Maya (volk)
De Maya zijn een volk in het zuiden van Mexico en noordelijk Midden-Amerika, voornamelijk Guatemala en Belize maar ook in Honduras.
Inhoud |
[bewerk] Het Mayavolk
De Maya kunnen bogen op een geschiedenis van zeker 3000 jaar en er zijn vandaag nog een aantal miljoen Maya die een van de Mayatalen spreken. De archeologie heeft laten zien dat de Maya al vanaf die tijd begonnen zijn voor ceremoniële doeleinden bouwwerken neer te zetten. Van deze vroege tijd is het echter niet erg duidelijk waar de grenzen liggen tussen de eigenlijke Maya en hun buren, de Olmeken. De twee culturen schijnen elkaar beïnvloed te hebben. Uiteindelijk verdween de Olmeekse cultuur na zijn invloed over het schiereiland Yucatán en het huidige Guatemala uitgebreid te hebben.
De vroegste monumenten bestaan uit eenvoudige, soms met cement bedekte grafheuvels waarvan er een aantal in vrijwel intacte staat te vinden zijn in El Salvador (Tazumal en San Andrés). Deze zouden zich echter in latere tijden tot imposante, uit steen opgetrokken piramides ontwikkelen. In Cival in het laagland van Guatemala zijn daarvan al voorbeelden uit de 3e eeuw v. Chr. In later tijden ontstonden de beroemde steden Tikal, Palenque, Copán en Kalakmul naast Dos Pilas, Uaxactun, Altun Ha en vele andere steden.
Er ontstond een stadstatencultuur, gebaseerd op intensieve landbouw. De piramiden, die werden gebouwd in hun religieuze centra, zijn hiervan de meest indrukwekkende overblijfselen. Zij gaan vergezeld door de paleizen van hun koningen. Andere belangrijke overblijfselen zijn de opgerichte stenen die steles genoemd worden en hun vlotten die in die tijd veel gebruikt werden, ook door andere volkeren. De Maya zelf noemden ze Tetun ofwel boom-stenen. Zij stellen de heerser voor, meestal voorzien van een hiërogliefentekst die de daden van de koning beschrijft. De staten hadden onderling dikwijls oorlog. De maatschappij van de Maya’s kende een strikte hiërarchie en was onderverdeeld in klassen, zoals die van ambachtslieden, kooplieden en boeren.
 |
 |
| Stele in Copán | Gebeitelde inscriptie op de achterzijde van een stele, (Copán) |
[bewerk] Kunst en architectuur
De kunst en architectuur van de Klassieke Tijd (ong. 200-1200) wordt algemeen als het mooiste meest verfijnde van de antieke Nieuwe Wereld beschouwd. Vooral het beeldhouwwerk en de stucco reliëfs van Palenque en de beelden van Copán (stad) zijn zeer verfijnd. Zij tonen een gratie en nauwkeurigheid in het observeren van de menselijke vorm die de vroege archeologen deed denken aan de Klassieke Periode van de antieke Oude Wereld, wat de naam van het tijdperk verklaard. We bezitten maar enkele aanwijzingen van hoe ver ontwikkeld de schilderkunst van de klassieke Maya was, voornamelijk van wat resten van begrafenisaardewerk en een gebouw in Bonampak waar de muurschilderingen door een gelukkig toeval de tand des tijds overleefd hebben. Nu het schrift van de Maya grotendeels ontcijferd is, is duidelijk geworden dat de Mayakunstenaars hun werk signeerden, wat maar bij weinige beschavingen het geval is.
[bewerk] Schrift
Het schrift van de Maya wordt vaak naar analogie van dat van het oude Egypte een hiërogliefenschrift genoemd. Hoewel er geen verwantschap is, bestaat het inderdaad ook uit een combinatie van fonetische en ideografische tekens. Het is het enige schrift van de pre-Columbiaanse beschavingen dat in staat was de gesproken taal in vergelijkbare mate weer te geven als dat in de Oude Wereld het geval was.
