Каліфорнія

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў, глядзіце таксама Каліфорнія (неадназначнасьць).

Каліфо́рнія (па-ангельску: State of California) — штат, размешчаны на захадзе ЗША, на беразе Ціхага Акіяна. Каліфорнія — самы населены і трэці па пляцы штат ЗША.

Назоў «Каліфорнія» узята з рамана XVI стагоддзя «Прыгоды Эспладыяны» («Las sergas de Espladia'n», аўтар Гарсія Радрыгес дэ Мантальва), дзе так зваўся райскі абток.

Каліфорнія

Сцяг Каліфорніі Герб Каліфорніі
Мянушка штата: Залаты Штат
Іншыя штаты ЗША
Сталіца	Сакрамента
Найбуйнейшы горад	Лос-Анджалес
Плошча  - Усяго  - % вады	{{{Плошча}}} км² 4,72%
Насельніцтва  - Усяго (2000)  - Шчыльнасць	33 871 648 83/км²
Стаў штатам Дата адукацыі	31-м па парадку 9 верасня 1850
Часавы пас	{{{Часавыпас}}}
Шырыня Даўгата	32°30' з. ш. па 42° з. ш. 114°8' з. д. па 124°24' з. д.

Зьмест 1 Гісторыя 2 Руская Каліфорнія 3 Адміністрацыйная прылада 4 Геаграфія 5 Клімат 6 Эканоміка 7 Насельніцтва 7.1 Найважныя гарады 8 Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць] Гісторыя

Першымі еўрапейцамі, якія даследавалі гэтыя берагі, былі Хуан Радрыгес Кабрыльё ў 1542 г. і сэр Фрэнсыс Дрэйк у 1579 г. Аж да 1730-х Каліфорнія лічылася абтокам. Пачынальна з канца 1700-х гадоў, іспанскія місіянеры будавалі невялікія селішчы на велічэзных участках зямлі на пустых землях да поўначы ад Ніжняй Каліфорніі (California Baja). Пасля абвяшчэння незалежнасці Мексікі увесь ланцуг такіх селішчаў (місій) была абвешчаная ўласнасцю мексіканскага ўрада і яны былі закінутыя.

Каліфорніяй была названая поўнача-заходняя частка іспанскай імперыі ў Паўночнай Амерыцы. Пасля Амерыкана-Мексіканскай вайны 1847 года гэты рэгіён быў падзелены паміж Мексікай і Злучанымі Штатамі. Амерыканская частка, Верхняя Каліфорнія, стала 31-м штатам ЗША у 1850 г.

Пасля выяўлення золата ў 1848 г. пачалася так званая «Залатая ліхаманка». У гэты час колькасць насельніцтва Каліфорніі расце шматкроць. У гэты жа час абвяшчаецца Каліфарнійская Рэспубліка, існаванне якой хутка скончылася пасля таго, як каммадор Ваенна-Марскога Флота ЗША Слоўт высадзіўся ў Сан-Францыскім заліве і абвясціў гэтую тэрыторыю прыналежнай ЗША. У 1850 г. Каліфорнія была прынятая ў Саюз штатаў.

Падчас Грамадзянскай вайны ў ЗША Каліфорнія афіцыйна падтрымала Поўнач. Але насельніцтва падзялілася ў сваіх перавагах, і атрады каліфарнійскіх добраахвотнікаў ваявалі на абедзвюх баках.

Завяршэнне будаўніцтва першай транскантынентальнай чыгункі ў 1870-х гадах прывяло да выбухнага росту насельніцтва. Перасяленцам падабаўся клімат, выдатна прыдатны для жыцця і вядзенні сельскай гаспадаркі. Да 1950 году Каліфорнія стала самым населеным штатам ЗША, якім яна з'яўляецца па гэтай дзень.

[рэдагаваць] Руская Каліфорнія

[рэдагаваць] Адміністрацыйная прылада

Каліфорнія кіруецца як рэспубліка. Мае тры галіны ўлады — выканаўчую, заканадаўчую і судовую.

