Nam Đàn
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Nam Đàn hiện nay là một trong 17 huyện của tỉnh Nghệ An, Việt Nam.
Mục lục |
[sửa] Địa lý
Huyện nằm ở hạ lưu, tả ngạn sông Lam. Phía đông giáp huyện Hưng Nguyên và huyện Nghi Lộc, tây giáp huyện Thanh Chương, bắc giáp huyện Đô Lương, nam giáp huyện Hương Sơn và huyện Đức Thọ thuộc tỉnh Hà Tĩnh. Huyện lỵ của Nam Đàn đóng ở thị trấn Nam Đàn, trên đường quốc lộ 46 Vinh – Đô Lương, cách thành phố Vinh 21 km về phía đông.
Diện tích của huyện khoảng 293,90 km², kéo dài từ 18°34’ đến 18°47’ vĩ bắc và trải rộng từ 105°24’ đến 105°37’ kinh đông. Diện tích đất nông nghiệp chiếm 48%, phần còn lại là đất lâm nghiệp và đồi núi, ao hồ. Dân số của huyện là 159.433 người.
Toàn huyện bao gồm 24 thị, xã: Thị trấn Nam Đàn, Nam Giang, Nam Cát, Kim Liên, Xuân Lâm, Hồng Long, Nam Lĩnh, Xuân Hòa, Văn Diên, Nam Kim, Khánh Sơn, Nam Thái, Nam Anh, Nam Thanh, Nam Lộc, Nam Thượng, Nam Hưng, và Nam Phúc.
[sửa] Khí hậu
Thời tiết và khí hậu của huyện Nam Đàn tương đối khắc nghiệt. Hằng năm mùa hanh khô kéo dài từ tháng 1 đến tháng 3 dương lịch, mùa nóng từ tháng 4 đến tháng 8, mùa mưa từ tháng 9 đến tháng 12. Lượng mưa hàng năm cao nhất là 2,228 mm, thấp nhất là 1,402 mm, trung bình là 1,428 mm. Bão lụt thường xảy ra vào tháng 9 và tháng 10 dương lịch, gây úng lụt trên diện tích rộng, có lúc kéo dài trong một thời gian dài.
Thời tiết và khí hậu của huyện Nam Đàn đã được miêu tả tóm tắt và khá đúng trong 4 câu thơ chữ Hán sau đây của Hoàng giáp Bùi Huy Bích (1744 – 1818) ghi trong Nghệ An thi tập của ông khi ông làm Đốc đồng trấn Nghệ An (1777 – 1781) dưới thời vua Lê Hiển Tông:
- Hạ lai phong tự hỏa
- Thu khứ vũ như ma
- Thập nguyệt giang hoàn lạo
- Trùng cửu cúc vị hoa
Dịch thơ:
- Hè đến gió Lào như lửa đốt
- Thu qua mưa phùn lấm tấm sa
- Tháng mười sông còn tràn nước lũ
- Mồng 9 tháng 9 cúc chưa nở hoa
[sửa] Thắng cảnh
Trong các thắng cảnh ở Nam Đàn có núi Đại Huệ. Phong cảnh ở đây đã được Bùi Huy Bích ghi lại khi thăm chùa Đại Tuệ trên núi :
- Đá nhỏ xếp vòng tới đỉnh cao
- Đất trời vời vợi dạ nao nao
- Trời dăng rặng núi như xoè cánh
- Đất nắn dòng sông giống uốn câu
- Đường núi xuyên cây, sư khinh hổ
- Roi tre gánh cỏ, trẻ lùa trâu
- Rất yêu Giếng đá luôn đầy nước
- Sâu chỉ bằng lu múc hết đâu
Một thắng cảnh khác là núi Thiên Nhẫn, nơi còn lưu lại bài thơ của La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp:
- Chiu chít liền những núi,
- Trông như ngựa chạy vòng
- Miền nam mờ ngọn núi,
- Cõi bắc uốn khúc sông.
- Bóng chùa Thiên Nhẫn ánh
- Suối vọt Lục Niên kề
- Tùng cúc nay còn đó
- Phong trần vẫn chưa về...
