Zulua lingvo
El Vikipedio
La zulua (zulue: isiZulu) estas la lingvo de la zuluoj, kun ĉirkaŭ 10 milionoj da parolantoj, la plejparto de kiuj (>95%) loĝas en la respubliko de Sud-Afriko. La zulua estas la plej vaste parolata Afrik-devena lingvo en tiu lando. Laŭ Ethnologue (2005), 24% el la loĝantaro parolas ĝin, kaj pli ol 50% komprenas ĝin. Ĝi estas unu el la 11 oficialaj lingvoj de Sud-Afriko ekde 1994, kiam la apartisma sistemo falis.
La lingvo estas uzata ankaŭ en Bocvano, Lesoto, Malavio, Mozambiko kaj Svazilando.
La zulua estas aglutina lingvo de la subgrupo de nguni-lingvofamilio ene de la bantu-lingvoj. Malmulte oni scias pri la historio de la lingvo, ŝajnas ke ĝi ekzistas kiel lingvo ekde la 16-a jarcento.
La lingvokodo (ISO 639) estas "zu" aŭ "zul".
Enhavo |
[redaktu] La lingvo
[redaktu] Fonologio
La zulua, kiel ankaŭ la kosa kaj la sesota (najbaraj lingvoj) uzas klikojn. Tiu trajto ne estas kutima por bantuaj lingvoj, ĝi estas rezulto de influo flanke de kojsanaj lingvoj.
La tri bazaj klikoj de la zulua estas:
- c - kliko denta, notita [ǀ]
- q - kliko post-alveola, notita [ǃ]
- x - kliko alveola flanka, notita [ǁ]
Ĉiu baza kliko povas esti modifita per aspiro aŭ sonorigo, tiel la nombro de klikoj multobliĝas.
[redaktu] Substantivoj
La zulua substantivo enhavas ĉefe du partojn, la prefikson kaj la radikon. La prefikso ebligas ordigon de la substantivoj en substantivgrupoj.
Kelkaj ekzemploj
- umuntu (homo), abantu (homoj)
- ugogo (avino), ogogo (avinoj)
- igama (nomo), amagama (nomoj)
- inhlanzi (fiŝo), izinhlanzi (fiŝoj)
[redaktu] Verboj
La zulua verbo enhavas, kontraŭe al la substantivo varian nombron de partoj, kiuj estas kunmetitaj laŭ indikita sekvo.
Simplaj verbradikoj ne enhavas aliajn sufiksojn kiuj modifos la signifon de la verbo. Inter alie:
- -w- (fali)
- -dl- (manĝi)
- -enz- (fari)
- -nqamul- (rompi)
- -os- (rosti)
- -siz- (helpi)
Pliigitaj verbradikoj devenas el simplaj verbradikoj post aldono de sufiksoj kiuj ŝanĝas la signifon. Tio estas montrita helpe de la verbradiko "-enz-" (fari) kaj de la plej komunaj aldonoj:
- -enz- (fari)
- -enzan- (fari iun kune)
- -enzek- (esti fareble)
- -enzel- (fari ion por iu)
- -enzis- (farigi)
- -enziw- (esti farita)
[redaktu] Ekzemploj
- Uyahamba. (Li iras.)
- Uhamba kusasa. (Li iros morgaŭ.)
- Akahambi. (Li ne iras.)
- Uyangisiza. (Li helpas min.)
- Ungisiza namhlanje. (Li helpas min hodiaŭ.)
- Akangisizi. (Li ne helpas min.)
[redaktu] Literaturo
- Derek Gowlett, Khethiwe Ngwenya, Tessa Dowling: Speak Zulu With Us Beginner’s Course. African Voices, Cape Town 1999, ISBN 0620244259
- Derek Gowlett, Khethiwe Ngwenya, Tessa Dowling: Speak Zulu With Us Intermediate To Advanced. African Voices, Cape Town, 2001, ISBN 0620277254
- George Poulos, Christian T. Msimang: A Linguistic Analysis of Zulu. Via Afrika, Cape Town 1998, ISBN 079941526X
- C. M. Doke: English-Zulu/Zulu-English Dictionary. Witwatersrand University Press, Johannesburg 1990, ISBN 1868141608
