Kraj Warty
Z Wikipedii
Kraj Warty, Okręg Rzeszy Kraj Warty, (niem. Reichsgau Wartheland, Warthegau) – nazwa regionu administracyjnego utworzonego podczas II wojny światowej na ziemiach wielkopolskich wcielonych do III Rzeszy.
Spis treści |
[edytuj] Utworzenie
Decyzje o nowych granicach administracyjnych ziem polskich zapadły w dniach 8-12 października 1939. Z większej części polskich ziem Niemcy utworzyli Generalne Gubernatorstwo. Jednak zachodnie województwa włączyli od razu do granic Rzeszy, tworząc nową jednostkę administracyjną, zwaną na początku Reichsgau Posen (pl. Okręgiem Rzeszy "Poznań"), a już od stycznia 1940 r. Krajem Warty.
Namiestnikiem (Reichsstatthalter) Adolfa Hitlera na Kraj Warty został mianowany Gauleiter NSDAP Arthur Greiser.
[edytuj] Terytorium
Całkowity rozmiar Kraju Warty obejmował 43,905 km² zamieszkane przez prawie 5 milionów ludzi. W większości była to ludność polska, istniały spore mniejszości kaszubskie i żydowskie, istniała również tradycyjna mniejszość niemiecka. Duża część tego regionu w latach 1793-1919 należała do Prus.
Kraj Warty został podzielony na trzy okręgi:
- Okręg Hohensalza (pl. Inowrocław), z miastami wydzielonymi: Inowrocław, Gniezno, Włocławek.
- Okręg Kalisch (pl. Kalisz), który przyłączono w lutym 1941 do okręgu Litzmannstadt (pl. Łódź), z miastami wydzielonymi: Łódź, Kalisz.
- Okręg Posen (pl. Poznań), z miastem wydzielonym Poznań.
[edytuj] Polityka germanizacyjna
Głównym założeniem politycznym wypracowanym dla Kraju Warty była jego rychła germanizacja, któremu to celowi podporządkowano inne wymiary polityki regionalnej. Wprowadzono kartki na żywność – porcje były uzależnione od "przynależności rasowej". W wielu miejscach, sklepach, restauracjach – nawet na ławkach publicznych – pojawiły się napisy "Nur für Deutsche" (pl. Tylko dla Niemców). Zarezerwowano dla nich większość środków lokomocji. Germanizacja objęła wszystkie pola życia społecznego, kulturalnego i ekonomicznego. Polityka germanizacji Kraju Warty była realizowana trzema drogami: przez zniemczenie stanu zastanego, przez eksterminację ludności nie przeznaczonej do zniemczenia oraz przez zasiedlenia Kraju Warty Niemcami. Już w 1939 r. Adolf Hitler ogłosił konieczność przemieszczenia Niemców ze Wschodu na tereny Rzeszy. Terenami tymi okazały się przedwojenne ziemie polskie, czyli, prócz regionu Gdańska miał to być Kraj Warty.
[edytuj] Zniemczenie
Wszystkie szkoły uczące w języku polskim i hebrajskim zostały zamknięte. Wszystkie toponimy (także nazwy ulic, placów) oraz wszelkie nazwy publiczne zostały zniemczone. Części przywrócono nazwy z okresu rozbiorów, dla części wymyślono nowe. Dziesiątki tysięcy przedsiębiorstw zostało zarekwirowane dla Niemców. W mniejszym stopniu, niż na Zamojszczyźnie zdarzały się również przymusowe wypadki germanizacji małych dzieci, wyrywanych rodzinom i przesiedlanych do rodzin niemieckich w głębi Rzeszy.
[edytuj] Wysiedlanie
Przygotowując miejsce dla Niemców, wysiedlano z Kraju Warty do Generalnego Gubernatorstwa w szczególności Żydów oraz Polaków – ziemian i przedsiębiorców, którym bez rekompensat odbierano majątki. Do końca 1939 r. wysłano do GG ok. 80 transportów – ogółem 87 883 osób. Do końca 1940 r. wysiedlenia objęły już ponad 250 000 osób. W 1941 r. nasilono politykę wysiedlania Żydów z Kraju Warty do dowolnego z blisko 200 gett utworzonych na terenie GG. Z samego Poznania przesiedlono do GG ok. 70 000 osób. Setki tysięcy ludzi, głównie młodych, czasem nastolatków, wysiedlono jako robotników przymusowych w głąb Rzeszy.
