Geschiedenis van de islam
De islam is de op een na grootste wereldgodsdienst met ruim 1 miljard aanhangers. De islam is ontstaan in de 7e eeuw in Arabië, vanwaar het zich over de wereld verspreidde.
Zie ook het artikel Beknopte chronologie van de islam
Inhoud |
[bewerk] Het begin
Door handelscontacten met andere volken, zoals de joden, de Byzantijnse en Abesijnse christenen en de Perzische zoroastristen, hadden de Arabieren reeds kennis van verschillende monotheïstische godsdiensten. Zelf waren de Arabieren in Mekka henotheïstisch, dat wil zeggen dat ze meerdere goden aanbaden, waarvan er één als 'oppergod' werd beschouwd.
De islam ontstaat als Mohammed (571-632) op veertigjarige leeftijd verklaart openbaringen te ontvangen. De boodschappen die hij in veel verschillende sessies ontving en die later zijn opgetekend in de Koran, had hij volgens de overlevering rechtstreeks van Allah (God) gekregen via de aartsengel Djibriel (Gabriël). Die boodschappen bracht hij allereerst over aan zijn vrienden en familie.
[bewerk] Mekka
Al gauw kwam er sterke weerstand tegen Mohammeds boodschap. De 'overgave aan God' was niet alleen een nieuw begrip voor de trotse Arabieren, de inwoners van Mekka vreesden tevens dat hij hun bron van inkomsten, de cultische verering van zo'n 360 goden in de Ka'aba, zou ondermijnen. Er werd zoveel gedreigd, dat Mohammed in 615 sommige volgelingen adviseerde naar Abessinië te vluchten. Toen in 619 zijn eerste vrouw Khadidja en ook een geliefde oom kwamen te overlijden, wilde ook Mohammed uit Mekka weg. Jathrib (het latere Medina), ongeveer 350 km ten noorden van Mekka, wilde hem wel ontvangen. In 622 maakte hij tenslotte met een aantal volgelingen de lange reis, die bekend staat als het jaar van de verhuizing, de Hidjra. De stad werd vanaf toen Medinat al-Nabi genoemd, de 'stad van de profeet'. Deze voor moslims belangrijke gebeurtenis markeert het begin van de islamitische jaartelling.
[bewerk] De eerste islamitische gemeenschap in Medina
Mohammeds eerste rol in Medina was die van bemiddelaar in allerlei conflicten en vetes. De traditionele Arabische cultuur zoals de familie-eer, persoonlijke trots en trouw aan de clan golden binnen de jonge moslimgemeenschap evenzeer als daarbuiten. Gaandeweg ontwikkelde hij zich echter meer en meer tot een politiek en militair leider. Ook zijn boodschappen kregen steeds vaker een politieke en militante lading. Omdat het hem niet lukte zijn nieuwe leer bij de joden ingang te doen vinden, verordonneerde hij dat moslims voortaan in de richting van Mekka moesten bidden. Desalniettemin bekeerden vele joden zich tot de islam.
Enkele jaren later brak er oorlog uit tussen de inwoners van Mekka en die van Medina, die na vele veldslagen uiteindelijk door Mohammeds troepen werd gewonnen. In 630 nam hij Mekka in en maakte van de Ka'aba een islamitisch heiligdom. Persoonlijk smeet Mohammed de afgodsbeelden in de Ka'aba kapot. Als overwinnaar stelde hij zich waarschijnlijk coulant op, zodat hij toch veel inwoners van Mekka voor zich wist in te nemen. Velen bekeerden zich tot de islam.
Tijdens Mohammeds leiderschap werd het grootste deel van het Arabisch Schiereiland onder islamitisch bestuur gebracht, voornamelijk doordat Mohammed de verschillende stammen wist te verenigen.
[bewerk] Mohammeds houding tegenover joden en christenen
Op het Arabisch schiereiland woonden toentertijd ook joden en christenen. In Medina bijvoorbeeld leefden wel drie verschillende joodse groepen. In de eerste fase van zijn prediking heeft Mohammed geprobeerd hen voor zijn nieuwe godsdienst te winnen.
