Hannibal Barkas

Hannibal Barkas (Carthago, 247 v. Chr. - Libyssa, 183 v. Chr.) was een Carthaagse generaal. Hij was de zoon van Hamilcar Barkas, eveneens een Carthaags legeraanvoerder. Hannibal is bekend geworden als briljant generaal en grote tegenstander van de Romeinen in de Tweede Punische Oorlog. Tijdens deze oorlog trok hij met zijn leger vanuit Spanje naar Italië over de Alpen. In Italië behaalde hij veel overwinningen maar hij kon Rome niet innemen. Uiteindelijk werd hij teruggeroepen naar Carthago en bij Zama verslagen.

Na de oorlog was Hannibal korte tijd als civiel bestuurder werkzaam in Carthago. Omdat Rome zijn uitlevering verlangde moest hij vluchten naar Syrië en later naar Bithynië. Hij maakte door middel van gif een eind aan zijn leven, hij wilde niet wachten op zijn uitlevering aan de Romeinen.

[bewerk] Jeugd

Hannibal groeide op in de legerkampen (vooral Carthago Nova) van zijn vader Hamilcar Barkas. Zijn vader was generaal in de Eerste Punische Oorlog en heeft later Iberië (Spanje en Portugal) gedeeltelijk veroverd. Mede (of juist vooral) door zijn vader was Hannibal een gezworen vijand van de Romeinen geworden. Letterlijk, want toen hij nog een jongen was, dwong Hamilcar hem voor hun vertrek naar Spanje een eed te zweren om nooit een vriend te worden van de Romeinen. (Zie de historische en biografische werken van Cornelius Nepos, een biograaf en historicus uit de laatste eeuw voor Christus). Veel informatie over Hannibal is afkomstig van Romeinse en Griekse schrijvers. Aangezien deze volken regelmatig tegen de Carthagers vochten kan de informatie gekleurd zijn. Volgens de antieken was Hannibal in vele opzichten een bewonderenswaardige persoon. Toen hij als opvolger van Hamilcar was aangewezen, geloofden de oude soldaten dat deze hen in zijn bloei van zijn leven was teruggegeven. Met fiere tred en een strijdlustige blik in de ogen trad de jonge Hannibal hen tegemoet. Zijn gelaatstrekken, zijn lichaam – de gelijkenis met zijn vader was enorm. Livius meldt dat Hannibal’s moed onovertrefbaar was. Gevaar wuifde hij weg, zijn soldaten gaf hij een meer dan veilig gevoel. Door geen enkele inspanning raakte zijn lichaam vermoeid. Hij was zowel kou- als hittebestendig, zijn eetlust werd bepaald door natuurlijke behoeftes, niet door genot. Voor slapen en wakker zijn maakte hij geen onderscheid tussen dag en nacht; de tijd die hij naast zijn activiteiten overhield, besteedde hij aan slaap, of dit nou om 3 uur ’s nachts of 4 uur ’s middags was. Een zacht bed was hierbij niet aan hem besteed. Als hij sliep dan deed hij dit temidden van zijn soldaten, bedekt met een soldatenmantel. Wat betreft kleding onderscheidde hij zich niet van de gewone soldaat; alleen zijn paard en wapens verrieden dat hij een generaal was. Als het tot een veldslag kwam, bevond hij zich in de voorste linies. Al deze zeer sterke eigenschappen stonden lijnrecht tegenover zijn slechte eigenschappen. Hannibal was ongekend wreed, was onbetrouwbaar, de waarheid liet hem koud, niets was voor hem heilig, met de Goden had en deed hij niks; hij bracht geen offers, tartte ze.

[bewerk] Legeraanvoerder

Na de dood van Hamilcar Barkas in 229 v. Chr, was Hannibal al volwassen, maar nog niet oud genoeg om hem op te volgen als legeraanvoerder / gouverneur van Carthaags Spanje. Daarom werd zijn zwager Hasdrubal regent. Hasdrubal heeft onder zijn bewind het Ebro-verdrag ondertekend. Daarin stond dat al het land ten zuiden van de Ebro in de Carthaagse invloedssfeer lag, het land ten noorden daarvan in die van Rome. Carthago beloofde de Ebro niet te zullen oversteken. In 221 werd Hasdrubal vermoord en Hannibal nam de macht over.

[bewerk] Oorlog met Rome

[bewerk] Saguntum

De aanleiding van de Tweede Punische Oorlog lag in een geschil met een stadje in Spanje; Saguntum. Saguntum lag ten zuiden van de Ebro en viel dus volgens het verdrag dat Hasdrubal met Rome had gesloten in de invloedsfeer van Carthago. Desondanks hadden de Romeinen wel een bondgenootschap met Saguntum gesloten. Interne strubbelingen leidden ertoe dat de pro Carthago factie binnen de stad de macht verloor aan de pro Rome factie. Hierop viel Hannibal in 219 v. Chr. de stad aan. Saguntum vroeg Rome om hulp waarop deze van Carthago eisten de stad met rust te laten. Carthago beriep zich op het gesloten verdrag maar vond hierbij geen weerklank. Hierop verklaarde Rome Carthago de oorlog.

