علمی-تخیلی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

موضوعات علمی-تخیلی
ویرایش علمی-تخیلی چیست؟ مقاله اصلی علمی-تخیلی تاریخچهٔ علمی-تخیلی علمی-تخیلی و ایران زیرسبک‌ها سایبرپانک علمی-تخیلی سخت علمی-تخیلی نرم اپرای فضایی سبک‌های دیگر ... درون‌مایه‌ها فضای سایبر فرهنگهای فرازمینی زیست فرازمینی اکتشاف فضا جنگ‌های فرا زمینی دنیاهای موازی آینده زمین تاثیرات تکنولوژی بر زندگی آرمان‌شهرها پادآرمان‌شهرها فن‌آوری‌ها درون‌مایه‌های دیگر... رسانه‌ها کتاب‌ها فیلم‌ها داستان‌های کوتاه تلویزیون کمیک استریپ مجله‌ها مقاله‌های مرتبط تصویرگران نویسندگان برگردانندگان جایزه‌ها روابط انسانی طرفداران مجمع‌ها

موضوعات
علمی-تخیلی

ویرایش

علمی-تخیلی چیست؟

مقاله اصلی علمی-تخیلی
تاریخچهٔ علمی-تخیلی
علمی-تخیلی و ایران

زیرسبک‌ها

درون‌مایه‌ها

فضای سایبر
فرهنگهای فرازمینی
زیست فرازمینی
اکتشاف فضا
جنگ‌های فرا زمینی
دنیاهای موازی
آینده زمین
تاثیرات تکنولوژی بر زندگی
آرمان‌شهرها
- پادآرمان‌شهرها
فن‌آوری‌ها
درون‌مایه‌های دیگر...

رسانه‌ها

کتاب‌ها
فیلم‌ها
داستان‌های کوتاه
تلویزیون
کمیک استریپ
مجله‌ها

مقاله‌های مرتبط

تصویرگران
نویسندگان
برگردانندگان
جایزه‌ها
روابط انسانی
طرفداران
مجمع‌ها

علمی-تخیلی سبکی در ادبیات و به طبع آن ژانری در سینما است. علمی‌تخیلی ژانری است که در آن به بررسی تأثیر نظرات علمی و پیشرفت علم و فن‌آوری، طرح نظریه‌های علمی ثابت نشده و ارایهٔ پیش‌بینی‌هایی از آینده و پیشرفت آتی علم و فن‌آوری در قالب داستان و نیز داستان سرایی درباره حیات فرا زمینی و موجودات بیگانه پرداخته می‌شود. گاهی موضوع خود علم است و گاهی هم علم بستری است که فضایی تازه ایجاد می‌کند و گاهی علم چاشنی‌ای است که اثر را شاخص می‌کند.

[ویرایش] تعریف و دامنه

اثر علمی-تخیلی اثری است که در صورت حذف علم از آن ساختار آن از هم بپاشد. تعریف‌های مختلفی از این سبک وجود داد، از جمله تعریف جالبی که می‌گوید: «اثری علمی-تخیلی است که ناشرش بگوید علمی-تخیلی است!» اما شاید پرطرفدارترین آنها تعریف اخیر باشد، حتی اگر دانش امروز پاسخی برای پرسش‌های چرایی و چگونگی مطرح شده را نداشته باشد.

ابهامی که وجود دارد مربوط به زمانی است که عنصر خیال چنان با توجیه‌های علمی در هم می‌آمیزد که جدا کردن آن ممکن نیست و ماهیت علمی بودن اثر زیر سوال می‌رود. البته چنین ابهامی معمولاً در آثار علمی-تخیلی نویسان شاخص مانند آسیموف یا آرتور. سی. کلارک وجود ندارد.

در اثر علمی-تخیلی نویسنده فکر خود را رها می‌کند تا به آینده برود و آنچه را در اثر پیشرفت علمی امکان‌پذیر شده‌است را به تصویر بکشد. در اثر علمی تخیلی نویسنده تمایلات و آرزوهای انسان‌ها را بیان می‌کند.

[ویرایش] اهمیت و اثرات

ری بردبری، نویسندهٔ آمریکایی و یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان علمی-تخیلی قرن (اگرچه خودش چنین اعتقادی به این مساله ندارد)، می‌گوید: «هر چه تصور می‌کنیم تخیل و هر چه انجام می‌دهیم علم است، کل تاریخ بشر چیزی جز داستانی علمی-تخیلی نیست.»