Выканаўчая ўлада — гэта губернатар штата і іншыя выбарныя службовыя твары. Цяперашні губернатар Каліфорніі — Арнольд Шварцэнэгер. Віцэ-губернатар — Крус Бустамантэ.

Заканадаўчую ўладу здзяйсняюць Сенат (40 сенатараў) і Асамблея (80 дэпутатаў). Галоўным законам Каліфорніі з'яўляецца Канстытуцыя Каліфорніі — адзін з самых доўгіх заканадаўчых дакументаў у свеце. Яго аб'ем — больш 10 000 старонак.

Судовая галіна ўлады ўяўляе сабою Вярхоўны Суд Каліфорніі і суды ніжэйшага ўзроўню.

Сталіца штата — горад Сакрамента. Раней сталіцай былі гарады Мантэрэй (1775—1849), Сан-Хасэ (1849—1851), Валейха (1852—1853), Беніцыя (1853—1854) і Сан-Францыска (1862). Сакрамента стаў сталай сталіцай у 1854 г. У 1862 г. сталічныя функцыі былі перанесеныя на чатыры месяца ў Сан-Францыска з-за моцнай паводкі.

Каліфорнія мае двух прадстаўнікоў у Сенаце ЗША і 53 — у Кангрэсе ЗША.

[рэдагаваць] Геаграфія

Каліфорнія размешчаная ўздоўж берагі Ціхага Акіяна. Яна мяжуе з штатам Арэгон на поўначы, штатамі Невада і Арызона на ўсходзе, і мексіканскім штатам Баха-Каліфорнія на поўдні. Каліфорнія — трэці па пляцы штат ЗША (410000 км²). Большасць буйных гарадоў ляжыць на ўзбярэжжа, у больш прахалодным клімаце.

Цэнтральную частку штата займае ўрадлівая Цэнтральная даліна (па-ангельску: Central Valley), апраўленая са ўсіх бакоў горамі, якая некалі была дном акіяна.

На поўдні Каліфорніі находзіцца пустэльня Махавэ. Да поўнача-усходу ад яе ляжыць Даліна Смерці — самая нізкая (86 метраў ніжэй узроўню мора) і гарачая кропка Паўночнай Амерыкі.

На ўсходзе находзяцца горы Сіера-Невада (па-гішпанску: Sierra Nevada — заснежаныя горы). Іх вянчае гара Ўітні (Mount Whitney) — самая высокая кропка кантынентальнай часткі ЗША (4421 м). Тутака ж находзіцца Нацыянальны парк Йосеміці і глыбокае прэснае возера Таха.

Па тэрыторыі ўсёй Каліфорніі праходзіць разлом Сан-Андрэас, з-за чаго тут частыя землятрусы. Таксама на тэрыторыі Каліфорніі находзіцца некалькі вулканаў. Некаторыя з іх — дзеючыя, такія як пік Лассэн, які вывяргаўся ў 1914 і 1921 гадах.

[рэдагаваць] Клімат

Клімат Каліфорніі надзвычай разнастайны. На большай частцы тэрыторыі штата ён міжземнаморскі, з дажджлівай узімку і сухім улетку. Уплыў акіяна зніжае роскід тэмператур, прыводзіць да прахалоднага лета і цёплай зіме. З-за зімнай Каліфарнійскай акіянскай плыні ўздоўж берагі часта варта смуга. Пры пасоўванні ўглыб тэрыторыі клімат становіцца больш кантынентальным, з вялікім роскідам тэмператур узімку і ўлетку. Заходнія ветравеі з акіяна прыносяць вільгаць, і паўночная частка штата атрымоўвае больш ападкаў, чым паўднёвая. На клімат таксама ўплываюць горы, якія не прапускаюць вільготнае паветра з акіяна далёка ўглыб кантынента.

