Załęże (dzielnica Katowic)

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Załęże Dzielnica Katowic
Położenie
Powierzchnia	3,2 km²
Liczba ludności ⁽²⁰⁰⁵⁾	13 tys.
Osiedle Janasa-Ondraszka

Załęże (niem. Zalenze) – dawniej samodzielna gmina, od 1924 roku dzielnica Katowic, położona w północno-zachodniej części miasta, ciągnąca się wzdłuż ulicy Gliwickiej, od centrum Katowic, aż do granicy z Chorzowem. Jest jedną z historycznych dzielnic miasta.

[edytuj] Geografia

[edytuj] Położenie

Załęże znajduje się na Płaskowyżu Bytomsko-Katowickim będącym częścią Wyżyny Śląskiej, na terenie Górnego Śląska. Graniczy od północy z Osiedlem Tysiąclecia i dzielnicą Dąb, od zachodu z miastem Chorzów (dzielnicami Klimzowiec i Chorzów Batory), od południa z dzielnicą Brynów, a od wschodu ze Śródmieściem Katowic. Załęże leży w dorzeczu rzeki Rawy i jej prawego dopływu – Strugi. Pod względem geologicznym Załęże położone jest w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym obejmującym cały Górnośląski Okręg Przemysłowy oraz Rybnicki Okręg Węglowy.

[edytuj] Klimat

Średnia roczna temperatura w Załężu wynosi 7,9ºC, a średnia suma opadów w skali roku wynosi 723 mm. Charakterystyczne są tu wiatry słabe, o prędkości nie przekraczającej 2m/s wiejące z kierunku zachodniego. Na klimat dzielnicy mają wpływy oceaniczne z przewagą nad wpływami kontynentalnymi oraz sporadycznie docierające tu od południowego zachodu przez Bramę Morawską masy powietrza zwrotnikowego.

[edytuj] Historia

Mapa Załęża i Załęskiej Hałdy z 1885 roku

[edytuj] Pochodzenie nazwy dzielnicy "Załęże"

Nazwa Załęże pochodzi od nizinnego "obszaru za łęgiem" położonego na wysokości Dębu na południowym brzegu Rawy, podobnie jak położone "za wodą" na wysokości Bogucic tereny na tym samym brzegu rzeki, czyli późniejsze Zawodzie. Wersje nazwy miejscowości począwszy od 1360 r. do XVI w. brzmiały: Zalanze, Zaluzie, Zaluze, Zaloze, Zalęzie, Zalenze.

[edytuj] Najważniejsze daty

XIII wiek – pierwsza wzmianka o Załężu
1598 – po raz pierwszy pojawia się dokumentach nazwa Katowice (ad parochiam pertinent village Boguczycze, Zalęzie et nova villa Katowicze)
od XV wieku – rozwój hutnictwa
XVIII wiek – powstaje młyn wodny i folwark Obroki
1783 – Załęże liczy 189 mieszkańców
1792 – powstaje pierwsza w Załężu kopalnia węgla kamiennego "Charlotte"
1820 – wybudowana została huta szkła
1823 – powstaje Huta Baildon
1840 – powstaje kopalnia węgla kamiennego "Kleofas"
1840 – wybudowana została huta cynku "Victor"
1841 – powstaje kopalnia węgla kamiennego "Victor"
1867 – powstaje pierwsza na Śląsku parowa fabryka mydła (obecnie Pollena)
1887 – powstaje neoklasycystyczny pałacyk i park
1896 – założenie parafii katolickiej
1898 – wybudowanie kościoła św. Józefa
1912 – powstaje klub "KS Naprzód 1912 Załęże"
1918 – założenie polskiej Straży Obywatelskiej dla Górnego Śląska
1919 – założenie Chóru Męskiego "Lutnia", Chóru "Paderewski" i Towarzystwa Śpiewu "Słowniczek"
1919 – założenie Towarzystwa Oświaty na Śląsku im. św. Jacka
1918 – działalność dwóch kół Towarzystwa Polek
styczeń 1917 – reaktywacja Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół"
luty 1919 – założenie komórki Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska
2/3 maja 1921 – III powstanie śląskie i opanowanie dzielnicy przez powstańców skąd następnie uderzono na Katowice
20 czerwca 1922 – przyłączenie Załęża do Polski
1923 – Załęże liczy już ponad 17 tys. mieszkańców
1924 – przyłączone zostaje do Katowic