Zowel joden als christenen werden echter door hem gerespecteerd als Mensen van het Boek. Moslimgelovigen werden aangemoedigd naar hen te luisteren en hen zelfs te beschermen.
[bewerk] De islam en het Arabisch-islamitische rijk na Mohammed
[bewerk] De rechtgeleiden
Hoofdartikel: Verspreiding islam (632-661)
De opvolging van Mohammed was voor zijn dood niet geregeld. Na Mohammeds dood in 634 werd niet zijn neef en schoonzoon Ali maar sahabi ( metgezel ) Aboe Bakr gekozen. Hij werd de eerste kalief of opvolger.
Twee jaar na Mohammeds dood gaf Aboe Bakr opdracht tot het verzamelen van de mondeling en schriftelijk verspreide boodschappen van de profeet. Dit werd de eerste versie van de Koran. Na de dood van Aboe Bakr werd Omar de nieuwe kalief. Hij breidde het rijk uit met onder andere Mesopotamië, Syrië, Palestina en Egypte.
Over de jaren waren verschillende versies van de Koran ontstaan en de derde kalief, Othman, gaf de opdracht één officiële versie te maken. Dat gebeurde en in 657 werd die versie van de Koran de officiële. Na de dood van Othman werd Ali in 656 alsnog kalief.
Het leiderschap van Ali werd echter betwist door Moe'awija, een ambitieuze en kundige generaal uit de Omajjaden-stam. Zijn leger vermoordde Ali in 661 nabij Koefa. Deze gebeurtenis leidde tot hét grote schisma binnen de islam, die tussen soennieten en sjiieten.
[bewerk] De islam onder de Omajjaden
Hoofdartikel: de Omajjaden
Ali werd gedood door het leger van Moe'awija, een lid van de Omajjaden-clan. De Omajjaden heersten hierna over het Arabische Rijk vanuit hun nieuwe hoofdstad Damascus. Deze plaats verkozen zij vanwege haar economische macht boven het afgelegen Arabië.
Niet alleen de islam, maar ook de Arabische taal, Arabische kunst en cultuur reisden met de veroveraars mee. Moskeeën en paleizen werden rijk versierd met mozaïek en abstracte ornamenten. De poëzie kende nieuwe ontwikkelingen en de filosofie (falsafa) leefde op, mede door de vele en gevarieerde contacten met andere religies en beschavingen.
Er was geen dwang om te bekeren tot de islam en het was ten tijde van de Omajjaden zelfs een tijdlang verboden om mensen tot de islam te bekeren. In de loop van de tijd wijzigde deze houding echter en velen werden aangemoedigd om te bekeren tot de islam.
De rationalistisch ingestelde moetazillieten hadden lange tijd invloed. Pas na bijna drie eeuwen was het orthodoxe geloofssysteem van de soennieten, overeenkomend met de leer van de vier orthodoxe rechtsscholen (mazhab, meervoud mazahib), uitgekristalliseerd. De meeste invloed hierop had Al-Ash'ari (gestorven in 935).
[bewerk] Het Gouden Tijdperk van de islam
De autocratische wijze van regeren die de Omajjaden ontwikkelden, viel slecht, vooral bij Iraanse mawali's (onderhorigen). Zij vonden dat autocratie on-islamitisch was en voelden zich achtergesteld omdat ze wel moslim, maar geen Arabier waren. Zij verenigden zich achter nakomelingen van Abbas, een oom van Mohammed, en gingen de Abbasiden heten.
In 749 versloegen zij in de Slag bij Koefa het leger van de Omajjaden. Hierna vestigden zij een dynastie in Koefa, maar al spoedig lieten zij een nieuwe hoofdstad bouwen: Bagdad.
Onder de Abbasiden bereikte de islam een enorme bloeiperiode. In het in 825 gestichtte Huis der Wijsheid werden vertalingen gemaakt van werken uit de klassieke Griekse filosofie. Ook wiskunde en astronomie bloeiden op, evenals de geneeskunde. De falsafa ontstond, een filosofische stroming die het rationalisme van de Grieken wilde verzoenen met de openbaringen van God. Verschillende geleerden, zoals al-Kindi, al-Razi en al-Farabi schreven in deze periode hun klassiek geworden filosofisch-religieuze werken.