Поўнача-заходняя частка Каліфорніі валодае ўмераным кліматам, сумарнае выпадзенне ападкаў складае 38—100 см у год. У Цэнтральнай даліне пераважае міжземнаморскі клімат. Для гор характэрны горны клімат, снежная зіма і ўмерана цёплае лета. Да ўсходу ад горных хрыбтоў размешчаныя пустэльныя раёны з зімнай узімку і смажанінай улетку.

[рэдагаваць] Эканоміка

Каліфорнія вырабляе 13 % валавога нацыянальнага прыбытку ЗША. Гэта больш, чым вырабляе любая краіна свету, акрамя ЗША, Японіі, Нямеччыны, Кітая, Вялікабрытаніі, Францыі, і Італіі.

Асноўная галіна эканомікі Каліфорніі — сельская гаспадарка, уключальная вытворчасць садавіны, гародніны, малочных прадуктаў і віна). Пасля сельскай гаспадаркі прытрымліваюцца авія-касмічная індустрыя, індустрыя забавак (у-асноўным, тэлебачанне і кінематограф) і індустрыя высокіх тэхналогій.

[рэдагаваць] Насельніцтва

Паводле перапісу насельніцтва 2000 года ў Каліфорніі пражывала 33 871 648 чалавек, што робіць Каліфорнію самым населеным штатам ЗША (12 % агульнага насельніцтва).

У Каліфорніі адсутнічае абсалютная этнічная большасць. Асноўную частка насельніцтва ўсё яшчэ складаюць белыя, пасля іх ідуць лацінаамерыканцы (амаль траціна), выхадцы з Азіі, афра-амерыканцы і амерыканскія індзейцы. Па прагнозах экспертаў, выхадцы з Лацінскай Амерыкі складуць абсалютную большасць насельніцтва Каліфорніі да 2040 году. Чыннікамі гэтага завуць вялікі струмень імігрантаў з Мексікі і высокі ўзровень нараджальнасці сярод іх.

[рэдагаваць] Найважныя гарады

Большасць гарадоў Каліфорніі сканцэнтраваныя ў дзевяці абласцях-мегаполісах. Самыя буйныя з іх размешчаныя каля ўзбярэжжа: Лос-Анджэлес, Сан-Дыега, Сан-Хасэ і Сан-Францыска. Астатнія пяць находзяцца ў глыбіні тэрыторыі: Inland Empire (Рывэрсайд — Сан-Бэрнардына — Антарыё), Сакрамента, Фрэсна, Бэйкэрсфілд і Antelope Valley (Палмдэйл — Ланкастэр).

[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі

• Афіцыйная старонка

Адміністрацыйныя адзінкі ЗША
Штаты	Ага́ё | А́йдага | Аклаго́ма | Алаба́ма | Аляска | Арызо́на | Арка́нзас | Арэгон | А́ява | Ваёмінг | Вашынгто́н | Вэрмо́нт | Вірджынія | Вісконсін | Гаваі | Дэ́лавэр | Джорджыя | Заходняя Вірджынія | Ілінойс | Індыяна | Каларада | Каліфорнія | Ка́нзас | Кентакі | Канэктыкут | Люізіяна | Манта́на | Масачусэтс | Мінэсота | Місысы́пі | Мізу́ры | Мі́чыган | Мэн | Мэ́рылэнд | Нэбра́ска | Нэва́да | Нью-Гэмпшыр | Нью-Джэрзі | Нью-Ёрк | Нью-Мэксыка | Паўднёвая Караліна | Паўднёвая Дакота | Паўночная Караліна | Паўночная Дакота | Пэнсыльванія | Род-Айлэнд | Тэнэсі́ | Тэха́с | Фло́рыда | Юта
Федэральная акруга	Акруга Калюмбія
Астраўныя тэрыторыі	Амэрыканскае Само́а | Абток Бэйкер | Гуам | Абток Хоўлэнд | Абток Джэрвіс | Атол Джонстан | Рыф Кінгмэн | Атол Мідўэй | Абток Наваса | Паўночныя Марыянскія абтокі | Атол Пальміра | Пуэрта-Рыка | Віргінскія абтокі | Абток Ўэйк