Radola Gajda
Z Wikipedii
Radola Gajda (właśc. Rudolf Geidl, ur. 14 lutego 1892 w Kotor w Czarnogórze - zm. 15 kwietnia 1948 w Pradze) był czeskim dowódcą wojskowym i politykiem.
Spis treści |
[edytuj] Wczesne lata
Ojciec Geidla był oficerem w armii austrowęgierskiej stacjonującej w Kotorze. Jego matka była ubogą czarnogórską szlachcianką. Później rodzina przeprowadziła się do Kyjova na Morawach, gdzie Geidl uczył się w gimnazjum. W 1910 odbył jednoroczną przymusową służbę wojskową w Mostarze. Później brał udział w wojnach bałkańskich (1912-1913). Na początku I wojny światowej powrócił do armii austro-węgierskiej i służył w Dalmacji i Sarajewie. We wrześniu 1915 trafił do niewoli w Wiszegradzie w Bośni.
[edytuj] Legiony
Natychmiast po swoim uwięzieniu, Geidl zmienił stronę i został kapitanem armii czarnogórskiej. Mając pewne doświadczenie jako aptekarz, udawał iż posiada wykształcenia medyczne. Po rozbiciu armii czarnogórskiej w 1916, Gajda zbiegł do Rosji, gdzie dołączył do serbskiego batalionu jako lekarz.
W ostatnich dniach 1916 roku batalion został zniszczony, a Gajda dołączył do Legionów Czechosłowackich, jako kapitan. Wykazał się podczas bitwy pod Zborowem, po czym szybko piął się w hierarchii wojskowej.
W czasie ewakuacji Legionów w 1918 za pomocą kolei transsyberyjskiej, zaczęły się walki pomiędzy legionistami a bolszewikami. Czechosłowaccy żołnierze szybko zajęli dużą część traktów kolei na wschód od Wołgi. Gajdzie podlegały tereny od Nowonikołajewska (Nowosybirska) na północ do Irkucka. Agresywna taktyka, czasem sprzeczna z rozkazami dowódców, pomogła pokonać bolszewickie oddziały. Największym sukcesem było zajęcie Permu (24 grudnia 1918), gdzie Legion wziął 20 tys. jeńców, 60 dział, 1 tys. karabinów maszynowych i flotę statków na zamarzniętej rzece Kamie.
Gajda cieszył się wielką popularnością pomiędzy żołnierzami czechosłowackimi, jak również pośród wszystkich członków ruchu "Białych". Został awansowany na generała-majora i nazywany "Syberyjskim Atamanem" lub "Syberyjskim Tygrysem". Przyjął później zaproszenie od Aleksandra Kołczaka do dowodzenia w jego armii. Kariera w armii Kołczaka była mniej udana - Armia Czerwona zaczęła przejmować inicjatywę, podczas gdy oddziały Kołczaka kurczyły się. Sam Gajda 5 lipca 1919 r. został odwołany przez swego dowódcę z powodu swego rozrzutnego życia i dyktatorskich zapędów. Po zaangażowaniu się w nieudany bunt przeciwko Kołczakowi (listopad 1919), Gajda zbiegł z Syberii i stakiem udał się do Europy.
[edytuj] Kariera wojskowa w Czechosłowacji
Po przybyciu do Czechosłowacji we wczesnych latach 20., Gajda pobierał pensję generalską, jednak nie został powołany do służby czynnej. W listopadzie 1920 roku został wysłany na studia wojskowe do francuskiej akademii École supérieure de guerre. Studiował także rolnictwo na Institute technique de practique agricole.
Powrócił do kraju dwa lata później, 9 października 1922, gdzie powierzono mu dowództwo nad 11. Dywizją w Koszycach na Słowacji. Jego zaangażowanie w kulturowe życie szybko zbliżyło go do lokalnych mieszkańców. 1 grudnia 1924 został mianowany zastępcą szefa sztabu generalnego w Pradze. Podlegał generałowi Eugene Mittelhauserowi, dowódcy wojskowej misji francuskiej w Czechosłowacji. Gajda działał w taki sposób, aby ograniczyć wpływ misji na poczynania dowódców czechosłowackich. Misja zakończyła się w 1926 roku. Tego samego roku (20 marca) został p.o. szefa sztabu generalnego.
