Valse vriend
Valse vrienden zijn woorden die
- in hun vorm op een woord uit een andere taal lijken,
- maar die niet dezelfde betekenis hebben
- zodanig dat er bij de taalgebruiker gemakkelijk verwarring kan ontstaan.
Die verwarring uit zich in versprekingen, in vertaalfouten of in verkeerd begrijpen.
Het verschijnsel doet zich voor tussen het Nederlands enerzijds en een vreemde taal anderzijds. Maar ook tussen vreemde talen onderling valt het veelvuldig waar te nemen, en zelfs tussen dialecten van eenzelfde taal.
In het Frans heeft men het over faux amis, in het Engels over false friends en vroeger moesten er in Nederland op school voor Duits schwere Wörter geleerd worden.
Inhoud |
[bewerk] Ontstaan
Valse vrienden kunnen op verschillende manieren ontstaan.
[bewerk] Historische verwantschap
Vele talen zijn onderling verwant: zo behoren o.m. de Skandinavische talen, het Duits, het Nederlands, het Fries en het Engels tot de Germaanse subfamilie. Die verwantschap uit zich in een aantal aspecten, en een daarvan is de woordenschat. Het Nederlands heeft een deel van zijn vocabulaire gemeen met verwante talen; een ander deel is van andere herkomst. Maar woorden kunnen in de loop der tijd veranderen, zowel naar vorm als naar betekenis.
- Het Duitse Meer en het Nederlandse meer gaan terug op eenzelfde voorouder, maar de betekenissen zijn in beide talen uiteengegroeid. De twee woorden zijn valse vrienden geworden.
Dat uiteengroeien is niet noodzakelijk een verschijnsel uit het verre verleden. De verschillen tussen Brits en Amerikaans Engels maken duidelijk dat eenzelfde ontwikkeling nog volop aan de gang is.
[bewerk] Leenwoorden
Talen spelen leentjebuur bij andere, verwante of niet verwante, talen. Het Nederlands wemelt van de Latijnse, Griekse, Franse, Duitse en tegenwoordig vooral Engelse leenwoorden. Daarnaast heeft het Nederlands woorden overgenomen uit volstrekt niet verwante talen, het Maleis en vooral onder jongeren in de grote steden Surinaams.
Die leenwoorden zijn niet altijd goed begrepen, en worden dan in de lenende taal in een iets andere betekenis gebruikt. Of hun betekenis verschuift pas nadat zij zijn overgenomen. Het is niet altijd duidelijk of er in een bepaald geval van onbegrip sprake is of van verschuiving.
- Het Nederlandse amper is ontleend aan het Maleise hampir, dat echter "bijna" betekent, dus niet "nauwelijks". En tabek is in het Maleis een vrij algemene begroeting, terwijl het Nederlandse tabee een afscheidsgroet is, en "snoeshaan" is ontstaan uit Susuhunan, een Javaanse adellijke titel.
[bewerk] Toeval
Woorden kunnen in verschillende talen naar de (geschreven of gesproken) vorm sterk op elkaar lijken, zonder dat ze verwant zijn, en zonder dat er enige overeenkomst is in betekenis.
- Het Griekse nè doet aan ons Nederlandse nee denken, maar betekent "ja". Engels air is "lucht", Maleis air is "water". En iemand heeft ooit de continentenverschuiving willen bewijzen uit het feit dat het Maleise lima ("vijf") dezelfde woordvorm heeft als de hoofdstad van Peru. In werkelijkheid is er geen enkel verband.
[bewerk] Mengvormen
Ontlening en betekenisverschuiving kunnen in combinatie optreden.
- Engels eventually en Nederlands eventueel zijn beide aan het Frans ontleend. Het Engelse woord is daarna van betekenis veranderd: "mogelijk, bijgeval" werd "uiteindelijk".
Woorden hebben vaak meerdere betekenissen (polysemie). Soms sluiten zij in de ene betekenis wel valse vriendschap met het woord uit de andere taal, maar in de andere betekenis niet.
- Engels administration betekent "regering", en is in die betekenis een valse vriend van ons "administratie". Maar in de andere betekenis van administration klopt de overeenkomst wel: die tweede betekenis is namelijk inderdaad "administratie".
[bewerk] Uitsluiting
Niet alle woordparen die in vorm overeenkomen maar naar betekenis verschillen, kunnen als valse vrienden worden opgevat. Behalve vormovereenkomst en betekenisverschil, moet er immers ook grote kans op verwarring bestaan.
- Als de twee woorden tot verschillende woordsoorten behoren, zal er zelden verwarring optreden. Het Engelse wit ("geestigheid") is een zelfstandig naamwoord, het Nederlandse "wit" een bijvoeglijk naamwoord.
- Ook paren als Engels bill ("rekening") en Nederlands "bil" zijn geen valse vrienden. Ze geven geen aanleiding tot verwarring, hooguit tot grappen.
[bewerk] Taalvos
Bij Uitgeverij Thomas Rap (tegenwoordig onderdeel van De Bezige Bij) zijn onder de titel Taalvos diverse boekjes verschenen waarin valse vrienden worden behandeld.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe links
- Bibliografie over valse vrienden
- Valse Vrienden bij Van Dale
- Frans/Franse faux amis
- Duits/Engelse false friends
- Duits/Nederlands - Lijst met valse vrienden en verklaringen in beide talen
- Spaans/Engelse false friends
- Frans/Engelse false friends
- Japans/Engelse false friends
- Valse vrienden van de Slavist (wikibook)
