Ouderkerk aan den IJssel
Coördinaten:
51° 55' 43" NB 4° 38' 8" OL
Ouderkerk aan den IJssel is een dorp in de Krimpenerwaard aan de Hollandse IJssel. Het heeft ruim vierduizend inwoners.
Inhoud |
[bewerk] Gemeente
Het dorp vormt sinds 1 januari 1985 (na een gemeentelijke herindeling) samen met Gouderak, Lageweg en de buurtschap IJssellaan de gemeente Ouderkerk. Voor die tijd was het ook een gemeente waaronder (naast het dorp Ouderkerk aan den IJssel zelf) ook Lageweg en IJssellaan vielen. In sommige stukken wordt ook de buurt Oudeland nog apart vermeld. Ouderkerk aan den IJssel is de grootste van deze plaatsen. Ook het gemeentehuis van de gemeente Ouderkerk is in Ouderkerk aan den IJssel gevestigd.
[bewerk] Ontstaansgeschiedenis
De oudste officiële vermelding van het dorp stamt uit 1263, toen het nog Oudekerke werd genoemd. Maar het is waarschijnlijk dat er al eerder een dorp is geweest dat tot de twaalfde eeuw de naam IJsele heeft gehad. Er zijn in in ieder geval twaalfde eeuwse fundamenten gevonden van een tufstenen kerkje. Er zijn wel een aantal Romeinse munten gevonden uit de eerste vier eeuwen van onze jaartelling, maar die duiden waarschijnlijk niet op bewoning van enige betekenis. De vuurplaatsen van halverwege de tiende eeuw, maken bewoning al wel waarschijnlijker. En er bestaat een vermoeden dat hier al in de tiende eeuw een kerkje is geweest. Dit zou bijzonder zijn, omdat in het eerste millennium van onze jaartelling de Krimpenerwaard nog moeras was op wat donken na.
[bewerk] Economie (vroeger en nu)
De veeteelt is altijd een belangrijke sector geweest, met name de rund- en in mindere mate varkenshouderijen. Toch staat Ouderkerk aan den IJssel vooral bekend als schippersdorp. Dit heeft ook veel invloed gehad op de industrie in het dorp die voor een groot deel georiënteerd was op de binnenvaart: werven, zeilmakerijen, touwslagerijen, etc. Deze industrie is vrijwel geheel verdwenen. Maar ook nu nog is de afdeling Ouderkerk aan den IJssel en omgeving (de IJsselvloot) van schippersvereniging Schuttevaer de grootste afdeling na Rotterdam met ruim tweehonderd leden, ijsselmannen zoals ze in die omgeving genoemd worden.
Niet alleen vervoer over water, maar ook over land is vertegenwoordigd in Ouderkerk aan den IJssel met een paar (internationale) transportondernemingen. Verder zijn er verschillende bedrijven langs de IJsseldijk gevestigd, waarvan Houthandel Heuvelman, een groothandel en importeur van hout, met naam genoemd hoort te worden. Niet alleen vanwege de omvang of de leeftijd (opgericht in 1876), maar vooral ook vanwege de in het oog springende grote, gele, houten loodsen langs de dijk. Maar sinds de jaren zeventig toen er veel nieuwe woningen werden gebouwd in het dorp is een groot deel van de bevolking forens en werkzaam in met name Rotterdam of Gouda.
In het verleden waren er zes steenovens, waar de bakstenen werden gebakken van de IJssel-klei. Er zijn in het dorp en de omgeving nog talloze gebouwen te vinden die zijn opgetrokken uit deze gelige steentjes. De 33 meter hoge watertoren (1910) aan de grens met Krimpen aan den IJssel is misschien niet het mooiste (er is ook veel beton in gebruikt), maar wel een van de meest prominente voorbeelden hiervan. Met het verdwijnen van deze steenfabrieken zijn de IJssel-steentjes in waarde gestegen.
Ook waren er veel molens in Ouderkerk die in de loop van de twintigste eeuw allemaal zijn verdwenen. De laatste, de houtzaagmolen Hermina, droeg veel bij aan het dorpsbeeld en is begin jaren vijftig nog grondig gerestaureerd. Maar op 30 oktober 1958 breekt er brand uit door kortsluiting in de elektrische zagerij die er onder is gevestigd en drie kwartier later is de molen volkomen afgebrand. Langs de Berkenwoudse Boezem en de Molenvliet (de naam is veel zeggend) die buiten het dorp van de IJssel richting de Loet lopen, zijn wel nog op twee plaatsen overblijfselen te vinden van molens. Hier heeft trouwens ook een van de eerste stoommachines van Nederland gestaan (1804) om een stoomgemaal aan te drijven. Deze werd zo'n tien jaar later al weer afgebroken, omdat zowel de machine als de vervening waar die voor werd ingezet tegenvielen.
