Emil Krukowicz-Przedrzymirski
Z Wikipedii
Gen. dyw. Emil Karol Przedrzymirski de Krukowicz herbu "Łuk" (1886-1957), polski dowódca wojskowy, działacz społeczny w Kanadzie. Urodził się 25 stycznia 1886 w Niemirowie (powiat Rawa Ruska). Był synem Karola Jakuba, farmaceuty i właściciela apteki w Niemirowie, oraz Wandy Marii Smirzitz, z pochodzenia Czeszki.
Spis treści |
[edytuj] Biografia
[edytuj] Młodość
Ukończył siedmioklasową wojskową szkołę realną w Kaschau (Koszyce) i Mährisch-Weisskirchen (Hranice na Moravě). Następnie studiował w Wojskowej Akademii Technicznej w Mödling. W 1906 został mianowany na stopień podporucznika. Od 1 października 1907 do 30 kwietnia 1908 kształcił się w słynnej wiedeńskiej Szkole Jazdy Konnej. 18 sierpnia 1908 został przydzielony do 32 (później 30) Pułku Artylerii Polowej we Lwowie. W 1911 awansował do stopnia porucznika.
[edytuj] I wojna światowa
W czasie I wojny światowej dowodził baterią w macierzystym pułku. 26 sierpnia 1914 został ranny. W latach 1915-1916 był dowódcą kompanii w Wojskowej Akademii Artylerii w Traiskirchen pod Wiedniem. W 1915 awansował do stopnia kapitana. Następnie powrócił do macierzystego pułku, w którym kolejno pełnił funkcje: adiutanta pułku, dowódcy dywizjonu oraz II oficera sztabu pułku.
10 listopada 1918 zgłosił się do służby w Wojsku Polskim. Początkowo pełnił funkcję delegata wojskowego w Misji Specjalnej w Jugosławii i na Węgrzech. Od 1 kwietnia do 20 maja 1919 dowodził dywizjonem w 6 Pułku Artylerii Polowej, a od 20 maja 1919 do 30 kwietnia 1920 był szefem Sekcji Artylerii Oddziału I Naczelnego Dowództwa. W czasie wojny polsko-rosyjskiej 1920 objął dowodzenie tworzącym się w Grudziądzu 16 Pułkiem Artylerii Polowej. Był wówczas (w lipcu i sierpniu 1920) również dowódcą południowego odcinka obrony Grudziądza. Od 12 sierpnia do 31 października 1920 dowodził pułkiem na Froncie Północno-Wschodnim. Za walki o Horodec na Polesiu został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, a w późniejszych latach miasto nadało mu honorowe obywatelstwo. Po ukończeniu kursu informacyjnego dla wyższych dowódców w Toruniu ponownie został dowódcą 16 Pułku Artylerii Polowej (do 21 października 1922).
[edytuj] Lata międzywojenne
Jerzy Kirchmayer, który był w 1922 dowódcą baterii w 16 Pułku Artylerii Polowej, tak wspomina swego dowódcę: Pułkownik Przedrzymirski, późniejszy generał, szef Departamentu Artylerii, a we wrześniu 1939 dowódca Armii Modlin, był oficerem [...] eleganckim, doskonale zrównoważonym, wytwornym w obejściu [...]. Nadzwyczaj taktowny, [...] bardzo lubiany.
Od 22 października 1922 do 15 października 1923 studiował w Wyższej Szkole Wojennej. Po ukończeniu studiów został szefem Sztabu Okręgu Korpusu nr V w Krakowie, a od lipca 1924 do września 1926 I oficerem Sztabu Inspektoratu IV Armii w Krakowie.
13 września 1926 został wyznaczony na szefa Samodzielnego Wydziału Artylerii Ministerstwa Spraw Wojskowych, a następnie (od 14 kwietnia 1927 do 23 grudnia 1929) – szefa nowo utworzonego Departamentu Artylerii w tymże ministerstwie. W tym okresie prowadził pertraktacje o zakup moździerzy czeskiej firmy Škoda dla 1 Pułku Artylerii Najcięższej oraz doprowadził do ujednolicenia kalibrów armat (75 mm). Wyjeżdżał również do Turcji i na Węgry jako przewodniczący komitetu sprowadzenia do kraju zwłok gen. Józefa Bema.