[bewerk] Tocht naar Italië

Hannibal trekt over de Alpen

Nadat Saguntum was ingenomen trok Hannibal vanuit Spanje over de Pyreneeën, door Zuid-Gallië, over de Alpen. Zijn uitgebreide legermacht was samengesteld uit soldaten afkomstig uit verschillende volkeren (soldaten uit Afrika, Spaanse stammen en Galliërs) en was vergezeld door oorlogsolifanten. De tocht door de Alpen was het zwaarste deel van de reis. De paden waren smal en bezaaid met rotsblokken. Hogerop bevroor de grond en er waren vaak sneeuwstormen. Duizenden manschappen en dieren vonden de dood van honger en kou. Volgens de Griekse historicus Polybius heeft slechts een kwart van zijn leger de tocht overleefd.

[bewerk] Veldslagen

Toen hij in Noord-Italië aankwam, versloeg hij het ene Romeinse leger na het andere. In 218 vonden de veldslagen bij Ticinus en Trebia plaats die beide door Hannibal werden gewonnen. In 217 wist hij het hem achtervolgende Romeins leger te verslaan bij het Trasimeense meer door het in een soort hinderlaag te lokken. Hierop ontstond paniek onder de Romeinen. Fabius Maximus werd tot dictator gekozen. Zijn tactiek tegen Hannibal was om veldslagen te vermijden en hem op te jagen zodat hij geen voedsel kon vinden. De tactiek had weinig steun onder de Romeinen en na het aflopen van de termijn van Fabius Maximus werd een groot leger uitgerust om de Carthagers te verslaan. In 216 v. Chr. leverde dit leger slag met Hannibal bij Cannae. Hannibal had zijn beste troepen aan de flanken opgesteld en zijn kwalitatief slechtste in het centrum. Tijdens de slag wisten de Romeinen het centrum van het Carthaagse leger terug te dringen. Tegelijkertijd versloegen de Carthagers de Romeinen op de flanken waardoor het Romeinse leger werd omsingeld. De veldslag eindigde in een enorme overwinning voor de Carthagers.

[bewerk] Bondgenoten in Italië

In de nasleep van deze veldslag liep een groot deel van Zuid-Italië en Sicilië over naar de Carthagers. Hieronder waren de grote steden Capua, Tarentum en Syracuse. Nadeel van deze bondgenoten was wel dat ze ook beschermd moesten worden. Vermoedelijk kreeg Hannibal er in deze periode (216 -203) geen of weinig troepen bij. Het kwam niet tot beslissende veldslagen en de Romeinen wisten de steden een voor een te heroveren. Syracuse in 212, Capua in 211 en Tarentum in 209.

[bewerk] Einde van de oorlog

De oorlog in Spanje was voor Carthago niet voorspoedig verlopen. Na de inname van Carthago Nova gaf de bevelhebber in Spanje, Hannibals broer Hasdrubal, de strijd in feite op. Met het leger dat hem nog restte brak hij uit naar Italië in een poging om zich te verenigen met het leger van Hannibal en een beslissing in de oorlog te forceren. De Romeinen waren op de hoogte van de ontmoetingsplek en voordat Hannibal gearriveerd was werd Hasdrubal verslagen bij de rivier de Metaurus. Hasdrubal sneuvelde en zijn hoofd werd in Hannibals legerkamp gegooid (volgens Livius). In 203 v. Chr. werd Carthago in Afrika bedreigd door een Romeins leger onder leiding van Publius Cornelius Scipio en Hannibal werd teruggeroepen. Hannibal landde in Noord-Afrika en marcheerde naar Scipio, die naar hem toe kwam. Ze ontmoetten elkaar bij de plaats Zama in de slag bij Zama Regia voor onderhandelingen maar deze liepen op niets uit. In de veldslag werd de ruiterij van Carthago door de naar Rome overgelopen Numidiërs op de vlucht gedreven. Hierop raakte de infanterie van beide kanten slaags. De Romeinen leken een klein voordeel te hebben maar in feite hing de slag in evenwicht tot de Romeinse cavalerie terugkeerde van de achtervolging en de Carthagers in de rug aanviel. Het Carthaagse leger werd vernietigd en Carthago moest om vrede vragen.

[bewerk] Na de oorlog

Munt met afbeelding van Hannibal

Carthago kreeg vrede op vrij harde voorwaarden.

Alle overzeese koloniën moesten afgestaan worden.
Een deel van Noord-Afrika ging naar de Romeinse bondgenoot Massinissa.
Carthago mocht geen leger houden en slechts een zeer kleine vloot.
Carthago mocht geen oorlog voeren zonder toestemming van Rome.
Carthago kreeg een zware schatting opgelegd.

Hannibal werd suffeet (gezagsdrager) in Carthago, stimuleerde de landbouw, maar had ook vijanden bij de aristocratische families. Deze bewogen de Romeinen om zijn uitlevering te vragen. Hierop vluchtte Hannibal in 195 v. Chr. naar het hof van koning Antiochus III van Syrië en vervolgens naar koning Prusias van Bithynië, waar hij na ontdekking door Romeinse spionnen zelfmoord pleegde door gif in te nemen om uitlevering aan Rome te voorkomen.

[bewerk] Trivia

De naam Hannibal of Chan-i-bal betekent iets als genade van Baäl in het Fenicisch en Carthaags. Tegenwoordig heeft het voor veel mensen een zeer negatieve bijklank, wellicht doordat het verhaal van de Tweede Punische Oorlog ons door een Romeinse historicus, nl. Titus Livius bekend is, of vanwege de verfilmde boeken van Thomas Harris, die draaien om de (fictieve) kannibaal met dezelfde voornaam, Dr. Hannibal Lecter ("Hannibal the Cannibal").