Alle uiteenlopende versies van de hadieths, de overleveringen van de Profeet, werden in de negende eeuw verzameld en geanalyseerd op betrouwbaarheid door de hadiethgeleerden al-Boechari en Moeslim. Nog altijd vormen hun boeken een belangrijke bron voor moslims.
Rond het begin van 10e eeuw verklaarden de oelema dat de Poorten van idjtihad gesloten waren, waarmee ze bedoelden dat zelf redeneren aan de hand van de koran en hadith niet meer nodig en wenselijk was.
Maar midden in deze bloeiperiode zette ook het verval in. De stabiliteit binnen het rijk werd steeds verder aangetast. Sommige gebieden, vooral in Iran, verklaarden zich onafhankelijk van het centrale kalifaat. Zo stichtten de isma'ilitische Fatimiden een "tegenkalifaat" vanuit Noord-Afrika.
In de loop van de 10e eeuw kwamen diverse andere stromingen op waaronder verschillende esoterische en mystieke stromingen. Het soefisme werd een belangrijke stroming. Uit het soefisme ontstonden veel rondzwervende groepen en zelfs monastieke orden. De leden daarvan werden derwisjen genoemd. Uit deze tijd stamt ook de islamitische heiligenverering. Een bekende soefist was Jalal ad-Din Rumi.
Het sjiisme beleefde zijn bloeiperiode toen het de officiële godsdienst was van onder andere de eerder genoemde Fatimiden. De mystieke sekte van de Druzen ontstond in de elfde eeuw.
In 1055 veroverden de uit Centraal-Azië afkomstige Turkse Seltsjoeken Bagdad. Zij erkenden de soevereiniteit van de kalief als geestelijk leider, maar namen zelf de wereldlijke macht over.
In 1258 werd het kalifaat van Bagdad definitief door de Mongolen vernietigd. Veel Mongolen bekeerden zich in Perzië na die tijd tot de islam.
Kort hierna pleitte Ahmad ibn Tajmijja voor terugkeer naar de oorspronkelijke leefregels van de Koran en de Hadith.
[bewerk] Ottomanen als leiders van de oemma
Vanaf de 16e eeuw beheersten de Ottomanen (Turken) dankzij de introductie van vuurwapens grote delen van het Midden-Oosten. Ook veroverden zij een deel van Europa en brachten de islam met zich mee. Nog altijd is de islam op de Balkan een belangrijke religie.
In de achttiende eeuw ontstond in Arabië het wahhabisme. Deze beweging had een puriteins karakter.
Het babisme, ontstaan in Perzië in de negentiende eeuw, werd als een sekte beschouwd.
Ook zijn er hervormingsbewegingen ontstaan met een syncretistisch karakter, sommige om de islam verenigbaar te maken met moderniteit en hedendaagse beschaving, andere om de islam als godsdienst te verenigen met onder meer het christendom, zoals de Pakistaanse Ahmadiyyabeweging nastreefde.
[bewerk] De islam in de 20e en 21e eeuw
Na de Eerste Wereldoorlog kwam er een eind aan het Ottomaanse rijk. Het kalifaat werd afgeschaft in het nieuwe, door Mustafa Kemal Atatürk gestichtte seculiere Turkije. Ook in andere landen kwam het secularisme op, zoals in Iran.
Door het winnen van de Eerste Wereldoorlog hadden de westerse mogendheden, vooral het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, een enorme invloed opgebouwd in het Midden-Oosten en in feite controleerden zij volledig de landen waar zij waren. Hoewel de Britten officieel idealen als democratie verkondigden, werden de Arabieren, getuige de bordjes whites only, als tweederangs burgers beschouwd.