[edytuj] Komunikacja

Katowice – Załęże, Drogowa Trasa Średnicowa

Autostrada A4 oddzielająca Załęże od Brynowa oraz początek DK81 (po lewej)

[edytuj] Tranzyt

Dzielnicę otaczają trzy ważne dla Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego arterie komunikacyjne: autostrada A4, Drogowa Trasa Średnicowa i Droga krajowa nr 79, które są połączone ul. Bocheńskiego i ul. Bracką w duży węzeł drogowy. W trakcie budowy jest drugi węzeł drogowy oparty na ul. ul. Grundmanna i Stęślickiego mający połączyć Al.Korfantego, Drogę krajową nr 79 / Drogową trasę Średnicową z rondem gen. Maczka (autostrada A4, Droga krajowa nr 81).

[edytuj] Kolej i port lotniczy

Przez dzielnicę przechodzi ważna katowicka linia kolejowa. Kursują tędy pociągi krajowe i międzynarodowe w kierunku północno-zachodnim. Na terenie dzielnicy funkcjonuje stacja PKP Katowice Załęże. Połączenie lotnicze zapewnia port lotniczy Katowice-Pyrzowice oddalony o ok. 30 km oraz lotnisko miejskie Katowice-Muchowiec oddalone o kilka kilometrów.

[edytuj] Komunikacja miejska

Na terenie dzielnicy funkcjonuje komunikacja miejska w postaci autobusów oraz tramwajów. Linie tramwajowe przebiegają wzdłuż całej ul. Gliwickiej (nr 7, 13, 36, 37). Linie autobusowe przebiegają ul. Gliwicką, ul. Bocheńskiego (linia nr 70) oraz ul. Grundmanna (linie 51 i 193).

[edytuj] Gospodarka i oświata

Pocztówka Załęża (KWK Kleofas) z okresu międzywojennego

Huta Baildon i Silesia City Center

Załęże – ul. Gliwicka

[edytuj] Firmy i przedsiębiorstwa

Załęże przez wiele lat było ważnym okręgowym ośrodkiem górniczym i hutniczym. W roku 1841 uruchomiono na terenie Załęża kopalnię "Victor", którą kupił w 1853 roku Gustaw Kramsta. W pięć lat później połączył on kopalnie "Charlotte" i "Victor" w jedną kopalnię "Victor", która w 1899 roku weszła w skład dzisiejszej kopalni "Wujek" (wówczas "Oheim"). W 1873 roku kopalnia "Victor" wydobywała około 22 tys. ton węgla rocznie. Zarówno "Charlotte", jak i "Victor" były małymi kopalniami w przeciwieństwie do powstałej w Załężu w 1840 roku kopalni "Kleofas". Jej założycielami byli Loebel Freund i Karol Godula, który w 1845 roku stał się jedynym właścicielem kopalni. W 1867 roku "Kleofas" został unieruchomiony. Do 1880 roku kopalnia była własnością spadkobierczyni Goduli, Joanny Gryzik, późniejszej baronowej Schaffgotsch. Po wykupieniu kopalni przez Spadkobierców Gieschego wznowiono w 1886 roku po około dwudziestu latach przerwy – eksploatację kopalni "Kleofas". Była ona jedną z większych kopalń; w 1913 roku wydobyła ponad milion ton węgla i zatrudniała 3600 robotników.

Na terenie gminy Załęże, do której należały kolonie Obroki, Johanka (lub Janina) i Załęska Hałda, oprócz przemysłu węglowego rozwinął się także przemysł cynkowy. W roku 1840 Gustaw Kramsta uruchomił hutę cynku "Victor", a Karol Godula wspólnie z Loeblem Freundem – hutę cynku "Johanna" (od imienia spadkobierczyni Goduli – Joanny Gryzik vel Schomberg-Goduli, późniejszej baronowej Schaffgotsch) w rejonie dzisiejszego kąpieliska "Bugla", w zabudowaniach byłej huty szkła (założonej około 1820 roku). Wytwórnia szkła użytkowego czynna była przez dwa lata i eksploatowana przez właścicieli dominium załęskiego. W 1867 roku D. Czwiklitzer zakłada w Załężu pierwszą na Górnym Śląsku parową fabrykę mydła, produkującą mydło toaletowe i proszek mydlany. W XIX i XX wieku większość kopalń i hut w Załężu zostało zlikwidowanych. Z ostatnich zakładów przemysłu ciężkiego została tylko KWK Kleofas, która jest obecnie w likwidacji oraz Huta Baildon, która jest w upadłości (na terenach huty działają spółki hutnicze oddzielone od huty w związku z prywatyzacją). Obecnie Załęże jest ważnym okręgowym ośrodkiem handlowym.

