Kazimierz IV Jagiellończyk
Z Wikipedii
| Kazimierz IV Jagiellończyk 1427-1492 |
||||||||
 |
||||||||
| Władca Polski | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||||
|
||||||||
|
Kazimierz Andrzej Jagiellończyk (ur. 30 listopada 1427 w Krakowie, zm. 7 czerwca 1492 w Grodnie) – wielki książę litewski od 1440-1492, król Polski w latach 1447-1492.
Kazimierz Jagiellończyk był młodszym synem Władysława Jagiełły i Zofii Holszańskiej. W 1438 został wybrany królem Czech przez część stanów czeskich. Jednak wobec zakończonej niepowodzeniem wyprawy wraz z bratem Władysławem na Śląsk, zrezygnował z pretensji do korony czeskiej. Po zgładzeniu przez spiskowców litewskich wielkiego księcia litewskiego Zygmunta Kiejstutowicza 20 marca 1440, Władysław III mianował swojego brata namiestnikiem na Litwie. Jednakże pragnąc się uniezależnić od Polski panowie litewscy wybrali Kazimierza wielkim księciem Litwy 29 czerwca 1440. Zerwaniu uległa unia polsko-litewska. W tym też roku Kazimierz stłumił bunt Smoleńska, w 1442 poskromił separatyzm Żmudzi, przyznając jej odrębny status w obrębie państwa litewskiego. W 1444 prowadził wojnę z Mazowszem o Podlasie, zakończoną odkupieniem praw do tej ziemi od księcia Bolesława IV Mazowieckiego za 6 tysięcy kop groszy praskich. W latach 1444-1445 Kazimierz wspomógł zbrojnie Nowogród Wielki w jego wojnie z Zakonem Kawalerów Mieczowych. W 1446 interweniował w Wielkim Księstwie Moskiewskim, przywracając na tron Wasyla II Ślepego, który podpisał w 1449 pokój z Litwą.
Po śmierci brata Władysława, który zginął w czasie wojny z Turkami w bitwie pod Warną w 1444, Kazimierz został wybrany w kwietniu 1445 na króla Polski przez zjazd panów polskich w Sieradzu. Władca jednak celowo opóźniał przybycie do Korony, chcąc wzmocnić swoją pozycję wobec możnowładców polskich i zachować uprzywilejowany status Wielkiego Księstwa Litewskiego. Panowie polscy pod przywództwem kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, chcąc ponaglić przybycie Kazimierza i zabezpieczyć się na wypadek jego odmowy wybrali warunkowo królem Polski Bolesława IV Mazowieckiego (30 marca 1445). Kazimierz ostatecznie koronę przyjął, jednak już na swoich warunkach. 17 września 1446 wystawił dokument w którym nie było już mowy o podrzędnym statusie Litwy wobec Korony. 2 maja 1447 wydał w Wilnie przywilej gwarantujący nienaruszalność terytorium Litwy i zapewnił obsadzanie przez Litwinów wszystkich urzędów w Wielkim Księstwie. 25 czerwca 1447 Kazimierz został koronowany w katedrze wawelskiej przez arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski Wincentego Kota na króla Polski. Od tego czasu aż do unii lubelskiej pomiędzy oboma państwami istniała tylko unia personalna.
Wielkie Księstwo Litewskie było wtedy u szczytu potęgi, sięgając od Bałtyku po limany dnieprowe nad Morzem Czarnym. Nie obawiając się już Krzyżaków, Litwini walczyli o tron moskiewski. 10 lutego 1454 król ożenił się z Elżbietą z Habsburgów, zwaną Rakuszanką lub "matką królów".
Dzieci Elżbiety i Kazimierza:
- Władysław II Jagiellończyk (1456-1516), król Czech i Węgier
- Jadwiga Jagiellonka (1457-1502), żona Jerzego Bogatego, księcia bawarskiego
- św. Kazimierz (1458-1484)
- Jan I Olbracht (ok.1459-1501), król Polski
- Aleksander Jagiellończyk (1461-1506), król Polski i wielki książę Litwy
- Zofia Jagiellonka (1464-1512), żona elektora brandenburskiego i matka wielkiego mistrza krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna.