ادبیات علمی-تخیلی می‌تواند تاریخ آینده باشد. بسیاری اختراعات و اکتشافات ابتدا در ادبیات علمی-تخیلی چهره نشان داده‌اند و سپس در دنیای واقعی ظاهر شده‌اند. اولین بار در آثار ژول ورن - نویسندهٔ شهیر فرانسوی و یکی از پیشگامان علمی-تخیلی - بود که سینما و زیردریایی ظاهر شدند. کلمهٔ روبوت و کاربرد آن به صورت موجودی انسان‌نما اولین بار در اثر مشهور کارل چاپک، نویسندهٔ چک، به نام .R.U.R یا کارخانهٔ روبات سازی روسوم مطرح شدند. آرتور سی. کلارک بود که اولین بار ایدهٔ ماهواره‌های مخابراتی را مطرح کرد و حتی به آن جامهٔ عمل پوشانید. کلمه رباتیک و مفهوم امنیت روبوتها از ایده‌های آیزاک آسیموف هستند.

[ویرایش] نویسندگان مشهور

مقالهٔ اصلی نویسندگان علمی-تخیلی

آرتور سی. کلارک، آیزاک آسیموف و رابرت ای. هاین لاین را به عنوان سه نویسندهٔ بزرگ علمی-تخیلی تمام زمان‌ها می‌شناسند. امروز تعداد نویسندگانی که کارهایشان را می‌توان در سبک علمی-تخیلی طبقه‌بندی کرد بسیار زیاد شده‌ است. شاید افلاطون، فیلسوف یونانی، را بتوان یکی از اولین علمی-تخیلی نویسان شمرد، چه داستان آتلانتیس را اول بار او نقل کرد.

جاناتان سویفت، نویسندهٔ سفرهای گالیور را هم شاید بتوان کج دار و مریز به این سبک داخل کرد. فصل سوم کتاب اخیر، جزیره‌ای به نام لاپوتا را توصیف می‌کند که با کمک نیروی آهنربایی عظیم در هوا شناور مانده و حرکت می‌کند.

این بخش از این نوشتار ناقص است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

[ویرایش] رسانه‌های دیگر

نمایشنامه‌های رادیویی و تلویزیونی هم بستری مناسب برای سبک علمی-تخیلی هستند. اورسن ولز، سینماگر و بازیگر معروف (که او را به خاطر شاهکارش همشهری کین می‌شناسند)، زمانی جنگ دنیاها اثر ولز را چنان در رادیو به صورت نمایشنامه اجرا کرد که بسیاری از مردم آمریکا باور کردند که واقعا بیگانه‌ها به زمین حمله کرده‌اند.

مجله‌های و کتاب‌های کمیک بسیاری فقط در زمینه سبک علمی-تخیلی وجود دارند. فیلم‌ها و سریال‌های این گونه هم که جای خود دارند. بسیاری پخش پرطرفدار سریال پیشتاران فضا (عنوان اصلی:Star Trek: Original Series) در سال‌های دهه ۵۰ از تلویزیون وقت ایران به یاد دارند.

[ویرایش] فیلم

مقالهٔ اصلی فیلم‌های علمی-تخیلی

امروزه شاید پرطرفدارترین رسانه در زمینهٔ علمی-تخیلی فیلم باشد. فیلمهای علمی-تخیلی را فقط طرفداران علمی-تخیلی نیستند که می‌بینند. این موضوع به خصوص در مورد ایران صادق است.

این بخش از این نوشتار ناقص است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

[ویرایش] درون‌مایه‌ها

مقالهٔ اصلی درون‌مایه‌های علمی-تخیلی

سبک علمی-تخیلی از سبک‌هایی است که زمینهٔ بسیاری برای کار دارد. از جمله این زمینه‌ها عبارت‌اند از:

زمینی‌سازی، تبدیل سیاره‌های دیگر به صورت مناسب برای زندگی انسان
بیگانه‌ها، زیست فرازمینی، برخورد نژادهای هوشمند غیر انسانی با انسان، چه در زمین، چه در فضای خارج و چه در ابعاد و فضاهای غیر فیزیکی.
سفر فضایی، جهش، کرم‌چاله‌ها و ...
سفر در زمان
پیشرفت علم، زیست‌شناسی، ژنتیک، همانندسازی (کلونینگ)، قدرت‌های ذهنی و ...
زمان‌ها و دنیاهای موازی (Multi-verse)
شیمی‌های حیاتی متفاوت
تأثیرات آینده اکتشافات علمی، خیال‌پردازی دربارهٔ مرزهای علم و ...

