Industria
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë
Forma e prodhimit në mënyrë fabrikate. Ky term fillon të përdoret pas rendit feudal me futjen e sistemit të prodhimit serik (Adam Smithi) me gjë mundësohej edhe prodhimi masiv.
Tabela e përmbajtjeve |
[redaktoni] Permbledhje
- Industria eshte shuma e aktiviteteve njerezore e cila ka si qellim prodhimin ne seri sherbime ose te mira.
- Me fjalen industri do te nenkuptojme ndarje te proçesit se punes, pra e kunderta e artizanatit ne te cilin i njejti njeri siguronte (ne menyre teorike) te gjitha proçeset e realizimit te nje pune: psh. studimin, fabrikimin, tregetimin dhe menaxhimin.
- Industri eshte po ashtu nje nocion shkalle (krahesim), e themi kur sasia e prodhimit arrin nje numer te konsiderueshem pjesesh te prodhuara.
[redaktoni] Historia e industrise
Zhvillimi e teknologjive dhe energjive te zbuluara dhe te disponueshme per nje periudhe te caktuar te historise u shoqerua me shnderrime te vazhdueshme te industrise pergjate revolucioneve industriale. Keto revolucione industriale jane etapat vendimtare te te gjithe historise industriale.
[redaktoni] Para historia
Pre-historia eshte momenti i zhvillimit te aktiviteteve njerezore qe mund ti quajme industriale. Ne keto aktivitete nuk perfshihet agrikultura dhe te gjitha aktivitetet te lidhura me te.
Njeriu pre-historique kishte nevoje (po si sot) te ushqente familjen et tij, te mbrohesh nga moti, kafshet e egra dhe nga rivalet e tij: ishin keto pra motivimet e para qe çuan ne specializimin per te kryer nje detyre te caktuar nga grupi shoqeror i asaj kohe. Keto specializime ndaheshin ne baze te seksit ose aftesive te vecanta te nje individi.Termi pre-histori nuk ka te njejtin kuptimin po te bazohemi ne kronologjine e nje kulture ose e nje populli. Nje karakteristike njerezore eshte kur njeriu pasi i ka kenaqur nevojat e tija bazike (ushqim, banese) fillon e i dedikohet aktiviteteve intelektuale dhe abstrakte. Disa prej deshmive me te vjetra te aktiviteteve njerezore jane mjetet et punes ose armet prej guri qe kane nje jetgjatesi te pabesueshme. Eshte shume e mundshme qe mjetet pune ose arme prej materialeve vegjetale u zhvilluan shume shpejt ne kohe, por deshmite e sotme jane thuajse zero.
Zbulimi i zjarrit (pra se si mund te krijohej flaka artificialishte) ka qene burimi kryesor qe coj ne zhvillimin e metalurgjise (bronzi, hekuri), vazot etj.
[redaktoni] Antikiteti
- Vazhot prej balte ose qeramika ishte një prej industrive me te rendesishme te kohes Antike. Pergjate kësaj periudhë te gjitha grupet e popujve sidomos ne Asi, Europë, Afrikë kjo industri ishte mjaft e zhvilluar. Prodhimet industriale te kesaj epoke mund ti gjejme edhe sot. Muzet, kolleksionerët jane nder grupet shoqerore qe kane vazo prej qeramike te cilat kane vlera te medha, qofte kjo nga pikpamja financiare por për më tepër nga kulturore.
- Filatura u zhvillua po ashtu pergjate kesaj epoke. Lënda e parë që perdorej ishin fibrat vegjetale ( Genista hispanica) dhe fibrat e kafshëve (leshi i deleve)Fibrat vegjetale te Genista hispanica sherbenin per prodhimin e velave te anijeve po ashtu dhe per prodhimin e rrobave. Nder prodhuesit kryesor kanë qenë Romakët dhe Kartagjenezët. Keta te fundit kishin koloni ne gadishullin iberik cka i krijonte mundesi te kishin nje lehtesi ne gjetjen e lendes se pare.
[redaktoni] Mesjeta
Situata industriale ne mesjete. Ne Europë nje ndërr përmirësimet me te dukshme ishte përdorimi i mullirit, i cili ishte zbuluar qe ne antikitet por pak i përdorur me pas. Duke përfituar nga forca e erës dhe e ujit mullinjtë do te sherbenin per bluajtjen e gruri. Forca e mulliri ne Europë përdorej edhe per fabrikimin e letres. Perdorimi i qymyrgurit per perpunimin e mjeteve metalike shtoj mundesite e prodhimit ne seri te armeve te tipeve te ndryshme.
[redaktoni] Periudha Moderne Shekulli XVII-të
Ne pjesën me te mire te vendeve te sipër permendura (Anglia, Gjermania, Hollanda, Franca etj) industria mori nje hov te ri. Qendra te mëdha Manifakture u zhvilluan ne kete kohe. Mund te permendim prodhimin e stofit te letrës, kristalesh dhe xhami.
