Rosa Parks
Wikipedia(e)tik
Rosa Louise Parks (1913ko otsailaren 4an jaioa, Rosa Louise McCauley izenez - 2005eko urriaren 24an hil zen) jostun afroamerikarra, Estatu Batuetako Eskubide Zibilen Aldeko Mugimenduko aktibista garrantzitsua izan zen, 1955eko abenduaren 1ean uko egin baitzion bere eserlekua gizonezko zuri bati utzi eta autobusaren atzekaldean esertzeari, orduko AEBetako hegoaldeko legeak zioenaren aurka. Ekintza honen ondorioz preso hartu zuten eta askotan aipatzen da hau izan zela Eskubide Zibilen Aldeko Mugimendua piztu zuena.
Eduki-taula |
[aldatu] Eskubide zibilak eta ekintza politikoak
Parks Tuskegeen (Alabaman) jaio zen. Aita arotza zen eta ama irakaslea. Txikitatik izan zituen osasun arazoak (amigdalitis kronikoa). Gurasoak banatzean amarekin joan zen Montgomery (Alabama) ondoan bizitzera. Jostuna izan zen ia bizitza osoan.
1950eko hamarkadaren hasieran Parks-ek eskubide zibilen aldeko mugimenduarekin bat egin zuen eta erakundean idazkari lanak bete zituen Koloreko Jendearen Aurrerapenerako Elkarte Nazionalaren (National Association for the Advancement of Colored People, NAACP) barnean, Montgomeryn. Highlander Folk School-era ere joan zen, langileen eskubideen eta arraza-berdintasunaren aldeko zentrua. 1955eko abenduaren 1ean, Montgomery-n Parks-ek autobus gidariaren esanei aurre egin zien eta ez zion bere eserlekua pertsona zuri bati utzi. Ordena publikoa asaldatzeagatik gartzelara eraman zuten. Gartzelaratzeari erantzunez, Martin Luther King izeneko apaiz bautista artean ezezagunak Montgomeryko autobus publikoen aurkako boikota zuzendu zuen, agintariek autobusetako arraza-segregazioa alde batera utzi zuten arte. Honek segregazioaren aurkako protesta gehiago bultzatu zituen.
Bien bitartean, 1956an, Parksen kasua Estatu Batuetako Epaitegi Nagusira iritsi zen eta honek garraioetako segregazioa konstituziaren aurkakoa zela erabaki zuen.
Parks eskubide zibilen mugimenduaren ikono bilakatu zen. 1960ko hamarkadaren hasieran Detroit-era (Michigan) joan zen bizitzera eta han John Conyers demokrataren ordezkari izan zen 1965etik 1988ra.
[aldatu] Mugimenduan izandako paperari buruzko eztabaida
Historialari gutxik jartzen dute zalantzan Parks-ek eskubide zibilen aldeko mugimenduan izandako garrantzia eta eserlekua ez uzteko izandako adorea, baina zenbaitzuk elementu mitikoenen egiazkotasuna ukatzen dute.
Parksek 1955ean egindako delituaren kontaketa askotan "jostun nekatu" soil gisa agertzen da. Hala ere, Parksek bere My Life (Nire Bizitza) autobiografian aitortu zuen ez zegoela fisikoki nekatua, "hainbeste amore emateaz nekatua (nazkatua)" baizik.
Gainera, hainbatetan izkutatzen saiatu dira aurrez NAACParekin eta Highlander Folk School-arekin zuen lotura, pertsona normal bezala azalduz, aktibista politiko ordez.
Istorio askotan ez da azaltzen beltzentzat zehaztutako sekzioan zegoela eserita eta zurientzako sekzioa betea zegoenez, pertsona zuri batek bere eserlekua nahi zuela. Hau da, arazoa ez zen eseri zenean sortu, jaikitzeari uko egin zionean baizik.
Parks ez zen eserlekua uzteari uko egin zion lehen pertsona izan. NAACPak beste antzeko kasu batzuei laguntza eskeinia zien, hala nola, Irene Morgani, hamar urte lehenago. Kasu honetan estatu arteko komertzioan zegoen bereizketarekin amaitzea lortu zen, hala nola, autobus publikoetako estatu arteko bidaietan. Rosa Parksen kasua iraultzailea izan zen estatuko legeei eragiten zielako, ez estatu artekoei.
2002ko Barbershop filmeko eszena batean, protagonistek iraganean beraien eserlekuak uzteari uko egin zioten afroamerikarrei buruzko eztabaida bat dute. Honen ondorioz, Jesse Jackson eta Al Sharpton aktibistak buru zituen filmaren aurkako boikota egin zen.
[aldatu] OutKast-en aurkako demanda
1999an Parksen abokatuek OutKast musika taldea auzitara eraman zuten bere izena Rosa Parks abestian erabiltzeagatik. Auzia arbuiatua izan zen. Parksek 2001ean Johnny Cochran abokatua kontratatu zuen hel egiteko, baina berriz arbuiatu zuten 1. enmiendak babesten zituela argudiatuz. 2003an Auzitegi Gorenak onartu zuen auzia. 2004an epaileak abokatu inpartzial bat aukeratu zuen, aurrekoak interes ekonomikoa besterik ez omen zuten eta. Auzia oraindik abian da. 2005ean zehar demandan argitaratutakoaren arabera, Parksek dementzia izan zuen bere azken urteetan
[aldatu] Sari eta ohoreak
1979an NAACPak bere saririk garrantzitsuena, Spingarn domina eman zion. Hurrengo urtean Martin Luther King Sr. jaunak kaso zuen sari hau.
Rosa Parks Michigan Women's Hall of Fame-an sartu zuten 1983an, eskubide zibilen alorrean lortutuako aurrerapausoengatik.
Bizitza osoan arrazakeriaren aurkako borrokan aritu ondoren, Congressional Gold Medal (Kongresuaren Urrezko Domina) jaso zuen 1999an.
[aldatu] Heriotza
Rosa Parks 2005eko urriaren 24an hil zen, 92 urte zituela, azken urteak igaro zituen etxean. 2004an jarraikako dementzia diagnostikatu zioten.
2005eko urriaren 30ean bere gorpua Kapitolioko biribilgunean omendu zuten. Ohore hau jaso zuen lehen emakumea eta bigarren afroamerikarra izan zen.
