Piruw

Wikipidiyaman


Wiphala	Wallqanqa

Lema nacional: Firme y feliz por la unión

Himno nacional: Piruwpa llaqta takin

Uma Llaqta
• Runakuna
• (Coordenadas) Lima
7.565.520
12°02′ S 77°01′ O

Mayor ciudad Lima

Shimi Kastilla simi, Qhichwa simi, Aymar simi

Forma de gobierno República presidencialista

Pulitica

Presidente
Vicepresidente
Primer Ministro

Alan García Pérez
Luis Giampietri Rojas
Jorge Del Castillo Gálvez

Independencia
• Declarada
• Consolidada de España
28 de julio de 1821
9 de diciembre de 1824

(Superficie)
• Total
• % agua
Fronteras
Costas Puesto 20º
1.285.215,6 km²
0,4%
5.536 km
3.080 km

Runakuna
• Total
• T'iqisqa kay Puesto 39º
27'219.264 (censo 2005)
21.17 hab./km²

PIB (PPA)
• Total (2006)
• PIB per cápita Puesto 48º
US$ 179.650'000.000 (Est. 2006)
US$ 6,550

IDH (2006) 0,767 (82º) – medio

Qullqi Nuevo sol (S/.) (PEN)

Gentilicio Peruano, -na

Huso horario
• en verano UTC-5
UTC-5

Dominio Internet .pe

Prefijo telefónico +51

Prefijo radiofónico OAA-OCZ 4TA-4TZ

(Código ISO) 604 PER PE

Miembro de: CSN, ONU, OEA, APEC, CAN, Mercosur, BID, FLAR, CAF

Piruw (Kastilla simipi: Perú) Uralan Abya Yalapi mama llaqtam.

Uma Llaqta: Lima

Wichay larumanta Ikwadur llaqtawan, Kulumbiya llaqtawan tinkuna, inti lluqsiy larumantataq Brasil llaqtawan Bulibiya llaqtawan tinkuna, uray larumantataq Chili llaqtawan Bulibiya llaqtawan Titiqaqa quchawan tinkuna, inti chinkay larumantataq Pasifiku mama quchawan (Océano Pacífico) tinkusqa.

Suyu hina institushunalminti organisasqa llaqtanchis, hallp`antaq 1 285 216 Km2 chhikanmi, runankunaqa 29 millunkuna kan; paykunaqa kastillanu, qhichwa, aymara rimaqkunan, chaymanta wah runakunaq rimayninkupis kallantaqmi.

Tabla de contenidos

1 Ñawpa pacha kawsay yuyaykuna

[allichay] Ñawpa pacha kawsay yuyaykuna

[allichay] Willakuy

Tawantin Suyu
(Virreinato del Perú)
(República)

[allichay] Congresoq kawsaynin

[allichay] Congresoq Kawsayninmanta Periodificación nisqa

Democracia Nominal Nisqa (1822 – 1895)
Democracia censataria (1896-1931)
Qharikunaq Democracia Alfabeta (1931-1955)
Democracia Mixta Alfabeta (1956 – 1978)
Democracia Universal (1979 watamanta kunankama)

[allichay] Pulitica Rakiy Piruwmanta

[allichay] Suyukuna

24 suyukuna, 1 constitucional wamani, ima 1 Metropolitana Suyu:

Piruw: Suyukuna

Lima Metropolitana Suyu

Kallaw Constitucional Wamani

[allichay] Geografia nisqa

Piruw saywitu

Tiqsimuyupi Piruw saywitu

Piruw llaqtaqa iskay chunka tawayuq Tipartamintuyuqmi Suyukuna, huk Pruwinsia Constitucionalwan kuska; hatun riqsisqa llaqtakunaqa kaykunan: Lima, Ariqipa, Truxillu, Chiklayu, Wankayu, Piwra, Qusqu chaymanta Chimbote llaqtawan.

Unay pacha conquistasqamanta Piruw llaqtaqa kinsa hatun regionman t`ipisqa kaqkasqa: Costa nisqa Océano Pacífico mama quchawan tinkusqa; chaymantataq Sierra nisqa althu pata llaqtakuna; chaymantataq montaña nisqa Selva Amazónica nisqa karqan. Kayhinaman t`ipisqaqa 1941 watakamallan kaq kasqa; imaraykuchus chhaqay III Asamblea General del Instituto Panamericano de Geografía e Historia nisqaqa pusaq regionman t`ipiytan apruwasqaku, chaymanta Geógrafo nisqa Javier Pulgar Vidal nisqa yuyasqa. Kay musuq t`ipiyqa Mapa Fisiográfico nisqatan rikhurichisqa, chaymi chiqan biogeografican; hinamantan kayhina regionkuna rikhurisqa:

Chala (Costa)
Yunka suyu (Yunga)
Qhichwa suyu (Quechua)
Sallqa suyu (Suni, Jalca)
Puna
Hanka (Janca)
Rupa-Rupa (Selva Alta)
Umawa (Omagua, Amazonía, Selva Baja)

[allichay] Hatun Llaqtakuna

Lima 8.500.000 runakuna
Ariqipa 1.100.000 runakuna
Truxillu 850.000 runakuna
Piwra: 315.000 runakuna
Qusqu: 300.000 runakuna
Punu: 100.000 runakuna

