Vertaling

Een vertaling is het omzetten van een woord of een tekst in een andere dan de oorspronkelijke taal.

Voor goede vertalingen is niet alleen veel kennis van de beide talen nodig. Van de brontaal moeten niet alleen de letterlijke betekenis, maar ook de nuances, grapjes en woordspelingen worden begrepen (zie voorbeelden hieronder). In de doeltaal moet een zodanige beheersing aanwezig zijn dat het de vertaler geen moeite kost iets op een groot aantal verschillende manieren te zeggen. Iedere taal heeft zijn eigen idioom, zinsconstructies die niet één op één zijn over te zetten (voorbeeld 1). Ook de cultuur van het land van de brontaal moet de vertaler eigenlijk goed beheersen. Voor iemand die niet tweetalig is opgevoed is het meestal niet mogelijk optimaal in een taal te vertalen die niet de moedertaal is.

Het omzetten van oude Nederlandse teksten naar modern Nederlands noemt men hertaling.

Een goede vertaling laat een tekst zien die qua context (voorbeeld 2, mogelijke vertalingen van "translation") de beste keuze is, die het beste strookt met de betekenis in de oorspronkelijke taal. Heel vaak is er discussie over hoe letterlijk iets vertaald moet worden. De doelgroep waarvoor vertaald moet worden speelt een grote rol bij de beslissingen die de vertaler moet nemen bij het vertalen. Ook het medium is belangrijk: bij ondertiteling van een buitenlands programma moet er behalve vertaald ook meestal sterk bekort worden. Een technische handleiding moet meestal letterlijker worden vertaald dan een romantisch verhaal. Cultuurverschillen leiden vaak tot begrippen in de oorspronkelijke taal die voor de doelgroep niet zonder extra uitleg te volgen zijn. De vertaler moet dan kiezen voor extra uitleg of voor het substitueren van een ander maar vergelijkbaar begrip in de doeltaal (voorbeeld 3). Een manier van vertalen die door velen als ideaal wordt gezien is een tekst zo af te leveren dat het voor de lezer lijkt of de auteur in de eigen taal van de lezer schreef.

Berucht zijn de zogenaamde valse vrienden, woorden in de ene taal die verdacht veel lijken op een woord in de andere taal, maar een andere betekenis hebben. Een voorbeeld: het Engelse 'eventually' en het Nederlandse 'eventueel' hebben een geheel verschillende betekenis.

Er is veel onderzoek verricht naar de mogelijkheid om vertalingen door een computer te laten maken. Tot dusver levert een computervertaling nog geen goede vertaalde tekst op. Wel kan een computervertaling soms het uitgangspunt zijn voor de vertaler om een goede tekst te schrijven. Dit is o.m. het geval bij teksten met veel vakspecifieke termen zoals bijvoorbeeld bij (ontwerpen van) EU-richtlijnen.

[bewerk] Vertaalhulpprogramma's

Naast deze zogenaamde machinevertaalprogramma's bestaan er ook translation tools (vertaaltools, vertaalhulpprogramma's). Dit zijn feitelijk databaseapplicaties die gedurende het vertaalproces voortdurend nagaan of er in de bronteksten zinnen of zinsdelen zitten die al eens eerder vertaald zijn. Zodra zo'n programma een stukje tekst kan 'matchen' met de database - ook wel vertaalgeheugen genoemd - suggereert hij een vertaling aan de vertaler. Deze kan de suggestie dan (deels) overnemen of negeren.

Daarnaast hakt een dergelijke vertaaltool de te vertalen tekst in nette stukjes, meestal zinnen, die in een apart venstertje stuk voor stuk worden aangeboden, waarbij de vertaling meestal in een ander venster dat ernaast of eronder staat kan worden getypt. Ook opmaakcodes worden er door de vertaaltool vaak uitgefilterd. Vooral bij teksten met veel herhalingen, zoals handleidingen, kan dit een flinke productiviteitswinst opleveren. Verder leidt gebruik van vertaaltools tot een hogere consistentie van de terminologie die werd gebruikt in eerdere vertalingen.

Translation tools nemen het vertaalwerk dus niet zozeer uit handen, maar zijn een grote hulp bij het monnikenwerk dat vertalers voorheen handmatig deden door oude vertalingen na te lopen op eerder vertaalde passages. In geschikte teksten is niet zelden een productiviteitswinst van enige honderden procenten te bereiken.

[bewerk] Voorbeelden

[bewerk] Voorbeeld 1 : idioom

Engels
- it is raining cats and dogs
Nederlands
- het is beestenweer
- het is hondenweer
- het regent pijpenstelen

[bewerk] Voorbeeld 2 : context

Frans en Engels. Zolang je het alleen leest, is dit woord in beide talen gelijk: "Translation": Naast de betekenis van vertaling kan dit woord vanuit het Frans naar het Nederlands ook vertaald worden met "(zijwaartse) verplaatsing".