Tiếng Pháp

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Tiếng Pháp (le français hay la langue française) là một trong những ngôn ngữ quan trọng nhất của nhóm Rôman (thuộc hệ Ấn-Âu) mặc dù số người dùng tiếng Pháp không thể nào so sánh với số người dùng các ngôn ngữ khác trong cùng nhóm, như tiếng Tây Ban Nha và tiếng Bồ Đào Nha. Cho đến nay, 2004, số người dùng tiếng Pháp như tiếng mẹ đẻ vào khoảng 77 triệu người; nếu đếm thêm vào đó số người dùng nó như một tiếng phụ thì tổng số đó tăng lên thành 128 triệu và làm tiếng Pháp đạt được địa vị thứ 11 trong tổng số các người dùng trên thế giới. Tiếng Pháp cũng là một tiếng chính thức của nhiều tổ chức quốc tế như Liên Hiệp Quốc, Liên Minh Âu Châu, Ủy Ban Thế Vận Hội Quốc Tế (Olympics), Cộng đồng Pháp ngữ (la Francophonie), Tổ chức Bưu Chính Quốc Tế và của 25 quốc gia – trong đó Pháp là nước có nhiều người dùng nhất.

Tiếng Pháp trên thế giới Chú thích:
Xanh đậm: ngôn ngữ mẹ đẻ ;
Xanh lam: ngôn ngữ hành chính ;
Xanh nhạt: ngôn ngữ văn hóa ;
Xanh lục: ngôn ngữ thiểu số

[sửa] Lịch sử

[sửa] Đế quốc La Mã và ảnh hưởng của tiếng Latinh

Trước khi bị xâm chiếm bởi Đế quốc La Mã, dưới sự lãnh đạo của Julius Cæsar, các khu vực thuộc Pháp hiện giờ là đất của một giống dân Celt có tên là người Gaul; cộng thêm vào đó là người Ibero ở phía nam, người Ligure ở dọc theo bờ biển Địa Trung Hải và người Vascon (hay Gascon) ở dọc theo ranh giới với Tây Ban Nha bây giờ. Mặc dù hiện nay có rất nhiều người Pháp nhận tổ tiên của họ là người Gaul (tiếng Pháp: nos ancêtres les Gaulois), tiếng Pháp hiện nay chỉ còn độ 200 từ có gốc Celt – đa số là các địa danh. Ngôn ngữ được dùng một cách chính thức tại Pháp sau khi bị xâm chiếm, giống như tại các vùng khác của Đế quốc La Mã, dĩ nhiên là tiếng Latinh – một loại Latinh bình dân (Vulgar Latin) chắc chắn không thể nào được chấp nhận bởi các nhà văn thơ nổi tiếng của văn chương Latinh như Cicero.

[sửa] Các nhóm người Đức và ảnh hưởng của tiếng Đức

Vào thế kỷ thứ 3, các giống dân Đức bắt đầu xâm chiếm Đế quốc La Mã; nhiều nhóm, sau khi xâm chiếm, đã định cư tại Pháp. Trong số các nhóm định cư, bốn nhóm có ảnh hưởng quan trọng đến ngôn ngữ dùng tại Pháp lúc bấy giờ là: người Frank (định cư tại miền bắc), người Aleman (định cư dọc theo biên giới Đức), người Burgundi (định cư dọc theo thung lũng sông Rhône) và người Visigoth (hay người Goth – định cư tại vùng Aquitaine). Ảnh hưởng văn hoá của các giống dân người Đức này hiện rõ nhất trong bộ từ vựng của tiếng Pháp hiện nay: 15% các từ tiếng Pháp có gốc Đức.

[sửa] Tiếng Oïl và tiếng Oc

Đến cuối thế kỷ thứ 5 thì các giống dân Đức chiếm hoàn toàn đất Pháp từ tay của Đế quốc La Mã. Các ngôn ngữ dùng tại Pháp trong 4 thế kỷ sau đó bị biến đổi dần dần và được các nhà ngôn ngữ học chia ra làm 3 tiếng chính:

• Tiếng Oïl, được gọi như vậy vì những người nói tiếng này phát âm chữ oui thành oïl, là tiếng được dùng tại miền bắc. Tiếng này là loại tiếng Latinh bình dân dùng dưới thời Đế quốc La Mã nhưng bị biến đổi rất nhiều vì ảnh hưởng ngôn ngữ của người Frank. Tiếng Pháp hiện nay là hậu thân của tiếng này. Một số giọng tiếng Pháp ở miền bắc bây giờ, như các giọng Picard, Wallon, Normand..., cũng là hậu thân của nó.
• Tiếng Oc, được gọi như vậy vì những người nói tiếng này phát âm chữ oui thành oc, là tiếng được dùng tại miền nam. Tiếng này ít bị ảnh hưởng của người Frank nên gần tiếng Latinh hơn. Một số giọng tiếng Pháp ở miền nam bây giờ, như các giọng Gascon, Provençal..., là hậu thân của tiếng này.
• Tiếng Pháp-Provençal (hay Arpital) là một loại tiếng đứng giữa hai tiếng kể trên.

