Mat '24

Materieel '24 was een serie elektrische treinstellen van de Nederlandse Spoorwegen. Onofficieel werd het oorspronkelijk ook, naar het geluid van de motoren, aangeduid als Stofzuigers; na de komst van het elektrische stroomlijnmaterieel sinds 1935 werd deze benaming gaandeweg vervangen door Blokkendozen, naar het hoekige model. Bij het ontwerp van dit materieel (in 1924) werd gebruikgemaakt van de ervaringen die waren opgedaan met het eerste elektrische materieel in Nederland (het ZHESM-materieel uit 1908), gebruikt op de "Hofpleinlijn" (Rotterdam Hofplein – Den Haag HS / Scheveningen).

Het materieel was in eerste instantie bedoeld om gebruikt te worden op de "Oude Lijn" (Amsterdam – Den Haag – Rotterdam), die in 1924-'27 geëlektrificeerd werd. In de loop der tijd was het materieel op het gehele geëlektrificeerde net te zien. In 1931 kwam er nog een nalevering met de elektrificatie van de "Zaanlijn" (Alkmaar – Amsterdam / Haarlem). Er werden tussen 1923 en 1932 door diverse fabrieken totaal 130 motorrijtuigen en 129 rijtuigen afgeleverd.

Het materieel bestond uit motorrijtuigen en rijtuigen, waarmee min of meer vaste combinaties gevormd werden, veelal bestaande uit twee motorrijtuigen en twee of drie tussenrijtuigen. De motorwagens waren aanvankelijk aan één zijde voorzien van een stuurstand; ter vergroting van de inzetbaarheid werden later ook motorrijtuigen afgeleverd die waren voorzien van een vouwbalg, met daarnaast een (naar hedendaagse maatstaven) krappe bestuurderscabine.

Door de aanwezigheid van buffers en schroefkoppelingen kon dit materieel ook in getrokken treinen worden ingezet.

In de Tweede Wereldoorlog werden combinaties van drie Blokkendoos-motorrijtuigen gebruikt als trekkracht voor goederentreinen, aangezien een toenemend aantal stoomlocomotieven door de bezetter werd gestolen of door beschietingen beschadigd was.

[bewerk] Buitendienststelling

Naarmate in het midden van de jaren '50 nieuw materieel van het type Mat '54 en getrokken rijtuigen Plan E werd afgeleverd, werd tussen 1955 en 1960 het grootste deel van de motorrijtuigen tot getrokken rijtuigen omgebouwd, waarbij de tractiemotoren en de stroomafnemers werden verwijderd. Een aantal motorrijtuigen werd tot motorpostrijtuig (mP) verbouwd, of tot dienstrijtuig voor diverse doeleinden (o.a. wegleren machinisten, ATB-meetrijtuig en railslijpwagen). In 1959 reden de laatste elektrische Blokkendoostreinen voor reizigersvervoer. De laatste getrokken Blokkendoosrijtuigen reden in 1972 voor reizigersvervoer. Nadien zijn diverse rijtuigen verkocht aan museumspoorlijnen, onder andere de VSM en de SGB.

[bewerk] Museumstel

In de jaren '80 werd, uit onderdelen van diverse rijtuigen, een museumstel geconstrueerd, bestaande uit een motorrijtuig en een rijtuig met stuurstand. Dit stel werd in 1989 geheel gerestaureerd in dienst gesteld. In 1994 werd nog een tussenrijtuig, voorzien van restauratieafdeling, toegevoegd. Dit om de verhuurbaarheid voor gezelschappen te vergroten. Dit materieel bevindt zich thans in de collectie van het Nederlands Spoorwegmuseum te Utrecht.

Het museumstel bestond in eerste instantie uit een tweewagenstel (zie afbeelding rechts), t.w. het motorrijtuig mBD 9107 en het stuurstandrijtuig Ces 8104. Dit laatste rijtuig heeft in voordien nooit bestaan: de serie bestond uit de Ces 8101 tot en met de Ces 8103, gebouwd door Beijnes te Haarlem. Voor het museumtreinstel is in de Hoofdwerkplaats Amersfoort uit diverse restanten van oude blokkendoosrijtuigen aan het eind van de 20e eeuw een "nieuwe" Ces aan deze serie toegevoegd: de Ces 8104.

Het later toegevoegde tussenrijtuig Cecr 8553 heeft de voordien nooit gebruikte aanduiding 'r' gekregen, voor restauratie.

Ook één der motordienstwagens (de Jaap) werd in de jaren '90 door de Hoofdwerkplaats Haarlem als museumrijtuig gerestaureerd. Dit rijtuig mC 9002 (zie afbeelding rechtsboven) is teruggebracht in de oorspronkelijke kleurstelling crème-groen uit de jaren '20 en kan samen met het museumstel van het Spoorwegmuseum een vierwagenstel vormen. De "Jules" (zie afbeelding), de andere motordienstwagen welke in 1968 eerst de naam "Bromvlieg" droeg en in 1969 werd 'omgedoopt', is na buitendienststelling afgevoerd en gebruikt voor onderdelen. Verder zijn er - ter completering van dit verhaal - nog twee mP's geweest met een eigennaam: de "Jim" en de "Cathérine".

Op 3 november 2006 werd voor het eerst met een Museumblokkendoostrein bestaande uit zes rijtuigen gereden. Deze trein bestond uit de mC 9002, de drie rijtuigen van het museumstel van het Spoorwegmuseum en twee tussenrijtuigen van de Stoomtrein Goes-Borsele. Hiermee werd vanuit Haarlem een rit van meer dan 1.000 km door het land gemaakt om geld in te zamelen voor een goed doel.

[bewerk] Complete geschiedenis

Informatie over de afkortingen voorafgaand aan de nummering, evenals de complete geschiedenis van de 'Blokkendozen', is zeer uitgebreid te vinden in het uitermate interessante boek 'Van stoom tot stroom', geschreven door wijlen de heer N.J. Van Wijck Jurriaanse. Uitgave: De Alk, Alkmaar, 1980, ISBN 90 6013 906 2.

Motorrijtuigen van de Nederlandse Spoorwegen
ZHESM-materieel - Mat '24 - Blauwe Engel - Kameel - Motorpost - DH 1 (Wadloper) - mDDM

Nederlandse Treinstellen
Diesel:	Mat '34 · Dieselvijf · Blauwe Engel · DE4 (Nederlands-Zwitsers TEE-treinstel) · Plan U · Wadloper · DM '90 (Buffel) · LINT 41 · GelenkTriebWagen / Spurt
Elektrisch:	ZHESM-materieel · Mat '24 (Blokkendoos) · Mat '36 (Stroomlijnmaterieel) · Mat '40 · Mat '46 · Mat '54 (Hondekop) · Mat '64 (Plan V / T) · SGM (Sprinter) · ICM (Koploper) · SM '90 (Railhopper) · DD-AR · IRM · Thalys PBA · ICE 3M · Protos