W 1929 doszło do konfliktu między gen. bryg. Olgierdem Pożerskim a płk. dypl. Przedrzymirskim w sprawie zasadności użycia armat polowych do strzelań przeciwlotniczych. W wyniku tego konfliktu został przeniesiony na stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej w 7 Dywizji Piechoty w Częstochowie (od 23 grudnia 1929 do 14 października 1931).
Wyróżniony przez marszałka Józefa Piłsudskiego w czasie gry wojennej, został 14 października 1931 mianowany na stanowisko dowódcy 30 Dywizji Piechoty w Kobryniu. 1 stycznia 1932 awansował do stopnia generała brygady. Po podjęciu decyzji w 1937 o rozbudowie artylerii, ponownie został mianowany szefem Departamentu Artylerii Ministerstwa Spraw Wojskowych.
[edytuj] II wojna światowa
24 marca 1939 marszałek Edward Rydz-Śmigły w obecności szefa Sztabu Głównego gen. bryg. Wacława Stachiewicza zakomunikował mu, że na wypadek wojny przewiduje się go na dowódcę Armii Modlin. Stanowisko przyszłego dowódcy armii miało na razie pozostać zakonspirowane, a na zewnątrz miał dalej figurować jako szef Departamentu Artylerii i funkcję tę – obok nowej – nadal sprawować. W rzeczywistości został oficjalnie mianowany generałem do prac przy GISZ dekretem Prezydenta RP z 20 lipca 1939, a Departament Artylerii zdał swemu następcy płk. dypl. Brunonowi Romiszewskiemu dopiero 16 sierpnia.
Podczas inwazji niemieckiej dowodzona przez niego Armia Modlin stoczyła krwawą trzydniową bitwę pod Mławą (1–3 września 1939), skutecznie stawiając czoła niemieckiej 3 Armii gen. Georga von Küchlera. Następnie w ciągłych walkach Armia Modlin wraz z podporządkowaną jej Grupą Operacyjną Wyszków dokonała odwrotu i broniła się na linii Narwi i Bugu. 10 września na rozkaz Naczelnego Wodza oddała część swych sił (8 i 20 DP oraz Warszawską Brygadę Obrony Narodowej) Armii Warszawa i rozpoczęła odwrót znad Bugu na Kałuszyn. Z reszty oddziałów Armii Modlin i Grupy Operacyjnej Wyszków została utworzona tzw. Armia gen. Przedrzymirskiego.
11 września na rozkaz Naczelnego Wodza weszła ona w skład nowo tworzonego Frontu Północnego. Podczas przebijania się do południowo-wschodniej Polski wzięła udział w II bitwie pod Tomaszowem Lubelskim z niemieckim VII Korpusem Armijnym. Po rozwiązaniu Frontu Północnego i porzuceniu wojsk przez jego dowódcę gen. dyw. Stefana Dęba-Biernackiego nie skorzystał z upoważnienia do złożenia kapitulacji i kontynuował walkę. Dopiero w rejonie Krasnobrodu i Tereszpola, gdy oddziały polskie zostały okrążone przez przeważające siły nieprzyjaciela, doszedł do wniosku, że ze względu na katastrofalne położenie oraz brak amunicji i żywności przebijanie się na południowy wschód nie ma żadnych szans powodzenia. Kapitulację podpisał dopiero 26 września 1939 o godz. 17.30 w lesie pod Góreckiem Kościelnym, umożliwiając oddziałom zniszczenie sprzętu.
Gen. Przedrzymirski podzielił los swych żołnierzy. 27 września 1939 w Piaskach został wzięty do niemieckiej niewoli. 5 października 1939 przybył do Oflagu VII A Murnau. Później przebywał w Oflagu IV A Hohnstein, w Oflagu VIII E Johannisbrunn (od 30 października 1940) i ponownie w Oflagu VII A Murnau (od 27 kwietnia 1942). W międzynarodowym generalskim Oflagu VIII E Johannisbrunn nawiązał bliskie stosunki z generałami holenderskimi, odbywając na ich zaproszenie częste spotkania, w czasie których komentował przebieg działań na froncie niemiecko-rosyjskim.