[edytuj] Targi i handel

W dzielnicy Załęże wyróżnić można dwa rodzaje punktów handlowych: małe sklepy należące do osób prywatnych oraz sklepy wielkopowierzchniowe. W granicach dzielnicy oraz na terenach przyległych znajdują się sklepy dużopowierzchniowe sieci Auchan, Makro oraz Silesia City Center. Znajduje się tu również Śląska Giełda Elektroniczna, Centrum Handlowe ul. Pukowca, największy okręgowy bazar – "Załęże" oraz usytuowane w okolicy Katowickie Hale Targowe. Planuje się, aby na terenach byłej kopalni Kleofas powstało jedno z największych w Europie centrów hurtowego handlu artykułami rolniczymi i spożywczymi.

[edytuj] Edukacja

W Załężu znajduje się filia i akademiki Wyższej Szkoły Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych w Katowicach oraz Zespół Szkół Komunikacyjnych, Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna, Specjalna Szkoła Podstawowa nr 60, Specjalne Gimnazjum nr 48, Szkoła Podstawowa nr 20, Szkoła Podstawowa nr 22, Gimnazjum nr 7 (dawniej Szkoła Podstawowa nr 24 im. Powstańców Śląskich) oraz Biblioteka Miejska.

[edytuj] Kultura i sport

Stara i nowa zabudowa Załęża

[edytuj] Kultura i rekreacja

W Załężu znajduje się kilka obiektów kultury i rekreacji. Do najważniejszych należą: Punkt Rozrywki 44 (IMAX i Cinema City), Młodzieżowy Dom Kultury, neoklasycystyczny zabytkowy pałacyk i park wokół placu J. Londzina, kąpielisko "Bugla", lasek Załęski oraz kilka stawów. W dzielnicy znajduje się duża ilość ogródków działkowych. Załęże znajduje się w pobliżu dwóch dużych parków: Parku im. Tadeusza Kościuszki oraz Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku. Znajduje się też neogotycki kościół św. Józefa przy ul. Gliwickiej w Załężu, wybudowany w 1898 r.

[edytuj] Turystyka

W Załężu znajduje się hotel "Załęże".

[edytuj] Sport

Sport z Załężu ma bardzo bogate tradycje i jest silnie zakorzeniony w lokalnej społeczności. Już na początku XX wieku istniały tu dwa kluby piłkarskie: 06 Załęże, założony w 1906 roku oraz KS Naprzód 1912 Załęże, założony w 1912 roku. Jednym z piłkarzy 06 Załęże był olimpijczyk Henryk Alszer. Po powstaniach śląskich zaczął funkcjonować hutniczy klub KS Baildon Katowice. On właśnie przez wiele lat przynosił najwięcej sukcesów sportowych. Został rozwiązany w 2001 roku. Obecnie w dzielnicy istnieją dwa młodzieżowe kluby sportowe: "Czarni Załęże Katowice" (sekcje: lekka atletyka, piłka siatkowa, nożna, karate, triathlon) oraz "WSSiRN Start Katowice" (sekcje: pływanie, siatkówka, koszykówka, narciarstwo zjazdowe, podnoszenie ciężarów, tenis stołowy, szachy, lekka atletyka, kręgle, goalball).

[edytuj] Bibliografia

"Osady i osiedla Katowic" – Lech Szafraniec
"Stulecie Parafii św. Józefa w Katowicach-Załężu" – Józef Krętosz
"Album Katowic. Bogucice, Załęże et nova villa Katowice. Rozwój w czasie i przestrzeni" – J. Moskal, W. Janota, W. Szewczyk
"Modernizacja układu osadniczego aglomeracji górnośląskiej na przykładzie dzielnicy Katowice-Załęże" – M. Zemła, J. Signer-Zemła