De ontcijfering heeft echter veel voeten in de aarde gehad. Bij de Spaanse verovering zijn, tot afschuw van de plaatselijke hoeders van de bibliotheken, vrijwel alle Mayadocumenten verbrand als zijnde heidens en verwerpelijk. Drie boeken en wat fragmenten van een vierde hebben deze naar huidige maatstaven ronduit barbaarse vernietiging overleefd. Daarnaast bestaan de huidige overblijfselen voornamelijk uit opschriften in steen gehouwen op gebouwen en opgerichte stenen, vooral in steden die bij de komst van de Spanjaarden al lang verlaten en vaak door het oerwoud aan het zicht onttrokken waren.
Er worden zo nu en dan rechthoekige verfplakken gevonden, dit zijn waarschijnlijk overblijfselen van illustraties in lang vergane boeken. Helaas is het plaatselijke klimaat dusdanig dat het onwaarschijnlijk is dat enig organisch materiaal van een boek het verloop van vele eeuwen overleeft.
Sinds de 19e eeuw en het begin van de 20e is al enige kennis omtrent de Maya gereconstrueerd, vooral het talstelsel en de data van de uitgebreide Mayakalender. Daaruit ontstond een ietwat scheef beeld van een cultuur van wijze, geweldloze mensen die niets anders deden dan zich met astronomie bezighouden. Dit beeld is inmiddels grondig bijgesteld.
Vanaf de 60-er en 70-er jaren kwam er meer vaart in de zaak. Anno 2003 kan van de weinige bestaande teksten vrijwel alles gelezen worden.
zie ook: Mayatalen
[bewerk] Wiskunde
De Maya of misschien hun Olmeekse voorgangers hadden geheel onafhankelijk het begrip 'nul' (dat in de Oude Wereld pas laat werd ingevoerd) ontdekt. Ze gebruiken het getal 20 als grondtal van hun talstelsel. Inscripties vermelden soms getallen die tot in de honderden miljoenen reiken. De Maya deden bijzonder nauwkeurige astronomische waarnemingen en hadden een nauwkeurige en ingewikkelde kalender. Hun tabellen voor de bewegingen van de maan en de planeten zijn even goed of zelfs beter dan die van andere beschavingen die met het blote oog de hemel bestudeerden. De berekening van het zonnejaar is zelfs iets nauwkeuriger dan de waarde die als basis voor de Gregoriaanse kalender gebruikt is.
[bewerk] Verval
Vanaf de 8e en 9e eeuw trad het verval van de Mayacultuur in. De meeste steden van het centrale laagland werden verlaten. Er was een goede reden voor.Toen de bevolking nog primitiever was, en nog niet zo lang aan landbouw deed, kreeg het de behoefte om de macht te krijgen over de natuur. Maar de priesters van die tijd hadden er geen macht over en konden er ook geen macht over uitoefenen. Dus introduceerden ze hogere entiteiten, om zichzelf te beschermen, en deze noemden ze goden. Deze moesten natuurlijk tevreden gesteld worden door middel van offers. Om dat goed te kunnen doen, bouwde men tempels, die men elke 52 jaar een nieuwe bouwlaag gaven. Maar de priesters voelden macht en vroegen steeds hogere belasting voor de tempels en offers, net zoals de rest van de overheid daarmaals. Het nadeel wat de priesters niet konden voorzien was dat hoe meer belasting de normale bevolking betaalde, hoe slechter het de groep ging. Toen werd de bevolking sceptisch. Oorlog, de gevolgen van roofbouw en droogte worden ook vaak genoemd als reden voor de neergang, alleen of in combinatie. Er zijn inderdaad archeologische aanwijzingen voor oorlog, opstand en hongersnood uit een aantal plaatsen in het laagland.