- Elżbieta (1465-1466)
- Zygmunt I Stary (1467-1548), król Polski i wielki książę Litwy
- Fryderyk (1468-1503) biskup krakowski (później kardynał i arcybiskup gnieźnieński)
- Elżbieta II (1472-1480)
- Anna Jagiellonka (1476-1503), żona Bogusława X księcia pomorskiego
- Barbara Jagiellonka (1478-1534)
- Elżbieta III (1483-1517)
Pięć z jej córek wydanych zostało za mąż za książąt panujących w zachodniej Europie.
W 1443 Zbigniew Oleśnicki zakupił dla biskupstwa krakowskiego Księstwo Siewierskie. W 1452 Kazimierz IV opanował czeski Oświęcim, zmuszając tamtejszego księcia Jana IV do złożenia mu 19 marca 1454 hołdu lennego. W 1456 Polska zhołdowała Księstwo Zatorskie. 21 lutego 1457 polski monarcha ostatecznie zakupił Księstwo Oświęcimskie za 50 tysięcy kop groszy praskich.
W 1454 r. Kazimierz Jagiellończyk, wykorzystując bunt miast pruskich przeciwko zakonowi krzyżackiemu, wznowił wojnę z Krzyżakami, zajmując prawie całe Prusy, rozpoczynając wojnę trzynastoletnią. Krzyżacy obronili się tylko w Malborku i kilku zamkach, wkrótce jednak otrzymali wsparcie dobrze zaopatrzonego i wyszkolonego wojska zaciężnego z Rzeszy Niemieckiej, a na Związek Pruski, który wywołał powstanie przeciwko zakonowi, papież rzucił klątwę. Wojna się przeciągała, trwała z przerwami 13 lat, prowadzona była bez wsparcia Litwy, tylko siłami Korony, i zakończyła się uzyskaniem w II pokoju toruńskim 19 października 1466 Prus Królewskich (Pomorza Gdańskiego) oraz Warmii i ziemi chełmińskiej. Pozostałe ziemie Prus Wschodnich, należące do zakonu krzyżackiego przekształcone zostały w polskie lenno.
Zwycięstwo to król okupił przyznaniem szlachcie szeregu przywilejów w tzw. statutach nieszawskich (1454), które stanowiły, że król nie może nałożyć nowych podatków i zwołać pospolitego ruszenia bez zgody szlachty. Oparł się głównie na średniej szlachcie, natomiast podjął starcie polityczne z przywódcą rządzącej oligarchii małopolskiej kardynałem Zbigniewem Oleśnickim. Po długiej walce odsunął go od władzy i uzyskał od papiestwa możliwość obsady katedr biskupich. W 1462 w czasie zjazdu w Głogowie z królem Czech Jerzym z Podiebradów, zagwarantował dla swojego syna Władysława II Jagiellończyka sukcesję tronu czeskiego (co nastąpiło w 1471). W 1462 władca przeprowadził inkorporację do Korony Księstw Rawskiego i Bełskiego, tworząc województwa rawskie i bełskie. W 1471 przeprowadził nieudaną próbę osadzenia swego syna Kazimierza na tronie węgierskim, co spowodowało długotrwały konflikt z królem Węgier Maciejem Korwinem. W 1478 na tle kontrowersji w obsadzeniu biskupstwa warmińskiego wybuchła wojna popia z zakonem krzyżackim i wspierającymi go Węgrami. Zakończyło ją dopiero złożenie hołdu lennego przez wielkiego mistrza Martina Truchsetza von Wetzhausen 9 października 1479.
Poświęcenie przez króla głównej uwagi sprawom polityki zachodniej, spowodowało utratę przez Litwę kontroli nad wieloma ziemiami na wschodzie, zagarniętymi przez Wielkie Księstwo Moskiewskie i imperium osmańskie.