Điểm đáng chú ý thứ nhất là tiếng Pháp hiện nay là một loại tiếng Rôman nhưng đã bị khá nhiều ảnh hưởng của tiếng Đức. Điểm đáng chú ý thứ hai là tên của tiếng Pháp (la langue française), nước Pháp (la France) và nhiều địa danh tại đó có gốc từ tên Frank của người Frank.

[sửa] Ảnh hưởng của các văn hóa Tây Âu

Khi người Anglo-Saxon xâm chiếm đảo Anh trong khoảng thời gian từ thế kỷ thứ 5 đến thế kỷ thứ 8, một số người Celt sống tại các vùng tây-nam của đảo Anh chạy sang sống tại vùng tây-bắc của nước Pháp. Những người này tuy không phải là người Gaul khi xưa của Pháp nhưng dùng một thứ tiếng khá giống – vì người Gaul cũng là người Celt – nên họ đã có ảnh hưởng quan trọng đến ngôn ngữ địa phương tại vùng họ định cư. Ngày nay ảnh hưởng này còn tồn tại trong giọng Breton của tiếng Pháp. Hơn nữa, một số người Pháp lớn tuổi sống tại Breton vẫn còn có thể giao dịch với các người Celt sống tại xứ Wales và các vùng Cornwall, Devon của Anh.

Trong khi đó về phía nam, trong khoảng thế kỷ thứ 6 đến thế kỷ thứ 7, người Vascon từ Tây Ban Nha vượt qua dẫy Pyrénées sang định cư tại vùng tây-nam của Pháp. Ảnh hưởng văn hóa của những người này còn tồn tại trong giọng Gascon của tiếng Pháp ngày nay.

[sửa] Hình thành của tiếng Pháp qua thời gian

Các nhà ngôn ngữ học chia sự phát triển của tiếng Pháp ra làm 4 giai đoạn:

• Tiếng Pháp Thượng cổ (ancient français): Từ thế kỷ thứ 9 đến thế kỷ thứ 13, điển hình bởi các văn kiện như Lời Tuyên thệ tại Strasbourg (843), Vie de Saint Léger (980), Chanson de Roland (1170), Brunain la vache au prestre (1165 và 1210), .... Tuy nhiên có nhiều nhà ngôn ngữ học cho rằng tiếng Pháp dùng trong thế kỷ thứ thứ 9 (nhất là Lời Tuyên thệ tại Strasbourg) là một loại tiếng Rôman tiền thân của tiếng Pháp.
• Tiếng Pháp Trung cổ (moyen français): Từ thế kỷ thứ 14 đến thế kỷ thứ 16, điển hình bởi các văn kiện như Les Enseignemenz (1304-1314), Lais ou le Petit Testament (1456), ...
• Tiếng Pháp Cổ điển (français classique): Từ thế kỷ thứ 16 đến thế kỷ thứ 18, điển hình bởi các văn kiện như Sonnets (1545-1555), Peau d’Âne (1694), .... Vào năm 1539, vua Francis I ra Đạo lệnh Villers-Cotterêts tuyên bố tiếng Pháp là ngôn ngữ chính thức của Pháp. Vào năm 1634, đức hồng y Richelieu thành lập Viện Hàn Lâm Pháp (Académie française) để thống nhất và bảo vệ tiếng Pháp.
• Tiếng Pháp Cận đại (français moderne): Từ cuối thế kỷ thứ 18 đến nay. Thế kỷ thứ 18 và thế kỷ thứ 19 là thời kỳ huy hoàng của tiếng Pháp vì hầu hết các nhà quý tộc và các hoàng gia tại Âu châu đều có thể nói tiếng Pháp, ngôn ngữ chính trong các lãnh vực văn học và nghệ thuật là tiếng Pháp; cho đến gần giữa thế kỷ thứ 20 tiếng Pháp vẫn còn là tiếng chính trong lãnh vực ngoại giao.