Het feit dat de Arabieren nu een absoluut minderwaardige positie hadden was sommigen, zoals Djamal al-din al-Afghani, Mohammed Abdoe en Hasan al-Banna, een doorn in het oog. Zij streefden naar emancipatie en wilden dit bereiken via de islam. Al-Afghani lanceerde de idee van het pan-islamisme, één islamitische staat voor alle moslims. Mohammed Abdoe wordt beschouwd als de grondlegger van het salafisme, een stroming die terug wilde keren naar de islam van de eerste moslims. Hassan al-Banna richtte in 1928 in Egypte de Moslimbroederschap op, een vooral maatschappelijk organisatie die zich inzette voor scholing en gezondheidszorg.
Het stichten van de staat Israël in 1948 leidde tot verschillende Arabisch-Israëlische oorlogen, maar in eerste instantie was het conflict vooral seculier. Zowel de Israëlische staat als de verschillende Arabische staten waren in naam seculier. Na de Zesdaagse Oorlog zou dit gaan veranderen.
De tweede helft van de 20e eeuw kenmerkte zich door de emancipatie van de Arabische landen. Gesteund door de exploitatie van de enorme olievoorraden in met name Saoedi-Arabië, Irak en Iran ontstond een nieuw zelfbewustzijn en een streven naar 'Pan-Arabisme', een stroming waarin de oemma centraal staat.
[bewerk] Religieuze waarden versus seculiere waarden
De tweede helft van de twintigste eeuw wordt gekenmerkt door een toenemende tegenstelling tussen westerse, seculiere waarden enerzijds en traditionele, islamitische waarden anderzijds.
De meeste regimes werden seculier. Religieuze uitingen werden vaak afgedaan als 'achterlijk' of soms verboden. Met name in Egypte en Iran leidde dit tot onrusten.
In Iran onderdrukte de westers georiënteerde dictator sjah Reza Pahlavi de religieuze vrijheid. Zo liet hij zijn soldaten eens schieten op betogers voor een moskee in Mashad, waar zij demonstreerden voor het recht islamitische, traditionele kleding te mogen dragen. Honderden onschuldige burgers kwamen hierbij om. De Iraanse Revolutie van 1979 waarbij de sjah verdreven werd en in een later stadium vervangen werd door een islamitisch bestuur onder ayatollah Khomeini, moet dan ook deels als reactie op het dwingende secularisme van de sjah gezien worden.
Een ander voorbeeld van een heftige confrontatie is Algerije. Hier won het islamistische FIS de verkiezingen van 1992. De zittende seculiere regering verwierp met steun van westerse landen, Frankrijk voorop, de overwinning van het FIS. Uiteraard accepteerde het FIS dit niet, en enkele militante fracties grepen naar de wapenen. De burgeroorlog kostte aan tienduizenden burgers het leven.
Na de ontbinding van de Sovjet-Unie bloeide de islam ook op in verschillende voormalige Sovjetstaten.
Tijdens de Sovjetbezetting van Afghanistan had de Amerikaanse CIA het religieus-georiënteerde verzet tegen de Sowjets sterk gestimuleerd met geld en wapens. President Ronald Reagan noemde hen zelfs "freedom fighters". Na terugtrekking van de Sowjets verviel Afghanistan in anarchie, waarbij vanaf 1997 de ultra-orthodoxe Taliban de macht in handen kregen. Zij voerden een waar schrikbewind, gebaseerd op een zeer strikt gecontroleerde naleving van een zeer strenge vorm van de sjaria.
De wereld werd op 11 september 2001 opgeschrikt door aanslagen gepleegd door extremistische moslims van Osama bin Ladens al Qaida. Hierna verklaarde de Verenigde Staten, gesteund door haar NAVO-partners en andere landen, de oorlog aan de militante moslimorganisaties. Dit resulteerde in de Oorlog tegen het terrorisme, waar de Oorlog in Afghanistan deel van uitmaakt. Ook de Golfoorlog van 2003 tegen het Irak van dictator Saddam Hoessein was hier onderdeel van, ofschoon later bleek dat er geen banden tussen Irak en de fundamentalistisch-islamitische kapers van 9/11 bestonden.
[bewerk] Zie ook
| Bron(nen): |
|
