Sparta (Griekenland)
 |
Sparta is te vinden in de historische atlas van Wikibooks. |
Sparta (Grieks:Σπάρτη) was de hoofdstad van Laconië in het oude Griekenland en was eeuwenlang de belangrijkste stadsstaat van Griekenland. De stad lag in het noorden van de centrale Laconische vlakte op de Peloponnesos, op de rechteroever van de rivier de Eurotas.
Inhoud |
[bewerk] Inwoners
De Spartanen stonden bekend om de buitengewoon sobere en harde opvoeding die zij kregen. Het begrip spartaans verwijst hier ook nog naar.
[bewerk] De oudheid
Reeds in de Myceense periode was Sparta een belangrijk cultuurcentrum. Dat blijkt uit het werk van Homerus (Menelaos en "de Schone" Helena) en wordt bevestigd door archeologische vondsten (vb. de "bekers van Vaphio"). Maar het historische Sparta, waarvan het beeld tot onze collectieve verbeelding spreekt, ontstond in de 10e eeuw v. Chr., toen een viertal Dorische clans besloten tot een συνοικισμός (dit betekent dat zij samensmolten en zich samen vestigden) in de alluviale vlakte van de Eurotas-rivier. Daarbij verdrongen zij de oorspronkelijke bewoners van de vlakte naar de buitenranden en degradeerden hen tot tweederangs-burgers. Op die manier ontstond een voor Griekenland vrij unieke situatie, omdat de stad, die géén echte akropolis of stadsmuren bezat, open en bloot lag in een vruchtbare landbouwstreek. Bijgevolg moesten de inwoners zich steeds paraat houden voor mogelijke vijandelijke invallen en dit gegeven heeft in grote mate bijgedragen aan de vorming van het unieke "Spartaanse" karakter. De Spartaanse staatsstructuur en levenswijze waren in de klassieke tijd een anachronisme geworden, waar de andere Grieken met gemengde gevoelens op neerkeken: enerzijds afkeurend en misprijzend, anderzijds met nostalgie en respect voor de Spartaanse "zuiverheid" en authenticiteit. In de 8e eeuw v. Chr. kende Sparta, net als de andere stadsstaten van Griekenland, een bevolkingsexplosie, die echter geen golf van kolonisatie veroorzaakte, maar die opgevangen werd door de systematische verovering van andere gebieden in de Peloponnesus zelf. Als gevolg van moeizame veroveringscampagnes maakte Sparta zich van de 8e tot de 5e eeuw v. Chr. achtereenvolgens meester, eerst van Laconië, daarna van Messenië en vervolgens van het grootste deel van de Peloponnesus. De onderworpenen kregen de status van heloten. Aan het einde van de 6e eeuw v. Chr. was er een werkelijke Peloponnesische confederatie ontstaan, die van Sparta de machtigste militaire staat in Griekenland maakte. Fundamentele tegenstellingen tussen Sparta en het expanderende Athene leidden uiteindelijk tot de uitputtende Peloponnesische Oorlog, waaruit Sparta weliswaar als overwinnaar te voorschijn trad, maar die zo'n zware tol had geëist dat het sindsdien nog enkel de schaduw van zijn vroegere glorie was. In de Hellenistische periode takelden zowel de morele betekenis als de reële macht van Sparta verder af, en na de Romeinse machtsovername degradeerde het tot een provinciestadje en tenslotte zelfs tot een dorp.
[bewerk] Spartaanse praktijken
De naam Sparta roept bij velen op: het aankweken van ijzerharde tucht en zelfbeheersing, het sobere leven in de kazerne waar men gezamenlijk at van de beruchte zwarte bloedsoep, het doden van te zwak bevonden kinderen (onder meer in de Apothetai), de afwezigheid van stadsmuren want daarvoor dienden de kloeke borsten van de Spartaanse mannen, allen in dienst van de staat. Misschien is het door de vijandige tijdgenoten allemaal wat te scherp getekend, maar zeker is dat Sparta in de oudheid een der leidinggevende "grootmachten" van Griekenland was en dat de stad haar macht louter baseerde op militaire kracht. Een vreemd feit is dat Sparta tevens de meest geëmancipeerde staat was in Griekenland. Nergens anders in Griekenland genoot de vrouw van zoveel vrijheid. Deze vrijheid hield onder andere in dat vrouwen net als mannen werden getraind tot soldaat, zij moesten Sparta verdedigen zodra de mannen weg waren. Overigens werden kinderen door de Spartanen gezamenlijk opgevoed en getraind voor het leger. Dit om de onderlinge band te versterken, want een sterke onderlinge band leidt tot sterkere en meer gemotiveerde soldaten.
[...]De historici houden het er voorlopig nog op - bij gebrek aan oudere bronnen - dat de geschiedenis van Sparta begint in de 10e eeuw v. Chr., met de inval van een Dorische stam die de gehele omgeving onderwierp en de oorspronkelijke niet-Dorische bewoners als slaven op de velden te werk stelde. Behalve deze "Heloten" (dit zijn horige boeren) kende Sparta nog de "Perioiken" (= omwonenden), niet-Spartaanse Doriërs die zich bezig hielden met handel en nijverheid, vrij maar zonder politieke rechten....
[bewerk] Bestuur
Het politieke systeem bestond uit:
De Gerousia : Raad van achtentwintig mannen, die ouder dan zestig jaar moesten zijn, en de twee koningen. De leden werden door de Apella voor het leven benoemt. De gerousia bereidde wetten en besluiten voor.
Twee koningen : Deze hadden vrij weinig macht; het was hun taak het leger aan te voeren ten tijde van oorlog. Het koningsschap was erfelijk. Als er geen oorlog was, fungeerden ze als rechters en priesters.
De boulé of raad van vijfhonderd : een volksvergadering van mannen ouder dan 30 jaar. Deze vergadering had weinig invloed. De boulé stemde over de voorstellen van de Gerousia.
Vijf Ephoren : Een groep opzichters. Ze werden gekozen door en uit de Apella. Deze opzichters oefenden het dagelijks bestuur uit en hadden in principe de meeste macht. Ze hadden ook een controlerende taak, ze controleerden of iedereen, dus ook koningen, zich aan de wet hield.
Krypteia : Dit was een mobiele eenheid van Spartaanse jongens die door het land trokken om onrust op te sporen. Deze deinsde niet terug voor moord. Tweejarig dienstverband in de Krypteia hoorde bij de militaire training. De krypteia was een belangrijk middel om de heloten onder de duim te houden.
Een ideale mengconstitutie:
- monarchie – vertegenwoordigd door: Twee koningen
- aristocratie – vertegenwoordigd door: Gerousia
- democratie – vertegenwoordigd door: Apella & Ephoren
[bewerk] Monarchie
Eigenaardig is dat Sparta tot in de klassieke tijd geregeerd werd door koningen, waar in vrijwel alle andere Griekse stadstaten de monarchie was verdwenen. Bovendien regeerden er steeds twee koningen of meerdere koningen gelijktijdig. Hun werkelijke politieke macht was echter niet erg groot.
[bewerk] Het moderne Sparta
Het moderne Sparta bestaat pas sinds 1834. Het werd op last van koning Otto aangelegd door Beierse architecten. De ruime straten hebben een boulevard-achtig karakter en zijn weelderig beplant met sinaasappelbomen en rozenstruiken. In het voorjaar ruikt het er altijd naar de alomtegenwoordige sinaasappelbloesems. Zonder de aanwezigheid van het naburige Mystrás zouden er waarschijnlijk zelden of nooit toeristen komen. Want ook het plaatselijk museum bevat geen wereldschokkende vondsten.