Ở Nam Đàn cũng có nhiều chùa. Kiến trúc chùa Nam Đàn đã lưu lại trong câu ca:
- Thứ nhất Nghi môn Tam Tanh
- Thứ nhì là cảnh Yên Quỳnh
- Thứ ba là đình Nam Hoa
Nghi môn Tam Tanh nay là đền vua Bà ở xã Hùng Tiến đã bị thời gian tàn huỷ, nhưng vẫn giữ một số giá trị kiến trúc và nghệ thuật. Đình Nam Hoa là 4 ngôi đình nổi tiếng của 4 làng phía hữu ngạn sông Lam gồm: đình Dương Liễu, đình Đông Sơn, đình Hoành Sơn, đình Trung Cần; trong đó đình Hoành Sơn (thuộc xã Khánh Sơn) và đình Trung Cần (thuộc xã Nam Trung) đã được Bộ Văn hóa Thông tin Việt Nam cấp bằng Di tích Lịch sử Văn hoá Quốc gia Việt Nam. Hai đình này đều bằng gỗ, được giới chuyên môn liệt vào bậc nhất trong hệ thống chùa chiền còn ở miền Trung. Tại xã Hồng Long còn lưu giữ phế tích Tháp Nhãn có từ thế kỷ thứ VII, xây toàn bằng đất nung với kỹ thuật lắp ghép độc đáo.
[sửa] Danh nhân
Đại Nam nhất thống chí ghi: Nam Đàn có núi cao sông sâu nên xuất hiện nhiều người văn võ kiêm toàn. Bùi Dương Lịch, nhà "Nghệ học" thế kỷ 18, viết: Huyện Đông Thành và huyện Nam Đường vĩ nhân đã nhiều, mà khí tiết cũng thiên về mặt Cương Cường Quả Cảm. Hippolyte Le Breton, nguyên Hiệu trưởng Quốc học Vinh đầu thế kỷ 20 viết về Nghệ Tĩnh nói chung: Nghệ Tĩnh trong tất cả mọi thời đại, từ cổ đại cho đến ngày nay là một cái lò phản kháng và là một cái lò trí thức về truyền thống văn hoá (Le Nghe Tinh fut de tous temps – de l’antiquité à nos jours – un foyer de rebellion et un foyer intellectuel en ce qui concerne la tradition culturelle).
Huyện Nam Đàn là quê hương của các danh nhân Việt Nam như Mai Thúc Loan, Phan Bội Châu, Hồ Chí Minh. Nam Đàn cũng là quê hương của 38 vị đại khoa Việt Nam, Thám hoa Nguyễn Đức Đạt, Thám hoa Nguyễn Văn Giao đời Nguyễn, Danh họa Nguyễn Tư Nghiêm.
Những người nổi tiếng ngày nay có: Nhà khoa học Tạ Quang Bửu, Bộ trưởng Trần Quốc Hoàn, Bộ trưởng Tạ Quang Ngọc, phó Thủ tướng Nguyễn Sinh Hùng, giáo sư hóa học Nguyễn Thạc Cát, Giáo sư Nguyễn Văn Trương (Anh hùng Lao động), Giáo sư Phạm Như Cương,Giáo sư Nguyễn Thúc Hào, Giáo sư Nguyễn Văn Hường, Giáo sư Nguyễn Thúc Hải...
[sửa] Làng nghề
Nam Đàn có các làng nghề như Làng mộc nề Nam Hoa, làng rèn Quy Chính, làng tương Tự Trì, làng nón Đông Liệt, các làng dệt Xuân Hồ, Xuân Liễu, Tầm Tang, làng nồi đồng Bố Ân, Bố Đức, làng gạch ngói Hữu Biệt, làng dầu bông, dầu lạc Đan Nhiệm.
Vùng Đại Huệ có sản phẩm chè xanh thơm ngon.
[sửa] Văn hóa truyền thống
Ở Nam Đàn tồn tại những làn điệu ví phường vải, ví dặm đò đưa.
- Con ơi mẹ dặn câu này
- Chăm lo đèn sách cho tày áo cơm
- Làm người đói sạch rách thơm
- Công danh là nợ nước non phải đền...
Các tập tục văn hóa ở Nam Đàn có thể quan sát tại các lễ hội như lễ hội đình Hoành Sơn, lễ hội đền Mai Hắc Đế, lễ rước hến Thanh Đàm và lễ hội Làng Sen trước và trong dịp kỷ niệm ngày sinh Hồ Chí Minh.
[sửa] Liên kết ngoài
- Phiên bản đầu tiên từ trang mạng chính thức của huyện Nam Đàn
