ევროპელი მონარქებისა და პოლიტიკოსების უმრავლესობა. ეს იყო ”ამერიკის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია”. დეკლარაციაში რამოდენიმე მცირე ცვლილებები შეიტანა ბენჯამინ ფრანკლინმა და დეკლარაციის ავტორობა არის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი რომ თომას ჯეფერსონი შევიდა ამერიკის ისტორიაში როგორც ამერიკის ეროვნული გმირი.

[რედაქტირება] საპრეზიდენტო წლები 1800-1808

თომას ჯეფერსონი იყო ამერიკის პირველი პრეზიდენტი, რომელმაც ინაუგურაცია თეთრ სახლში გაიარა. პრეზიდენტობის დროს მისი ერთ-ერთი უდიდესი მიღწევა იყო 1803 წელს ნაპოლეონისგან ლუიზიანას ტერიოტორიის შესყიდვა (იმ დროინდელ საფრანგეთს მიეკუთვნებოდა ლუიზიანას ტერიტორია, რომელიც მოიცავდა დღევანდელი ცენტრალური აშშ-ს დიდ ნაწილს, რომელი აპალაჩიის მთაგრეხილის დასავლეთით მდებარეობდა). მის მიღწევებში ასევე შედის ლუისისა და კლარკის ექკსპედიცია, რომლის შედეგადაც შესწავლილ იქნა დღევანდელი აშშ-ს დასავლეთის ტერიტორიები. ჯეფერსონი ასევე იყო ემბარგოს კაონის (ინგლ. Embargo Act) ინიციატორი, რომელის ამეიკას უკრძალავდა ვაჭრობას დასავლეთ ევროპასთან. ამ კანონმა ამერიკის ეკონომიკისთვის სავალალო შედეგო გამოიღო. ჯეფერსონმა საპრეზიდენტო პოსტი 1808 წელს დატოვა.

[რედაქტირება] სხვა მიღწევები

თომას ჯეფერსონის პოლიტიკური რწმენიდან გამოირჩევა მისი შეხედულება ადამიანის თავისუფლებასთან დაკავშირებით. მას როგორც ჯონ ლოკსა და სხვა განსხივოსნების ხანის მეცნიერების მსგავსად სწამდა ღვთისგან მინიჭებული ”ადამიანის ბუნებრივი უფლებების”. ”ამერიკის დმოუკიდებლობის დეკლარაციაში” მან გამოიყენა და განავრცო ჯონ ლოკის იდეა რომ ”ყველა კაცი შექმნილია ბუნებრივი უფლებებით შემოქმედის მიერ რომლებიც არის სიცოცხლე, თავისფლება და სიხარულის ძიება. თავდაპირველი ჯონ ლოკისეული ფრაზა იყო ”სიცოცხლე, თავისუფლება და ქონება”. თომასმა იცოდა შვიდი ენა და როგორც მისი თანამედროვე კლასიკოსები, ისიც ფლობდა ლათინურსა და ბერძნულს და დაინტერესბული იყო ლათინურითა და ბერძნული ბიბლიით. მას ჰქონდა საინტერესო შეხედულება ქრისტიანობაზე, რომელიც ბევრმა სწავლულმა მიიჩნია მართლმადიდებლური ქრისტიანობის იდეოლოგიასთან ახლო კავშირში, მაგრამ მისი მართლმადიდებელ ქრისტიანად კლასიფიკაცია შეცდომაა, რადგან ჯეფერსონი იყო დიიზმის (ინგლ. Deism) მიმდევარი. მას ეკუთვნის რელიგიური თავისუფლების იდეა, რომელიც ანცალკევებს მთავრობასა და ეკლესიას. თომას ჯეფერსონმა დააარსა ვიჯინიის უნივერსიტეტი, რომელიც მდებარეობს ვირჯინიის ქალაქ შარლოტსვილში. აღსანიშნავია ის რომ ჯეფერსონს ძალიან უყვარდა არქიტექტურა და ღვინო. მისი სახლმუზეუმი მონტიჩელო ამერკის ერთ-ერთი ნაგებობაა, რომელიც გაეროს მსოფლიოს ისტორიის მემკვიდროებაშია შეტანილი. მისი სახლი, ასევე როგორც თავდაპირველი ვირჯინიის უნივერსიტეტი არის დაპროექტებული მის მიერ ძველი ბერძული, იტალიური და ნეო-კლასიკური არქიტექტურის მიქსტურაა. მისი ღვინის სიყვარული ცნობილია მთელ ამერიკაში და ყურძნის ჯიშების უმრავლესობა მის ვენახებში იმპორტირებულ იქნა იტალიიდან და საფრანგეთიდან. ღვინის იმპორტზე გდასახადების დადება უნდოდა მის პოლიტიკურ მეტოქეს ალექსანდრე ჰამილტონს. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ჯეფერონი მუშაობდა ამერიკის ელჩად საფრანგეთში ბენჯამინ ფრანკლინის შემცვლელად. მას ეკუთვნის გამონათქვამი რომ იგი ვერასოდეს ვერ შეცვლიდა ბენჯამინ ფრანკლინს საფრანგეთში. თომასს და მის მეუღლეს მართას ექვსი შვილი ჰყავდათ, რომელთაგანაც მხოლოდ ორმა იცოცხლა. თომას ჯეფერსონი 1826 წლის 4 ივლისს, ამერიკის დამოუიდებლობი დღეს გარდაიცვალა. ამავე დღეს დაიღუპა მისი პოლიტიკური მეტოქე ჯონ ადამსი და მისი უკანასკნელი სიტყვები იყო: ”ჯეფერსონი ჯერ კიდევ ცოცხალია”. ჯეფერსონს თავის ცხოვრების უდიდეს დამსახურებად მიაჩნდა სამი რამ: ამერიკის დამოუკიდებლობის დეკლარაცის დაწერა, ვირჯინიის უნივერსიტეტის დაარესება და რელიგიური თავისუფლების ქანდაკება რომელთა დაწერაც ისურვა საფლავზე.