Llaqtakuna Piruwpi
Rang	Llaqta	Runakuna			Suyu
Rang	Llaqta	... 1981	... 1993	... 2005	Suyu
1.	Lima	3.573.227	5.363.270	6.867.951	Lima Metropolitana Suyu
2.	Ariqipa	446.942	619.156	844.000	Ariqipa Suyu
3.	Kallaw/ Callau	454.313	639.729	824.329	Kallaw Constitucional Wamani
4.	Truxillu	354.301	509.312	750.004	La Libertad Suyu
5.	Chiklayu	279.527	411.536	582.597	Lanpalliqi Suyu
6.	Iquitos	178.738	274.759	439.114	Luritu Suyu
7.	Wankayu	164.954	258.209	380.098	Xunin Suyu
8.	Piwra	207.934	277.964	326.592	Piwra Suyu
9.	Chimbote	223.341	268.979	320.119	Anqash Suyu
10.	Qusqu	184.550	255.568	313.210	Qusqu Suyu
11.	Pucallpa	89.604	172.286	311.793	Ukayali Suyu
12.	Taqna/ Takana	98.532	174.336	280.996	Taqna Suyu
13.	Huliyaka	87.651	142.576	247.949	Punu Suyu
14.	Ika	114.786	161.406	247.687	Ika Suyu
15.	Sullana	112.770	147.361	162.493	Piwra Suyu
16.	Carabayllo	k.A.	106.543	156.369	Lima Metropolitana Suyu
17.	Chincha Alta	75.685	110.016	154.561	Ika Suyu
18.	Wanuku	61.812	118.814	148.466	Wanuku Suyu
19.	Ayakuchu/ Wamanqa	69.553	105.918	140.510	Ayakuchu Suyu
20.	Kashamarka‎	65.000	92.447	132.622	Kashamarka Suyu
21.	Lurigancho	65.139	100.240	132.498	Lima Metropolitana Suyu
22.	Tarapoto	34.979	77.783	124.638	San Martín Suyu
23.	Punu	67.397	91.877	116.951	Punu Suyu
24.	Tunpis	47.936	74.085	109.599	Tunpis Suyu
25.	Talara	57.015	82.228	100.105	Piwra Suyu
26.	Waras	44.814	66.888	87.233	Anqash Suyu
27.	Cerro de Pasco	66.373	62.749	79.183	Pasqu Suyu
28.	Chulucanas	34.977	52.089	69.145	Piwra Suyu
29.	Huaral	34.235	54.199	68.606	Lima Provincias Suyu
30.	Pisco	55.604	51.639	62.148	Ika Suyu
31.	Catacaos	30.927	52.785	57.903	Piwra Suyu
32.	Paita	18.749	42.491	56.404	Piwra Suyu
33.	Abankay	19.863	46.997	55.299	Apurimaq Suyu
34.	Moquegua	22.224	38.837	54.703	Muqiwa Suyu
35.	Huacho	43.398	49.271	53.852	Lima Provincias Suyu
36.	Ilo	32.011	43.947	53.717	Muqiwa Suyu
37.	Tingo María	25.030	43.152	53.416	Wanuku Suyu
38.	Lurín	k.A.	34.268	53.309	Lima Metropolitana Suyu
39.	Jaén	24.356	46.477	52.730	Kashamarka Suyu
40.	Tarma	34.369	45.056	51.581	Xunin Suyu
41.	Barranca	21.312	40.352	51.078	Lima Provincias Suyu

[allichay] Simikuna

Kastilla simi 16.000.000 rimaqkuna
Runa simi 8.000.000 rimaqkuna
Aymar simi 5.000.000 rimaqkuna

[allichay] Qillqakuna

(Apu) Ollantay (drama)

…

Waman Puma de Ayala (* 1534 ? (1550 ?) - † c. 1615)
Inka Garcilaso de la Vega (1539 – 1616)
César Vallejo (1892 - 1938)
José María Arguedas (1911 - 1969)
Julio Ramón Ribeyro (1929 – 1994)
Mario Vargas Llosa (* 1936)

[allichay] Raymikuna

Kuntur, Qullqa qhichwa hawanpi phawaq

Combate naval, 1879, Tarapaca

Fecha	Nombre
1 Qholla poqoy killa	Año Nuevo
2 Hatun poqoy killa	Mamacha Kandilariya Raymi (Punu)
2do Domingo de Hatun poqoy killa	Día del Pisco Sour
Pawkar waray killa-Ayriway killa	Simana Santa
1 Aymuray killa	Día del Trabajo
Inti raymi killa	Qoyllur Rit'i (Qusqu Suyu)
29 Inti raymi killa	San Pedro y San Pablo
6 Anta situwa killa	Día del Maestro
7 Inti raymi killa	Dia de la Bandera
Inti raymi killa	Día de la Canción Andina
24 Inti raymi killa	Día del Campesino
28 Anta situwa killa	Fiestas Patrias
30 Chakra yapuy killa	Santa Rosa de Lima
Kantarya killa	Killa del Señor de los Milagros
8 Kantarya killa	Combate Naval de Angamos
31 Kantarya killa	Día de la Canción Criolla
1 Ayamarka killa	Día de Todos Los Santos
8 Qhapaq raymi killa	Día de la Inmaculada Concepción
9 Qhapaq raymi killa	Batalla de Ayacucho
25 Qhapaq raymi killa	Nawidad

[allichay] Llaqta taki

Piruwpa llaqta takin

[allichay] Hawa tinkikuna

Wikimedia Commons nisqapi suyukunata uyarinakunatapas tarinki kaymantam: Perú

[allichay] Iñi

Pulitiku (Andes mama llaqtakunapi pulitiku runakuna)

Kay qillqasqaqa ancha huch'uyllam kachkan. Wikipidiyata yanapaytachu munanki? Hatarichinam atichkan!
This article is a stub. You can help by expanding it. || Este artículo aún es un esbozo. Puedes ayudar expandiéndolo.

Obtenido de "http://qu.wikipedia.org../../../p/i/r/Piruw.html"

Categorías: T'una qillqasqa | Abya-yala | Piruw