Aurora polare
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë
Aurora polare, e cila ne varesi te hemisferes ndahet ne boreale (veri) dhe australe (jug). Behet fjale per nje fenomen optik qe karakterizohet nga dalja e drites gjate nates, dhe shoqerohet nga nje tingull i lehte ose kercellitje. Ne te dyja rastet origjina është e njejte, era diellore futet ne fushen manjetike te tokes. Kur ka teprice valesh, ato shkarkohen ne atmosferene e tokes duke prodhuar keshtu nje drite shumengjyreshe. Sa me e madhe te jete era diellore aq me e fuqishme është aurora, origjina e vertete e se ciles gjendet rreth 149 milion km nga Toka, domethene ne siperfaqen e diellit.
Dielli leshon pjeseza te ngarkuara energjike, te cilat udhetojne drejt Tokes ne formen e nje ere diellore. Shpejtesia e saj varion nga 300 deri ne 1000 km/sek duke bartur nje fushe manjetike diellore. Kjo ere qe vjen nga dielli haset me fushen manjetike te tokes krijon nje magnetosfer te saj ne forme komete.
Fusha menjetike e Tokes ka rolin e mburojes ndaj rezatimit diellor por megjithate ndodh qe ajo te pershkohet nga pjeseza te eres diellore. Elektronet qe mbeten ne magnetosfere rreshqasin ne drejtim te poleve,ne momentin qe ato godasin atmosferen formohet aurora. Aurora është me e fuqishme kur ka stuhi magnetike te shkaktuara nga aktiviteti i forte i njollave diellore. Sipas studimeve është vertetuar se shperndarja e aurores behet ne lartesi me te medha se 100 km nga siperfaqja e tokes dhe se ato jane me te dukshme ne afersi te poleve megjithate mund te shihen me shume ne juge duke arritur deri ne 40° gjeresi gjeografike. Ngarkesat qe bart era diellore godasin polet e Tokes, duke formuar ne gjeresine 60° dhe 70°, nje unaze rreth saj me nje diameter 3000 km. Kjo distance rritet kur magnetosfera èshte e ngarkuar.
Forma e aurores ndryshon. Vija te shndritshme drite ngrihen deri ne 100 km nga toka e shtrihen mbi fushen magnetike. Harqet qe mund te krijoje nje aurore arrijne nje gjeresi minimale prej 100 metrash, dhe te ndryshojne formen e tyre. Pas mesnate, aurora krijon disa njolla te cilat ndricojne me nje pulsim cdo 10 sekonda.
Pjesa me e dukshme e aurores ka ngjyre te verdhe drejt te gjelbres por ndonjehere rezet e saj mund te behen te kuqe ne baze. Ne raste shume te rralla, drita mund te godase pjesen e siperme te rrezeve duke krijuar keshtu nje nuance te lehte blu. Akoma me rralle (nje here ne 10 vjet) aurora mund te jete e tera ngjyre te kuqe e ndezur. Pervec se prodhon drite, ngarkesat qe formojne auroren kane ngjyra duke formuar keshtu nje rezatim me infra te kuqe.
[redaktoni] Kimia Aurores
Aurora formohet nga bashkeveprimi i elektroneve me atome neutrale qe gjenen ne atmosferen tokesore. Perplasja e tyre shkakton prodhim fotonesh.
Ngjyrat e aurores varen nga gazet qe ka ne atmosfere dhe nga ngarkesa e tyre elektrike. Oksigjeni atomik shkakton ngjyren e gjelber (gjatesia e vales 557,7 nanometer), ndersa e oksigjeni molekular shkakton ngjyren e kuqe (gjatesia e vales 630 nm). Azoti shkakton ngjyren blu.
Duke qene se dielli është themeli per formimin e aurores, kjo e fundit varet shume nga karakteristikat e tij qe duhet theksuar se jane shume te ndryshueshme. Karakteristikat e diellit mund te ndryshojne brenda pak oresh ose ne harkun kohor te disa viteve. Drejtimi i fushes magnetike nderplanetare, dendesia dhe shpejtesia e eres diellore varen te gjitha nga aktiviteti i Diellit, duke ndikuar direkt ne aspektin gjeomangetik te tokes. Nese fusha magnetike nderplanetare ka drejtim te kundert me ate te tokes energjia e cliruar është me e madhe, per pasoje dhe aurora.
Turbullirat qe shkakton magnetosfera tokesore quhen stuhi gjeomagnetike, te cilat mund te shkaktojne ndryshime ne formen e aurores ose te jene shkak per lindjen e nenstuhive aurorale. Luhatjet magnetike te ketyre stuhive shkaktojne shqetesime ne rrjetet elektrik, dhe nganjehre prishtje te sistemeve energjitike. Nje tjeter ndikimi i tyre është ne valet e radiokomunikimit satelitor. Stuhite magnetike mund te zgjasin disa ore ose disa dite ndersa nenstuhite aurorale mund te shfaqen disa here ne dite. Cdo nenstuhi prodhon qindra terajoule energji, sasia e se ciles është e barabarte me ate qe Sh.B.A harxhon ne 10 ore.
“Kongespeil” është dokumenti i pare me date ne te cilin flitet per auroren duke e trajtuar per here te pare si fenomen natyror. Ky teks qe i perket vitit 1250 është ne norvegjisht ndersa sot njihet me titullin “King's Mirror”). Sipas te njejtit tekst norvegjezet e quanin auroren Nordurljos qe do te thote Dritat e Veriut. Aurorat e rralla qe ne Mesjete arrinin me larg se sa sot, shpesh shkaktonin te njerezit shume panik. Magjistraret i trajtonin se fenomene paranormale, dhe thonin se ajo drite vinte nga dyluftimet e engjejve me forca e errata. Frika e nje Armageddon-i te mundshem (Fundi botes) bente qe te kishte eksode ne mase. Edhe fiset Indiane Eyak e Tlingis qe jetonin ne Alaske, i shihnin aurorat si simbol i nje lufte te afert.
