Stanisław Kostka Potocki
Z Wikipedii
Stanisław Kostka Potocki herbu Pilawa (ur. w listopadzie 1755 r. w Lublinie- zm. 14 września 1821 w Wilanowie), brat Ignacego Potockiego - polski polityk, generał, poseł, członek Stronnictwa Patriotycznego na Sejmie Czteroletnim, działacz oświatowy, wolnomularz, prezes Rady Stanu i Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego, prezes Senatu Królestwa Polskiego w latach 1818-1821, polski mąż stanu, głośny mówca i krytyk.
Pochodził z rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Pilawa. Był synem Eustachego i Marianny Kątskiej. Ukończył Collegium Nobilium.
Podstoli wielki koronny w latach 1781-1784. W 1781 odznaczony Orderem Orła Białego. Od 1782 był posłem na sejmy z województwa lubelskiego, odznaczającym się jako krasomówca. Należał do Rady Nieustającej, był jednym z pierwszych i najgorliwszych wolnomularzy polskich. W roku 1784 wygłosił w loży pierwsze swoje pozasejmowe przemówienie, będące zarazem pierwszym jego występem literackim. 3 czerwca 1784 otrzymał w Galicji austriacki tytuł hrabiowski. W 1791 był jednym z założycieli Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej. W 1792 brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej - był generałem artylerii koronnej i komendantem korpusu kadetów. Na polu jednak wojskowem mniej szczęśliwy (klęska pod Mirem); w r. 1794 więziony przez władze austriackie; od r. 1796 osiadł w Wilanowie; od r. 1800 jeden z najczynniejszych członków warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, w którym przewodniczył Wydziałowi Nauk; stał się wtedy powagą rozstrzygającą w sprawach literackich, ale sam pisał stylem zawiłym i nie bez błędów.
Stanisław Kostka był jedną z kluczowych osobowości w rządzie Księstwa Warszawskiego - członkiem Komisji Rządzącej, prezesem Rady Stanu, Rady Ministrów, dyrektorem Izby Edukacyjnej.
Od 1812 wielki mistrz Wielkiego Wschodu Polskiego. W Królestwie Polskim był w latach 1815-1820 ministrem wyznań i oświecenia. Na tym stanowisku dążył do rozwoju szkolnictwa elementarnego. Przyczynił się także do utworzenia Uniwersytetu Warszawskiego.
Jego żoną była Aleksandra, córka Elżbiety Lubomirskiej z Czartoryskich.
Miłośnik, znawca i mecenas sztuk pięknych, kolekcjoner. Propagator klasycyzmu. Architekt amator – wraz z Christianem Piotrem Aignerem zaprojektował fasadę kościoła św. Anny w Warszawie, wnętrza pałacu Potockich w Natolinie i pałac w Olesinie; ponadto park angielski w Wilanowie. Pionier historii sztuki i archeologii w Polsce. Autor dzieła w trzech tomach O sztuce u dawnych czyli Winkelman polski (1815) wzorowanego na dziele J.J.Winckelmanna. Prowadził wykopaliska archeologiczne we Włoszech, m.in w Laurentum i w Noli. Swoją kolekcję dzieł sztuki w Wilanowie udostępnił publiczności, tworząc jedno z pierwszych muzeów w Polsce.
Pisał felietony zatytułowane Świstek krytyczny do miesięcznika Towarzystwa Przyjaciół Nauk Pamiętnik Warszawski. Oprócz oddzielnie lub w czasopismach drukowanych mów politycznych, szkolnych, wolnomularskich i innych, pochwał i rozpraw w Towarzystwa Przyjaciół Nauk, artykułów krytycznych, wydał: „O sztuce u dawnych czyli Winkelman polski” (1815, 3 t.), „O wymowie i stylu” 1815, 4 t., główne jego dzieło, mało samodzielne i jednostronne, ale zawierające wiele trafnych zdań i poglądów), „Pochwały, mowy i rozprawy” (1816, 2 t.), „Podróż do Ciemnogrodu” (1820, 4 cz.) przeciw obskurantyzmowi (za dzieło to na żądanie duchowieństwa usunięty ze stanowiska ministra wyznań rel. i ośw. publ.).
Kawaler Orderu Orła Białego, Legii Honorowej, Orderu św. Stanisława, Orderu św. Ludwika
Tomasz Adam Ostrowski • Stanisław Kostka Potocki • Stanisław Zamoyski • Antoni Ostrowski • Michał Radziwiłł
Kategorie: Politycy Polski przedrozbiorowej • Marszałkowie Senatu • Posłowie na Sejm I RP • Polscy generałowie • Potoccy • Polscy wolnomularze • Polscy historycy sztuki • Polscy pisarze • Polscy architekci • Ludzie Oświecenia • Polscy archeolodzy • Ludzie związani z Warszawą • Ludzie związani z Lublinem • Polscy dziennikarze • Kawalerowie Orderu Orła Białego • Polscy kawalerowie Legii Honorowej • Urodzeni w 1752 • Zmarli w 1821