[sửa] Phân loại và các ngôn ngữ liên hệ

Các nhà ngôn ngữ học xếp tiếng Pháp vào phân nhánh phía Tây của Nhánh Ý-Tây thuộc nhóm Rôman của hệ Ấn-Âu.

Các tiếng gần tiếng Pháp nhất là tiếng Picard, tiếng Norman, tiếng Wallon, tiếng Pháp-Provençal và tiếng Romansch (Thuỵ Sĩ). Sau đó là các tiếng Gascon, Provençal, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Ý và Romana.

[sửa] Phân bổ địa lý

Tiếng Pháp là tiếng chính thức độc nhất của các quốc gia và vùng lãnh thổ sau đây: Bénin, Burkina Faso, Cộng hòa Congo, Cộng hòa Dân chủ Congo, Côte d'Ivoire, Gabon, Guadeloupe, Guinée, Guyane thuộc Pháp, Mali, Martinique, Monaco, Niger, Pháp, Polynésie thuộc Pháp, tỉnh bang Québec của Canada (tuy tiếng Anh vẫn được dùng và được bảo vệ), Réunion, Saint-Pierre và Miquelon, Sénegal và Togo.

Tiếng Pháp là một trong nhiều tiếng chính thức của các quốc gia và vùng lãnh thổ sau đây: Bỉ (cùng với tiếng Hà Lan và tiếng Đức) – đặc biệt là vùng Wallonie là vùng của cộng đồng Pháp, Burundi (cùng với tiếng Kirundi), Cameroon (cùng với tiếng Anh), Canada (cùng với tiếng Anh) – đặc biệt là tỉnh bang New Brunswick, hay Nouveau-Brunswick, (cùng với tiếng Anh) và các lãnh thổ tự trị Nunavut, Northwest Territories (cùng với tiếng Anh và 11 tiếng bản địa khác), Comores (cùng với tiếng Shikomor và tiếng Ả Rập), Cộng hòa Trung Phi (cùng với tiếng Sangho), Djibouti (cùng với tiếng Ả rập), Haiti (cùng với tiếng Kreyol), Liban (cùng với tiếng Ả rập), Luxembourg (cùng với tiếng Đức và tiếng Luxembourg), Madagascar (cùng với tiếng Malagasy), Mauritius (cùng với tiếng Anh), Rwanda (cùng với tiếng Anh), Seychelles (cùng với tiếng Anh), Tchad (cùng với tiếng Ả rập), Thụy Sĩ (cùng với tiếng Ý, tiếng Romansh và tiếng Đức) và Vanuatu (cùng với tiếng Bislama và tiếng Anh).

Một vài nước, hay lãnh thổ, tuy tiếng Pháp không là một tiếng chính thức nhưng có một số người dùng đáng kể là: Algérie, Andorra, Tunisia, Morroco, các tỉnh bang Ontario và Manitoba của Canada. Ngoài ra các người dùng tiếng Pháp, tuy chỉ là một số nhỏ, còn ở tại các nơi sau đây: Ai Cập, vùng Pondicherry của Ấn Độ, Đảo Channel của Anh, Kampuchia, tiểu bang Lousiana của Hoa Kỳ, Lào, Mauritania, Việt Nam và vùng Aosta của Ý.

• Tuy Hoa Kỳ không có ngôn ngữ chính thức nhưng vài tiểu bang, như Lousiana, có ban hành luật công nhận các tiếng chính thức ngoài tiếng Anh.

[sửa] Các loại và các giọng tiếng Pháp

• Tiếng Acadien (New Brunswick hoặc Nouveau-Brunswick)
  • Giọng Cajun (Lousiana)
• Tiếng Pháp tại Bỉ
  • Giọng Wallon
• Tiếng Pháp tại Canada
• Tiếng Pháp tại Đông Dương
• Tiếng Pháp tại Maghréb
• Tiếng Pháp tại Pháp
  • Giọng Breton
  • Giọng Gascon
  • Giọng Lyon
  • Giọng Marseille
  • Giọng Normand
  • Giọng Paris
  • Giọng Picard
  • Giọng Provençale
• Tiếng Pháp tại Phi Châu
• Tiếng Québécoise
  • Giọng Lac Saint Jean
  • Giọng Gaspésie
• Tiếng Pháp tại Thụy Sĩ

[sửa] Liên kết ngoài

   

Tra các mục từ tiếng Pháp trong từ điển mở tiếng Việt Wiktionary

   

Wikipedia có sẵn phiên bản bằng:

Tiếng Pháp