Po pięciu latach niewoli doczekał się wyzwolenia przez Amerykanów 29 kwietnia 1945. Najpierw udał się do Paryża, a następnie do Nicei, gdzie pełnił rolę reprezentanta przebywających tam generałów wobec polskich władz wojskowych w Londynie. Na wezwanie prezydenta Władysława Raczkiewicza przybył do Londynu, gdzie dokonał oceny powstałego wśród generałów sporu w kwestii tworzenia Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia (PKPR) z żołnierzy zwalnianych z Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Mianowany na stopień generała dywizji 1 lipca 1945 (ze starszeństwem od 1 stycznia 1946). O nominacji tej został powiadomiony przez gen. Władysława Andersa dopiero w lutym 1955.
[edytuj] Lata powojenne
W 1947 połączył się z rodziną w Wielkiej Brytanii, a w 1949 przeniósł się z żoną do Kanady, gdzie wcześniej osiadła jego córka Małgorzata z mężem inż. Tadeuszem Świderskim. Po rocznym pobycie w Montrealu zamieszkał w Toronto, gdzie pozostał do końca życia.
Założył tam przedsiębiorstwo eksportowo-importowe "Euro-Trade", które umożliwiło mu niesienie pomocy wielu jego dawnym żołnierzom. Działał tu m.in. w Związku Narodowym Polskim, Stowarzyszeniu Polskich Kombatantów, Kongresie Polonii Kanadyjskiej, Komisji Skarbu Narodowego w Kanadzie, Kole Przyjaciół Harcerstwa. Będąc przewodniczącym Komisji Pomocy Inwalidom Wojennym interesował się ich losem. Założył dla nich fundusz pomocy, który po jego śmierci otrzymał nazwę Funduszu Inwalidzkiego Generała Przedrzymirskiego. Przewodniczył także Komitetowi Obchodów Setnej Rocznicy Śmierci Adama Mickiewicza.
Zmarł nagle na zawał serca 29 maja 1957 w Toronto, gdzie został pochowany na cmentarzu Holy Cross.
23 sierpnia 2006 Minister Obrony Narodowej nadał jego imię 16 Pomorskiemu Pułkowi Artylerii w Braniewie.
[edytuj] Rodzina
Dwukrotnie żonaty:
- z Klarą Riedl (1889-1916) miał troje dzieci: Henryka Mariana (1911-1975) – oficera artylerii, bliźniaków: Zofię (1916-1987) i Macieja Stefana (1916-1993) – również oficera artylerii;
- z Reginą Marią Magdaleną Jarochowską I voto Zarzycką (1888-1963) miał córkę Małgorzatę Marię Celinę (1921-1987).
- Jego pasierb, Ryszard Zarzycki, harcmistrz Szarych Szeregów, zginął na Mokotowie w powstaniu warszawskim 4 sierpnia 1944.
[edytuj] Awanse
- podporucznik – 18 sierpnia 1906,
- porucznik – 1 listopada 1911,
- kapitan – 1 lipca 1915,
- major – 15 lipca 1920 – ze starszeństwem z dniem 1 kwietnia 1920,
- podpułkownik – 26 stycznia 1922,
- pułkownik – 3 maja 1922 – ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919
- generał brygady – 10 grudnia 1931 – ze straszeństwem z dniem 1 stycznia 1932,
- generał dywizji – 1 lipca 1945 – ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1946.
[edytuj] Odznaczenia
- polskie:
- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- Złoty Krzyż Zasługi
- medal pamiątkowy "Za Wojnę Lat 1918-1921"
- Medal Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości
- Srebrny Medal za Długoletnią Służbę
- Złota Odznaka Honorowa Stowarzyszenia Polskich Kombatantów
- zagraniczne:
- Krzyż Komandorski Orderu Gwiazdy Rumunii
- węgierski Krzyż Komandorski Orderu Zasługi z Gwiazdą