Pod naciskiem prezydenta Tomáša Masaryka Gajda zmuszony był odejść na emeryturę. Stało się tak, ponieważ Gajda publicznie okazywał sympatię dla włoskiego faszyzmu. Połączenie zazdrości, politycznej intrygi i strachu przed zamachem stanu (podobnego do zamachu majowego, jaki miał miejsce w Polsce) doprowadziło do zdymisjonowania ambitnego generała.
[edytuj] Polityk
Ciągle jako stosunkowo młody człowiek (34 lata), Gajda zapragnął sprawdzić swoich sił w polityce. W końcu 1926 roku wziął udział w zakładaniu Narodowej Wspólnoty Faszystowskiej (Národní Obec Fašistická, NOF), wzorowanej na organizacji Benito Mussoliniego - Narodowej Partii Faszystowskiej. Gajda został liderem tego ugrupowania 2 stycznia 1927 roku. W 1929 roku partia uzyskała kilka miejsc w parlamencie. W 1931 został uwięziony i zdegradowany za swą działalność.
W czasie nocy 21 na 22 stycznia 1933 rozpoczął się bunt w Brnie. Była to próba obalenia rządu przez 70-80 miejscowych faszystów. Bunt został natychmiast stłumiony. Gajda został aresztowany następnego dnia i oskarżony o inspirowanie próby zamachu stanu. Początkowo został uniewinniony, jednak na skutek politycznej presji, wyrok stał się przedmiotem rewizji. Został skazany na 6 miesięcy pozbawienia wolności i zawieszenia jego żołnierskiej pensji.
NOF odniosła swego rodzaju sukces w wyborach 1935 roku, w wyniku których Gajda uzyskał miejsce w parlamencie, które zachował do 1939. W tym czasie NOF charakteryzowała się silną orientacją antyniemiecką, wspierała zbrojenia i opowiadała się za wojną z III Rzeszą o Sudetenland. Po układzie monachijskim, Gajda w geście sprzeciwu zwrócił wszystkie francuskie i brytyjskie medale i odznaczenia. W 1939 został zrehabilitowany i przywrócony do stopnia generała. Był także aktywnym działaczem nowo utworzonej Partii Narodowej Jedności (Strana národní jednoty).
W marca 1939 r. sytuacja na czechosłowackiej scenie politycznej była bardzo burzliwa. Miało miejsce kilka zamachów stanu, jeden z nich miał na celu uczynienie z Gajdy głowy państwa. Te amatorskie próby przewrotu zakończyły się fiaskiem i kilka dni później ziemia czeska dostała się pod okupację niemiecką.
Gajda został zmarginalizowany w czasie okupacji i odszedł z polityki. Okazjonalnie pomagał czeskiemu ruchowi oporu, umożliwiając ucieczkę partyzantów do Polski czy też ukrywając działalność własnego syna. Stał się obiektem zainteresowania gestapo, ale uniknął uwięzienia.
Gdy II wojna światowa zakończyła się, Gajda został aresztowany przez NKWD 12 maja 1945. Stał się przedmiotem brutalnych przesłuchań (w ich czasie stracił wzrok). W kwietniu 1947 r. został oskarżony w procesie o "propagowanie faszyzmu i nazizmu", za co oskarżyciel zażądał kary śmierci. Został skazany na 2 lata więzienia. Zmarł w biedzie i zapomnieniu na krótko po opuszczeniu aresztu.
W czasie panowania komunizmu (1948-1989) Gajda, legionista i faszysta, był ignorowany przez oficjalną historiografię. Jest praktycznie nieznaną postacią w dzisiejszych Czechach i na Słowacji.
[edytuj] Literatura
- Fidler Jiří, Generálové legionáři 2001, ISBN 80-7242-043-7
- Kelly David, The Czech Fascist Movement: 1922-1942, Columbia University Press 1995, ISBN 0-88033-327-8
- Kelly David, The Would-Be Führer: General Radola Gajda of Czechoslovakia [w:] Nr 12.3 The Journal of Slavic Military Studies
- Klimek Antonín, Hofman Petr, Generál Radola Gajda, vítěz, který prohrál 1995, ISBN 80-7185-033-0, (wyjątki)
- Rees Philip, Biographical Dictionary of the Extreme Right Since 1890 , 1991, ISBN 0-13-089301-3
- Zacek Joseph F., Radola Gajda of Czechoslovakia [w:] Kiraly Bela K., East Central European War Leaders: Civilian and Military, Columbia University Press 1988, ISBN 0-88033-140-2
[edytuj] Linki zewnętrze
- Szczegółowa biografia, fotografie (w jęz. słowackim)
- Biografia (w jęz. czeskim)