De Mayasteden van het noordelijk laagland van Yucatán bleven echter nog een aantal eeuwen floreren. Dit waren steden als Chichén Itzá, Uxmal, Etzna en Coba. Na het verval van de heersende dynastieën van Chichen en Uxmal, heerste Mayapan over geheel Yucatán tot een opstand in 1450. Daarna viel het gebied weer uiteen in stadstaten tot de verovering door de Spanjaarden.
In de Post-Klassieke tijd bleven er ook bloeiende stadstaten in het zuidelijke hoogland. Een van deze staten, de Quiche is verantwoordelijk voor de Popol Vuh het bekendste Maya-boek. Het is een van de weinige geschriften die de opzettelijke vernietiging door de Spanjaarden ontsprong. Het handelt over geschiedschrijving en mythologie.
De Spanjaarden begonnen rond 1520 aan de verovering van het Mayagebied. Een aantal van de Mayastaten bood taai verzet en het gebied was pas in 1697 volledig in Spaanse handen, alhoewel er nog regelmatig opstanden uitbraken. In de negentiende eeuw raakte de Mexicaanse regering haar greep op Yucatán bijna volledig kwijt toen de Maya's tijdens de Kastenoorlog in opstand kwamen. De laatste schermutselingen vonden plaats in 1933.
In de koloniale tijd was het gebied grotendeels van de buitenwereld afgesloten en alleen de lokale bevolking had enige weet van de ruïnes van de oude steden. In 1839 bezocht een Amerikaans reiziger, John Lloyd Stephens Copán, Palenque en andere plaatsen in het gezelschap van een Engels architect en tekenaar Frederick Catherwood. Hun geïllustreerd verslag van de vondsten brachten een sterke belangstelling voor de vondsten en de bevolking van het gebied te weeg.
[bewerk] De Maya tegenwoordig
Vandaag de dag zijn er nog zo'n 6 miljoen Maya. Ze leven in Guatemala, Belize, Honduras en in de Mexicaanse staten Yucatán, Quintana Roo, Campeche, Chiapas en Tabasco. De Maya worstelen met het probleem dat ze enerzijds willen profiteren van de goede kanten van de moderne wereld, terwijl ze intussen niet hun eigen identiteit willen verliezen. Soms zijn ze nog het slachtoffer van discriminatie of racisme.
Gedurende de twintigste eeuw zijn de Maya soms het slachtoffer geweest van vervolging. De Guatemalteekse dictator Efraín Rios Montt liet in de jaren '80 ongeveer 75.000 Maya ombrengen. Iemand die actie voerde tegen deze onderdrukking en vervolging is Rigoberta Menchú. In 1992 won zij de Nobelprijs voor de Vrede. Menchú benadrukt dat men de Maya niet moet zien als iets uit het verleden, maar als een werkelijk bestaand volk met een eigen identiteit die gerespecteerd moet worden. In Mexico is de politicus Francisco Luna Kan actief voor de Maya. Hij was de eerste Maya die als gouverneur van Yucatán werd gekozen (1976). Ook in het Zapatistisch Leger voor Nationale Bevrijding zijn veel Maya actief.
[bewerk] De belangrijkste Mayavindplaatsen
- Chichén Itzá
- Coba
- Copán
- Kalakmul
- Tikal
- Uxmal
[bewerk] Andere Mayasteden
- Altun Ha
- Becan
- Bonampak
- Caracol
- Cival
- Dos Pilas
- Dzibilchaltun
- Ek Balam
- El Mirador
- Etzna
- Izamal
- Kabaah
- Labna
- Lubaantun
- Mayapan
- Nim Li Punit
- Palenque
- Piedras Negras
- Quirigua
- Rio Bec
- Sayil
- Seibal
- Tonina
- Tulum
- Uaxactun
- Hochob
- Xunantunich
- Yaxchilán
- Eiland Jaina
[bewerk] Externe links
| Volken en Beschavingen van Meso-Amerika | |
|---|---|
 |
Categorieën: Maya | Yucatán | Chiapas | Quintana Roo | Campeche