[bewerk] Kerken
[bewerk] Het oude kerkgebouw en haar geschiedenis
Het dorp dankt zijn naam aan een Middeleeuwse kerk in het centrum van het dorp, de oudste kerk van Zuid-Holland samen met de kerk van Sassenheim. Deze kerk is gebouwd op de veertiende-eeuwse fundamenten van een eerdere kerk welke tussen 1425 en 1428, tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten, werd verwoest. Er is een kruiskerk van gemaakt, waarmee de kerk aanzienlijk werd vergroot en later (begin zestiende eeuw) zijn er extra ingangen gekomen aan het dwarsschip.
In de kerk is een praalgraf te vinden dat in opdracht van Lodewijk van Nassau is gebouwd. Zelf ligt hij niet in dit graf, maar wel zijn vrouw Isabelle, gravin van Hornes, zijn zoon Hendrik van Nassau-Ouwerkerk en nog ruim dertig anderen uit deze bastaard-tak van de Nassau's.
Het kerkgebouw behoort tegenwoordig toe aan de PKN, maar de klokkentoren die bij de kerk hoort is sinds 1798 van de gemeente. Dit is nog een gevolg van de scheiding van kerk en staat die voortvloeide uit de hervormingen van de Bataafse Republiek. De gemeente heeft de toren in 2001 uitgebreid met een 24-klokkig carillon.
[bewerk] Rooms-Katholieke Kerk
Bij kerkgebouwen die ouder zijn dan de Reformatie, spreekt voor zich dat ze ooit tot de katholieke kerk behoorden. In die tijd had Ouderkerk een centrumfunctie voor de omgeving (daar is nu niets meer van over) en had de Sint Vincentius-parochiekerk (zoals deze toen heette) 'dochters' in de omliggende plaatsen, tot aan de overkant van de rivier in Nieuwerkerk en Capelle. De kerk hoorde toen bij het Bisdom Utrecht.
[bewerk] Hervormde Kerk
In het oude kerkgebouw preekt in 1579 voor het eerst een hervormde predikant. De hervormde gemeente is later deel gaan uitmaken van de Gereformeerde Bond. In het verleden kwamen ook de Nederlands Hervormden uit het nabijgelegen Krimpen aan den IJssel in deze kerk. Zij hadden toen wel hun eigen ingang, één ingang voor de Ouderkerkers en een andere ingang voor de Krimpenaren. In 1861 kregen zij hun eigen kerkgebouw, waardoor het in Ouderkerk ter kerke gaan door Krimpenaren was afgelopen. De hervormde gemeente in Ouderkerk is na het ontstaan van de PKN opgesplitst in twee delen, waarvan een deel is verder gegaan als Hersteld Hervormde Kerk. Doordat deze Hersteld Hervomden als gevolg van de splitsing zonder kerkgebouw zijn komen te zitten is er niet alleen een religieuze maar ook een politieke verdeeldheid in de gemeente Ouderkerk ontstaan waarbij de bouw van een nieuwe kerk en de bestemmingsplannen inzet zijn voor conflicten tussen gemeenteraadsleden en het College van B & W. Als voorlopige oplossing maken de Hersteld Hervormden nu gebruik van het kerkgebouw van de Gereformeerde Gemeenten in Krimpen aan den IJssel.
[bewerk] Gereformeerde kerk
Naast deze kerken is er ook een van oorsprong Gereformeerde kerk. Deze was vanaf 1910 in een kerkgebouw (gebouwd in 1909) net buiten de kom aan de IJsseldijk gehuisvest. Op 8 december 1941 wordt een deel van de IJsseldijk richting Lageweg getroffen door een bombardement met verdwaalde Engelse bommen. Er valt één dode en verschillende gebouwen waaronder de Gereformeerde kerk worden verwoest. Het kerkgebouw is later weer opgebouwd op de achtergebleven puinhoop. Toen er in de jaren 70 weer restauratiewerkzaamheden nodig waren is er voor gekozen een nieuw gebouw te betrekken. De sloop van het oude gebouw kon nog net worden voorkomen, toen er een gegadigde was om het te restaureren en als woonhuis om te bouwen. Het kleine torentje was er toen al af, maar dit had er vanwege de bouwkundige staat waarschijnlijk toch vanaf gemoeten.
[bewerk] Watersnoodrampen
Hoewel Floris V al in 1287 een handvest stuurt naar Ouderkerk over het onderhoud van de dijken, wordt de Krimpenerwaard en daarmee ook Ouderkerk meer dan eens getroffen door watersnood. De tweede Sint Elisabethsvloed van 1421 levert een dijkdoorbraak op tussen Lekkerkerk en Krimpen aan de Lek, waardoor de hele waard blank komt te staan. Een adequate en duurzame aanpak laat door de Hoekse en Kabeljauwse twisten even op zich wachten. Maar voor het einde van dit decennium (na de Zoen van Delft) pakken Philips van Bourgondië en Jacoba van Beieren het voortvarend aan en wordt Aelbrecht van Naaldwijk (naar wie in Ouderkerk een straat is genoemd) de eerste dijkgraaf van het eerste hoogheemraadschap, het Hoogheemraadschap van de Krimpenerwaard.
