Thomas Carlyle
Z Wikipedii
Thomas Carlyle (ur. 4 grudnia 1795 w Ecclefechan, zm. 5 lutego 1881 w Londynie), szkocki pisarz społeczny i filozof historii, propagator i współtwórca specyficznej historiozofii zwanej heroizmem. Bardzo wpływowy w czasach wiktoriańskich, oddziałał też szeroko na myśl prawicową.
Pod wpływem fascynacji niemieckim romantyzmem porzucił kalwinizm. Jego dług wobec filozofii romantycznej widoczny jest w tłumaczeniu Lat nauki Wilhelma Meistra Goethego i książce Life of Schiller. Z romantyzmu Carlyle czerpie przede wszystkim daleko posunięty indywidualizm (zob. bajronizm).
Podstawowym tematem myśli Carlyle'a jest heros, jednostka wybitna, górująca nad masami siłą aktywności życiowej, przede wszystkim moralnej. W podkreśleniu właśnie przewagi moralnej a nie np. intelektualnej herosa widoczny jest wpływ purytanizmu. Mimo to Carlyle antycypuje antropologię Nietzschego.
Najbardziej zagorzały spośród miłośników Fryderyka Wielkiego. Germanofil.
Wydaje się, że specyficzna maniera jego umysłowości wywarła znaczny wpływ na formy współczesnej kultury masowej, np. powieść fantasy (zob. Tolkien) czy kino akcji. Jego wpływ na myśl prawicową to przede wszystkim widoczny w niej opór wobec myśli Karola Marksa, że byt określa świadomość, jako że heros Carlyle'a może i musi walczyć z naporem generowanych przez naturę i poddany jej motłoch treści, w heroistycznym języku określanych jako potwory. (Heros musi jednak także bronić motłochu i opiekować się nim, stąd koncepcja Carlyle'a znalazła zrozumienie także na lewicy, w postaci tzw. heroizmu proletariackiego)
Stąd historiozofia Carlyle'a nie uznaje żadnych praw dziejowych, w szczególności deterministycznych praw ekonomii, a historię przedstawia na płaszczyślie kosmologicznej (zob. mit wiecznego powrotu) jako sekwencję powtarzalnych walk wybitnych jednostek ze złem (zob. Herakles).
Zob. też heroizm, elitaryzm, filozofia historii, antydemokratyzm, kontrrewolucja.