این بخش از این نوشتار ناقص است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

[ویرایش] علمی-تخیلی در ایران

ادبیات علمی-تخیلی در ایران «ادبیات علمی» یا «افسانهٔ علمی» هم خوانده شده‌است، اما اصطلاح علمی-تخیلی عامه‌پسندتر و جاافتاده‌تر است. ادبیات علمی-تخیلی در ایران بین طبقهٔ کتابخوان طرفدار چندانی ندارد و بیشتر با ادبیات کودکان در یک طبقه قرار می‌گیرد. البته استثناهایی هم وجود دارد.

[ویرایش] نگارش‌ها و برگردان‌ها

چندین اثر علمی-تخیلی در ایران نوشته شده‌اند که معمولاً با اقبال زیادی مواجه نشده‌اند. از آن جمله می‌توان جهش، خاطرات روز بعد، نوشتهٔ محمد قصاع وهوشمندان سیاره اوراک، نوشتهٔ فریبا کلهر را نام برد. (البته به نظر می‌رسد این داستان بازنویسی اثری باشد که در دههٔ 1340 تحت عنوان «کرهٔ برتا» چاپ شده باشد.) از دیگر نوشته‌ها می‌توان به مجموعه داستان‌های علمی-تخیلی نوشتهٔ «فرهاد ارکانی» اشاره کرد که البته داستان‌های به نسبت خوب و زیبای داشت. اکثر آثار نوشته شده چنان هستند که نمی‌توان آنها را حتی در دستهٔ علمی-تخیلی نرم جا داد، بلکه بیشتر در چهارچوبی علم‌نمایانه، فانتزی روایت می‌کنند.

قدیمی‌ترین آثار علمی-تخیلی چاپ شده در ایران احتمالاً کارخانهٔ مطلق سازی اثر کارل چاپک و شاید میکرومگاس اثر ولتر بودند که هر دو در سال‌های دههٔ سی چاپ شده‌اند. جالب آنکه شمار آثار تالیفی قابل نام بردن در این سال‌ها از شمار برگردان‌ها افزون‌تر است. شاخص‌ترین و شناخته‌ترین این آثار س.گ.ل.ل. کار صادق هدایت و قدیمی‌ترین آنها رستم در قرن بیست و دوم به قلم صنعتی‌زاده است.

می‌توان به جرات گفت که آثار ژول ورن از اولین آثار علمی-تخیلی بودند که در ایران در سال‌های بعدی ترجمه شدند. این جدا از آثار کلاسیک دیگری است که گاه و بیگاه آن هم نه تحت عنوان علمی-تخیلی برگردانده و چاپ شده‌اند. از جمله این گروه می‌توان به شهروند کهکشان نوشتهٔ رابرت هینلین (چاپ ۱۳۳۹ با عنوان ساکنان کهکشان و ترجمهٔ محمود مصاحب) یا فرزندان ناتنی زمین (Stepsons of Terra یا Shadow on the Stars) اثر رابرت سیلوربرگ اشاره کرد که در اوایل دههٔ ۵۰ توسط موسسهٔ انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده بود.

در اواخر دههٔ شصت و اوایل دههٔ هفتاد خورشیدی انتشارات شقایق حرکتی را برای چاپ آثار علمی-تخیلی مطرح آغاز کرد که از آن جمله می‌توان مجموعهٔ خوبی از آثار آسیموف (برای مثال سری بنیاد، مجموعهٔ لاکی استار، داستان‌های روبوتی آسیموف و ... ) اشاره کرد. حرکتی که از سوی انتشارات پاسارگاد با چاپ کتاب‌هایی مانند هیولایی از فضا نوشته رابرت هاین‌لاین، مرد مصور (ری بردبری) و کتاب‌هایی از آسیموف مانند خدایان هم و حلقه‌های زحل اشاره کرد.

در سال‌های اخیر این ژانر از محبوبیت بیشتری برخوردار شده و بیشتر جدی گرفته می‌شود، اما هنوز جای فعالیت‌های مهم و بنیادی در این زمینه خالی است. انتشارات افق، محراب قلم و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از دیگر نشرهایی هستند که چندین کتاب علمی-تخیلی به چاپ رسانده‌اند.