De watersnoodramp van 1916 vond vooral plaats rond de Zuiderzee, maar ook in de Zuidhollandse rivieren steeg het water behoorlijk hoog. De Krimpenerwaard is de enige plek in Zuid-Holland waar het water over de kruin van de dijk heen kwam. Dit is de reden dat de dijken zijn opgehoogd. Aan de hooggelegen Dorpsstraat in het centrum van het dorp is dit nog goed te zien door de trapjes vanaf de voordeur naar het nieuwe straatniveau.
Bij de watersnoodramp van 1953 werd de Krimpenerwaard ook getroffen door de Beatrixvloed. De dijk brak over een lengte van veertig meter door naast de eerdergenoemde Gereformeerde kerk net buiten het dorp. Bij de overblijfselen van een van de molens aan de Molenvliet is nog zichtbaar hoe hoog het water in de Krimpenerwaard is komen te staan. Beroemd is ook het verhaal van de heldhaftige Ouderkerkse schipper Arie Evegroen die zijn schip ‘De Twee Gebroeders’ in het gat in de dijk bij Nieuwerkerk voer om het daarmee te dichten. Hiermee heeft hij voorkomen dat een groot deel van Zuid-Holland (inclusief Rotterdam en Den Haag) zou zijn overstroomd.
[bewerk] Toerisme en recreatie
De Hollandse IJssel, waar het dorp aan ligt, is een rivier waar behoorlijk wat pleziervaart is te vinden. En de Krimpenerwaard, de waard waar het dorp in ligt, vormt een belangrijk onderdeel van het Groene Hart. Het dorp wordt aangedaan door het Groene Hartpad en de bij het dorp horende polders worden aangedaan door het Oeverloperpad. Daarnaast telt het dorp een aantal rijksmonumenten.
Toch is er weinig toerisme te vinden in het dorp. Er zijn geen noemenswaardige overnachtingsmogelijkheden. De horeca is met name gericht op de eigen bewoners met twee kroegen, twee snackbars, een afhaalchinees en een pizzeria.
De Ouderkerkers zelf verlaten voor hun recreatie al snel het dorp, de Krimpenerwaard in, richting de Loet en het Loetbos. Verder zijn er sportfaciliteiten in met name het multifunctionele centrum De Drie Maenen (genoemd naar het wapen van de gemeente Ouderkerk aan den IJssel). Hier zijn dan ook talloze sportverenigingen actief. Het gemeentelijke zwembad was te verliesgevend en heeft in de jaren 80 plaats moeten maken voor een nieuwbouwwijk. Naast sport worden er bij De Drie Maenen ook culturele activiteiten ontplooid.
[bewerk] Bereikbaarheid
Het dorp is te bereiken via de IJsseldijk vanuit de richting Gouda (langs Gouderak en Lageweg) en vanuit de richting Krimpen aan den IJssel en via de Kerkweg vanaf de Provinciale weg (N210) en de Loet. Omdat deze laatste als belangrijkste toegang tot het dorp de hoeveelheid verkeer (er zijn een paar transportondernemingen in het dorp gevestigd) niet meer kon bolwerken, is er parallel een nieuwe weg aangelegd, de Zijdeweg (N475). Ook loopt er door de polder een Tiendweg (niet voor doorgaand verkeer) die, met de laatste nieuwbouwprojecten, grenst aan de bebouwde kom van Ouderkerk aan den IJssel.
Er is een buslijn (van Connexxion) over de IJsseldijk (dus vanuit Krimpen aan den IJssel richting Lageweg en Gouda en weer terug) en in de spits een extra busdienst voor een snelle verbinding met metrostation Capelsebrug. Met name in het weekend en 's avonds zijn de bustijden steeds beperkter geworden en is er op een gegeven moment voor gekozen om de belbus in te voeren.
Verder is het dorp bereikbaar via het de Hollandse IJssel, waar het aanlegsteigers heeft voor de binnenvaart en een voetveer richting Groot Hitland (gemeente Nieuwerkerk aan den IJssel). Dit voetveer, zo blijkt uit stukken, was er al vanaf het begin van de zeventiende eeuw. Tot halverwege de twintigste eeuw werden personen overgezet met behulp van een roeiboot en daarna zijn er gemotoriseerde pontjes ingezet.
[bewerk] Trivia
- Toen ooit de kerkklok werd geleverd bleek deze scheuren te vertonen, maar er was nog een klok met een andere bestemming. De Ouderkerkers zouden toen snel "Ouderkerk" van de gescheurde klok afgehaald hebben en de goede klok genomen hebben, wat ze de bijnaam Klokkendief opleverde. Later zou tijdens de Tweede Wereldoorlog de Ouderkerkse klok overigens worden geconfisqueerd door de Duitse bezetters (voor de wapenindustrie).
- Downing Street 10, de ambtswoning van de Britse premier heeft de naam 'Overkirk House' (verbastering van Ouwerkerk). Dit pand werd ooit bewoond door Hendrik van Nassau-Ouwerkerk.