[redaktoni] Periudha Moderne Shekujt XVIII-XIX -te
Era zhvillimit industrialë eshte po aq e rëndesishme sa lindja e Ere se agrikulture ne Neolitik. Era e industrializimit eshte nje hap qe e shkeput njerezimin nga e kaluara. Zhvillimi i agrikultures iu dha mundesi njerezimit ne Neolitik te kishin ushqim ne menyre te vazhdueshme dhe me bollek. Ata nuk do te jetonin me me gjah dhe me mbledhje frutash apo bimesh. Njerezimi ne ate kohe filloj dhe te vendosej ne menyre te qendrueshme ne nje zone te caktuar gjeografike. Levizjet qe kishin qellim kerkimin e ushqimit beheshin me te rralla. Pra agrikultura i dha njerezimit mundesi prodhimi ne mase te ushqimit dhe sigurine per te ardhmen. Nje paralele e tille mund te behet edhe me Eren e industrializmi. Njerezimi me industrializimin i dhane mundesi vetvetes prodhimin ne mase te te mirave dhe sherbimeve. Era industriale perfaqesohet me nje rritje te vazhdueshme dhe te pakthyeshme te prodhimit industriale. Kjo ere u shoqerua me transformimin dhe organizimit te prodhimit dhe te shoqerise. Pra ne kete kohe mardheniet shoqerore hyne ne nje faze te re mutacioni.
Krijimi i manifakturave vazhdoj edhe ne shekullin e XVIII. Pavaresishte nga krizat e veshtira te jetuara prej popullatave qe jetonin ne ato kohera, tendenca e asaj kohe ishte e karakterizuar nga ekspansioni ekonomik e kulturale, shoqerore etj.
Revolucioni i pare industriale filloj aty nga vitet 1790, per t'u mbaruar nga fillimet e revolucionit te dyte industriale. Shpikjet te lidhura me fuqine motorike ishin te lidhura me avullin dhe me qymyrin; qendra kryesore ishte Mbreteria e Bashkuar (GB), pas disa dhjetevjecarev, revolucioni preku Gjermanine, Francen dhe disa zone ne Belgjiken e sotme. Per dy arye kryesore: 1- Qendra te reja industriale u hapen aty ku kishte mina qymyri 2- Keto qendra te reja industriale ndodheshin prane por jashte Mbreterise se Bashkuar.
Revolucioni i dyte industriale filloj rreth 1850 dhe konsiderohet i perfunduar aty nga fundi i luftes se dyte boterore. Shpikjet kryesore te kesaj ere jane te lidhura direkte me zbulimin dhe perdorimin e elektricitetit.
Tre faktoren lejuan realizimin me sukses revolucionin e dyte industriale:
- Revolucioni teknologjike.
Pjese me e mdhe e shpikjeve jane ne masen me te madhe europiane. Menyra te reja prodhimin dalin ne drite, te ndjekura nga menyrat e reja te transportit (hekurudha) dhe e komunikimit (telegrafi dhe telefoni). Materiale per prodhimin nuk jane me te njejta ne krahesim me epoken e kaluar.
- Akumulimi i kapitalit. Duke u bazuar ne principin qe pasuria bazohet tek investimi, mendimi i pergjithshem eshte te mbledhja e kapitalit tek individet (p.sh. Qeveria Shqiperise ka nevoje per para per buxhetin e saj, ajo i merr borxh nje banke te caktuar e cila me ane filialeve te ia mbledh individeve, te cileve iu jep interesa, shpjegimi eshte i thjeshtur): po ashtu zhvillohet Aksionet ne kete kohe sidomos ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes. Per me shume, krijimi dhe zhvillimi i bankave te depozitave ishte nje faktor rritjeje ekonomike.
- Riorganizimi i ndermarrjeve qe perfshinte dy modifikime kryesore: modifikime strukturale dhe nje menyre te re organizime te punes.
-
- Modifikime strukturale. Ne kete ere, njerezimi kaloj nga punishtja familiare ne usine (mbi 50 veta). Sipermarresit perpiqen te mbajne nen kontroll shpenzimet: kontrolli shtrihet nga lenda e pare deri te prodhimi perfundimtare. Ne te njejten kohe lindin menyra te reja menaxhimi. Lindin Trustet nje trust eshte nje kompani e cila blen ndermarrjet e vogla (te cilat humbasin pavaresine e tyre). Ndersa Kartel eshte nje alliances midis ndermarrjeve (ne pergjithesi te te njejtes fushe) por keto te fundit ngelen autonome (permendim Kartelin e shteteve naftenxjerrese).
-
- Ne organizimin e ri te punes nje nocion i ri lind: Organizimi shkencor i punes (OSHP), me dy ide baze: Fordizmi (Ford) dhe Teilorizmi (Taylor) qe japin mundesi prodhimin ne seri, kronometrazhe te punes, metode pune ne zinxhire.