این بخش از این نوشتار ناقص است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

[ویرایش] مطبوعات

از میان مجلاتی که پس از انقلاب در ایران به گونهٔ علمی-تخیلی توجه اندکی معطوف کردند و هر از چندگاهی ترجمه‌ای از یکی از داستان‌های علمی-تخیلی را چاپ می‌نمودند، می‌توان به مجله دانشمند، کیهان علمی (تعطیل شده)، اطلاعات علمی و ماهنامهٔ مرزهای بیکران فضا اشاره کرد. ماهنامهٔ «فضا» از معدود نشریات پس از انقلاب بود که ویژه‌نامه‌ای مختص به داستان‌های علمی-تخیلی با ترجمه‌هایی از آثار از بردبری و... به چاپ رساند. نشریهٔ دانشمند نیز چنین کاری را یک مرتبه به انجام رساند.

در سال‌های بعدی پس از توقف انتشار ماهنامهٔ فضا و تغییر مشی مجلهٔ دانشمند، داستان‌های علمی-تخیلی در عرصهٔ مطبوعات عمدتاً به فراموشی سپرده شد. مگر آثار آماتوری که مجلهٔ دانشمند به نام علمی-تخیلی چاپ می‌کند.

سورهٔ نوجوان (تعطیل شده)، اولین مجله‌ای بود که مسابقهٔ داستان‌نویسی علمی-تخیلی برگزار کرد.

در اسفندماه ۱۳۸۴، روزنامهٔ شرق مجموعه‌ای از داستان‌ها و دیگر تحلیل‌های مربوط به گونهٔ علمی-تخیلی را در ویژه‌نامه‌ٔ «دانشنامهٔ شرق» با عنوان «علم و خیال» به چاپ رساند که ترجمه‌هایی از داستان‌های ژول ورن، آیزاک آسیموف، آرتور سی. کلارک و فیلیپ ک. دیک را شامل می‌شد.

[ویرایش] دیگر فعالیت‌ها

در سال‌های پایانی دههٔ شصت و اوایل دههٔ هفتاد رادیوی سراسری ایران هر روز ساعت ۱۶:۳۰ برنامه‌ای با عنوان روزنه پخش می‌کرد. روزهای چهارشنبه این برنامه داستانی علمی-تخیلی را به صورت نمایشنامه اجرا می‌کرد. که از جمله داستان‌های اجرا شده در این برنامه می‌توان به برخی داستان‌های مجموعهٔ تاریخچهٔ مریخ (Martian Chronicles) ری بردبری که در ایران ترجمه نشده و سری رباتی آسیموف اشاره کرد.
در سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۳ وب‌گاهی با عنوان «باشگاه علمی-تخیلی بُعد هفتم» در این زمینه در ایران فعال بود که به دلایلی تعطیل شد و اعضای آن پراکنده شدند. تاثیر بعد هفتم را در رواج ترجمهٔ داستان‌های کوتاه علمی-تخیلی و جا افتادن برخی عبارات و مخفف‌ها بین طرفداران این سبک قابل انکار نیست.

همچنین مجلهٔ برخط دردانه که چند ماه بعد از انحلال بعد هفتم با همکاری یکی از اعضای آن ایجاد شد، به شیوه‌ای علمی به مساله پرداخت. اما بعد از دو شماره این مجله هم به سرنوشت بُعد هفتم دچار شد.

در حال حاضر وب‌گاه آکادمی فانتزی (زیرآبیوس) که توسط اعضای بعد هفتم ایجاد شده‌است، در کنار مباحث فانتزی معمول، به ژانر علمی-تخیلی هم می‌پردازد. زیرآبیوس در ابتدا گروهی در بعد هفتم بود که بعداً گسترش پیدا کرد و به صورت یک وب‌گاه مستقل در آمد.

انجمن فیزیک ایران نیز با همکاری کارگاه ادبیات توسعه، از سال ۱۳۸۲ جایزهٔ بهترین داستان کوتاه علمی-تخیلی فیزیک را اهدا می‌کند. این جایزه هر سال به داستان‌های کوتاه علمی-تخیلی که دربارهٔ فیزیک باشند، تعلق می‌گیرد. هدف انجمن فیزیک از این کار، ترویج علم، تنوع‌بخشیدن به ادبیات ایران، کمک به یک رشتهٔ میان‌رشته‌ای و پرورش تخیل است.

این بخش از این نوشتار ناقص است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.