Êeste Weireldoorloge
From Wikipedia
Den Êeste weireldoorloge, ook wel 14-18 of den grooten oorlog genoemd was e grôot moendioal conflict. E groot deel van 't westelike froent liep deur uzze streke. Va bov'n in Nieuwpôort al langs den Iezer, via 't kanoal, al roend de Salient van Ippr na beneden richtinge Wietschoate, Mêesn en toene na 't Fransche, de streke van de Marne en verder.
Inoud |
[bewerk'n] Oe da de Grooten Oorloge is begost
[bewerk'n] De zogezeide reden
De krôonprins van Ôostenriek-Ongarije, Franz Ferdinand, is ip 28 juni 1914 in Sarajevo vermôord deur Gavrilo Princip, e Servischn nationalist die wilde dat ze streke oenofhankelik wos van 't grôte Ôostenriek-Ongarije.
[bewerk'n] De diepere ôorzoakn
De landn in Europa woarn ol lange mè makoar in stokke. En in de môord op Franz Ferdinand addn ze e reedn gevoen om makoar d'n ôorlog te verkloarn. Wuk ist'er nu ollemoale gebeurd? E poar feit'n en è klêine situoasjeschets:
- Wel, in 1870 verloar Vrankrik van den Duts, eigentliks de Prus'n, in è relatief kort'n oorloge. Elzas-Lotharing'n zien de Franse ezo kwietgespeeld, etwuk dat 'n Fransman nooit goed e kun'n verteir'n.
- Vele landn woarn bezig mè kolonies te zoekn in verre streekn. Oenderling wos er doarover vele gebatterd om de schoanste broksjes t'en.
- Duutsland ad e sterk leger. De Iengelsche woarn benauwd (tot nu toe woarn zieder 't sterkste land ter weireld, zeker op zêe) zocht'n en toenoaderienge toet Vrankrik e Rusland (Triple Entente). De Duutsche op nunder toer zocht'n nunder toevlucht toet Ôostenriek-Ongarije dat oek op revanche uut wos, achter e poar verlôorn oorlogn.
- Kortom: 't evenwicht in Europa wos verre te zoekn, ol de grôote landn woarn uut op ôorlog, en 't wos wacht'n op 't goe moment...
[bewerk'n] 't Front
(komt nog; de schriever kan hiernoa verwizzn)
[bewerk'n] Het leven va de soldoaten
[bewerk'n] De woapens
- '14-'18 wos den êeste kêer datter chemische, en zelfs biologische woapens, gebruukt woarn. De Duutschers gebruuk'nde mosterdgas voe 't êest massoal bie Ipper. In sommigte bommn staken ze oek ziektes, lik de pest. De tegenstanders woarn doa in 't begun ni op vorzien: de êeste gasmaskers woarn ni mêer of e neusdoek of e stik stoffe da gedopt wos in woater of urine.
- Nieuwe woapens woarn oek de duukbôt'n (U-Boot) en de vliegmachien.
- Oek de klassieke woapens kwaamn rap moderner bist'n 'n ôorlog zelve. Pakt nu de Duutsche: in 't begun droegn ze elmtjes va niet (mè de bekende pinne op), op 't ende addn ze de Stahlhelm die oek nog gebruukt wos in 'n Twèdn Weireldôorlog.
[bewerk'n] De vluchtlingen
't Was e verschrikkelijken oorloge. De meeste menschen van ol tuzends zien gevlucht na 't Fransche om te goan werken bie de boeren en bie de bakkers. De meeste Franse vint'n zat'n zelve an' t froent woadeure da Vrankrik vint'n nodig ad voa te werken.
[bewerk'n] De kerkoven en monument'n
In nuus land ollêne leggn der 520.000 soldoat'n begroavn. E masse doavan kuj werevin' in de Westoek. Van de 134.000 ekende Duutsche groaven leggn d'r 126.000 op 4 West-Vlamsche plekk'n (Langemark, Mêenn, Vlazjele, Ôoglee). Van de 22 Fransche begroafplekk'n leggen d'r 11 in West-Vloandern.
Stief bekende kerkoven en monument'n zien:
- De Mêenpôorte in Ieper
- Tyne Cot cemetery
- Duuts militair kerkof in Vlazjele
- Bels militair kerkof in Oetulst: aneleid in de vorme van de Davidssterre
[bewerk'n] Herupbouw
(komt nog)