W 1475 Turcja zajęła Kaffę, kolonię genueńską na Krymie, znajdującą się pod protektoratem Kazimierza IV. W 1484 Turcy odcięli Polskę od Morza Czarnego zdobywając porty Kilię i Białogród w Mołdawii. W 1478 Kazimierz nie udzielił też pomocy zbrojnej Republice Nowogrodu Wielkiego (która jeszcze od czasów Władysława Jagiełły była polskim protektoratem), doprowadzając do zniszczenia i zdobycia przez Rosjan tej emporii. 15 września 1485 w Kołomyi złożył mu hołd lenny hospodar mołdawski Stefan III Wielki.
Panowanie Kazimierza Jagiellończyka było pomyślne dla rozwoju kultury i sztuki w Królestwie. Ważnymi ich ośrodkami były dwory królewskie i magnackie oraz większe miasta. Upowszechniała się oświata, prowadzona przez szkoły parafialne. Głównymi przedstawicielami polskiego piśmiennictwa byli: historyk Jan Długosz, pisarz polityczny Jan Ostroróg, pisarz i dyplomata Filip Kallimach, filozof i astronom Wojciech z Brudzewa. Rzeźbiarz Wit Stwosz w 1489 r. ukończył prace nad ołtarzem głównym w Kościele Mariackim w Krakowie. Rozwijało się budownictwo w stylu gotyckim, zwłaszcza kościelne (katedry na Wawelu i w Gnieźnie), powstało też wiele zamków królewskich i magnackich, ratusze w Gdańsku i Toruniu.
Po śmierci króla Kazimierza IV Jagiellończyka, tron polski przejął po nim jego syn Jan I Olbracht (1492-1501), a wielkim księciem litewskim został Aleksander Jagiellończyk (1461-1506).
[edytuj] Kazimierz Jagiellończyk w sztuce
Na urodziny przyszłego króla skomponowany został do tekstu biskupa Stanisława Ciołka lub Mikołaja z Błonia przez Mikołaja z Radomia panegiryk Hystorigraphi aciem mentis, opisujący oprócz Kazimierza także ówczesną parę królewską (Władysława Jagiełłę i Zofię Holszańską).
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Genealogia
| Olgierd ur. ok. 1296 zm. maj 1377 |
Julianna Twerska ur. w lub po 1320 zm. wiosna 1392 |
Andrzej Holszański | Aleksandra Drucka | ||||||||||
| Władysław II Jagiełło ur. 1362 zm. 1 VI 1434 |
Zofia Holszańska ur. ok. 1405 zm. 21 IX 1461 |
||||||||||||
Elżbieta Rakuszanka ur. 1436 zm. 30 VIII 1505 OO 10 II 1454 |
Kazimierz IV Jagiellończyk ur. 30 XI 1427 zm. 7 VI 1492 |
||||||||
| Władysław II Jagiellończyk ur. 1 III 1456 zm. 13 III 1516 |
Jadwiga Jagiellonka ur. 21 IX 1457 zm. 18 II 1502 |
Święty Kazimierz ur. 3 X 1458 zm. 4 III 1484 |
Jan I Olbracht ur. 27 XII 1459 zm. 17 VI 1501 |
Aleksander Jagiellończyk ur. 5 VIII 1461 zm. 19 VIII 1506 |
|||||
| Zofia ur. 6 V 1464 zm. 5 X 1512 |
Elżbieta ur. 9 V 1465 zm. 9 V 1466 |
Zygmunt I Stary ur. 1 I 1467 zm. 1 IV 1548 |
Fryderyk Jagiellończyk ur. 27 IV 1468 zm. 14 III 1503 |
Elżbieta ur. 13 V 1472 zm. po 1480 |
|||||
| Anna Jagiellonka ur. 12 III 1476 zm. 12 VIII 1503 |
Barbara Jagiellonka ur. 15 VII 1478 zm. 15 II 1534 |
Elżbieta Jagiellonka ur. ok. 1483 zm. 16 II 1517 |
|||||||
| Poprzednik Zygmunt Kiejstutowicz |
 |
Wielki Książę Litwy 1440-1492 |
|
Następca Aleksander Jagiellończyk |
| Poprzednik Władysław III Warneńczyk |
 |
król Polski 1447-1492 |
|
Następca Jan I Olbracht |