[edytuj] Zasiedlenie
Na miejsce Polaków i Żydów napływały grupy Niemców ze Wschodu, z terenów zajętych przez ZSRR. W 1939 r. przesiedlono 87 rejsami ponad 60 000 Niemców z krajów bałtyckich, z których większość trafiła do Kraju Warty. Dalszymi grupami byli Niemcy z Wołynia – ponad 50 000, z Galicji – ponad 50 000, z Białostocczyzny – prawie 10 000. Zgodnie z porozumieniem z ZSRR, rozpoczęto w 1940 r. politykę "repatriacji" dziesiątek tysięcy Niemców z Besarabii, Bukowiny i innych części Rumunii. Istniały plany sprowadzenia na te tereny Niemców zamieszkujących obie Ameryki.
[edytuj] Eksterminacja
Już w 1939 r. zaaresztowano tysiące ludzi należących do elit, inteligencji, pracowników uniwersytetów, duchowieństwa, przedsiębiorców i ziemian. Najczęściej zostali oni umieszczeni w obozach koncentracyjnych, gdzie ginęli przy niewolniczej i wyczerpującej pracy. W całym Kraju Warty obowiązkowi pracy poddano również dzieci (teoretycznie powyżej 14 roku życia – często młodsze), co odpowiadało polityce niemieckiej "eksterminacji przez pracę". Polityce świadomej eksterminacji podlegały – na różną skalę – w szczególności trzy grupy: Żydzi, Romowie oraz księża katoliccy. Eksterminacja objęła prawie 500 000 mieszkańców Kraju Warty – z czego 80% stanowili Żydzi.
[edytuj] Holocaust w Kraju Warty
Poza Żydami wywiezionymi do Generalnego Gubernatorstwa, przyjęto politykę utworzenia jednego wielkiego getta zbiorczego w Łodzi, które zostało utworzone na początku 1940 r. i które było zaludniane kilkoma falami przesiedleń. Większość Żydów była wywożona do specjalnie stworzonego ośrodka zagłady Kulmhof (pl. Chełmno nad Nerem), gdzie zamordowano 150-250 tys. osób. W sumie, spośród prawie 400 000 Żydów zamieszkałych na tym terenie przed wojną przeżyło poniżej 8000 osób.
[edytuj] Walka z Kościołem katolickim
Kościół katolicki został prawie zupełnie zniszczony na tym terenie. Zamknięto wszystkie instytucje kościelne, wszelkie klasztory, seminaria duchowne. Zamknięto 1300 kościołów – niektóre burzono, inne zamieniono na magazyny, np. rzeczy odebranych Żydom. Kościoły zostały systematycznie ograbione, na przykład z 60 ton szat liturgicznych (w tym zabytkowe) uczyniono papier toaletowy. Wyniszczono prawie wszystkie kapliczki przydrożne. Na całym obszarze na wolności pozostało 64 księży. 1092 księży deportowano do obozów koncentracyjnych.
Wśród duchowieństwa wielki był procent ofiar. W diecezjach włocławskiej i gnieźnieńskiej wymordowano 49% księży, w diecezji chełmińskiej – 48%, łódzkiej – 37%.
[edytuj] Koniec wojny i okres powojenny
W 1944 r. wielu Niemców wycofało się w głąb Niemiec przed nadejściem Armii Czerwonej. Od początku 1945 r., po przejęciu kontroli nad tym terenem przez Armię Czerwoną Niemcy zostali wysiedleni w głąb Niemiec. Odbywało się to w złych warunkach i spowodowało śmierć kilkudziesięciu tysięcy osób. Część została wywieziona przez ZSRR do Kazachstanu. Pod pretekstem wysiedlania Niemców Sowieci rozprawili się również z wybranymi członkami elit kaszubskich i śląskich. Prywatne mienie niemieckie zostało przekazane Polsce, jednak podstawy prawne rekwirowania mienia prywatnego nadal wywołują kontrowersje.
