Małpy właściwe
Z Wikipedii
| Małpy właściwe | |
 Pigmejka - najmniejszy przedstawiciel małp właściwych |
|
| Systematyka | |
| Domena | eukarioty |
| Królestwo | zwierzęta |
| Typ | strunowce |
| Podtyp | kręgowce |
| Gromada | ssaki |
| Podgromada | ssaki żyworodne |
| Szczep | łożyskowce |
| Rząd | naczelne |
| Podrząd | małpy właściwe |
| Nazwa systematyczna | |
| Anthropoidea syn. Simiae |
|
Małpy właściwe, antropidy (Anthropoidea) - podrząd ssaków naczelnych obejmujący trzy nadrodziny:
- Zespół: Platyrrhini
- Nadrodzina: małpy szerokonose (Ceboidea)
- Zespół: Catarrhini
- Nadrodzina: małpy wąskonose (wąskonose zwierzokształtne) (Cercopithecoidea)
- Nadrodzina: małpy człekokształtne (wąskonose człekokształtne) (Hominoidea)
Spis treści |
[edytuj] Charakterystyka podrzędu
[edytuj] Budowa zewnętrzna
Należą tu zwierzęta bardzo rozmaitej wielkości, od pigmejki (Cebuella (Callithrix) pygmaea), mniejszej od naszej wiewiórki, do goryla, większego od człowieka. Gatunki żyjące głównie na drzewach mają ciała wysmukłe i zgrabne, inne, naziemne lub naskalne, są krępe i masywne.
[edytuj] Owłosienie
Ciało małp jest pokryte mniej lub więcej gęstym włosem, tworzącym często na głowie i karku rodzaj grzywy. Pozbawione owłosienia mogą być jedynie twarz, dłonie, podeszwy nóg oraz okolice pośladkowe. Ubarwienie małp jest zwykle ciemne i skromne, jedynie nieowłosione części ciała bywają zabarwione jaskrawo. Z rzadka też występują u niektórych rodzajów małp nieco żywsze i bardziej kontrastowe kolory owłosienia.
[edytuj] Kościec
[edytuj] Czaszka
W przeciwieństwie do innych rzędów ssaków, u małp część czaszki obejmująca mózg (mózgoczaszka) jest silnie rozwinięta i bardziej zaokrąglona. Cechą charakterystyczną czaszek małp jest również kształt oczodołów, skierowanych ku przodowi (wyraźniej niż u małpiatek) i całkowicie oddzielonych od jam skroniowych. Uzębienie małp jest pełne. Małpy Starego Świata mają, podobnie jak człowiek, 32 zęby: 8 dłutowatych siekaczy, 4 kły, 8 zębów przedtrzonowych i 12 zębów trzonowych. Małpy Nowego Świata z rodziny pazurkowców (Callithrichidae) mają również 32 zęby, a pozostałe małpy szerokonose, należące do rodziny płaksowatych (Cebidae) mają 36 zębów: 8 siekaczy, 4 kły, 8 przedtrzonowych i 16 trzonowych zębów. U samców niektórych gatunków występują bardzo silne i duże kły, które nadają czaszce tych małp znaczne podobieństwo do czaszki wielkich drapieżnych kotów. Na szczęce dolnej u starych samców małp wąskonosych rozwija się silny grzebień kostny, służący do przyczepienia się potężnych mięśni żujących; nadaje on charakter zwierzęcy całej czaszce.
[edytuj] Kończyny i ogon
Kończyny przednie są zwykle dłuższe od tylnych. Palce u wszystkich małp z wyjątkiem pazurkowcowatych są zaopatrzone w paznokcie; u pazurkowcowatych obserwuje się pazury, które jednak na podstawie badań embriologicznych uznano za przekształcone paznokcie. U wielu gatunków małp kciuki są słabo rozwinięte, a często nawet szczątkowe. Wielki palec kończyn tylnych (paluch) jest dobrze rozwinięty i ułożony przeciwstawnie do pozostałych, co zapewnia kończynom tylnym chwytność. U gatunków małp o długim ogonie, ogon spełnia często rolę chwytną. Dolna jego powierzchnia jest wtedy naga i bogato unerwiona. U wielu gatunków małp ogon jest krótki, a nawet szczątkowy.
[edytuj] Sposób poruszania
Mięśnie kończyn są silne i pozwalają małpom wisieć dłuższy czas na jednej ręce i podciągać się na niej do góry. Po drzewach małpy poruszają się zręcznie, niektóre przeskakują na gałęzie oddalone o więcej niż 10 m. Po ziemi większość małp chodzi na czworakach, opierając się na całej stopie, tylko człekokształtne chodzą na dwóch nogach, opierając się na zewnętrznej krawędzi stopy. Tylko gibbony chodzą na tylnych nogach z balansująco rozstawionymi na boki rękami. Małpy człekokształtne podpierają się zwykle paliczkami środkowymi I, II i III palca dłoni.
[edytuj] Budowa i umięśnienie
Narządy wewnętrzne małp są zbudowane podobnie jak u człowieka. Mózg, stosunkowo duży, o potężnie rozwiniętych półkulach mózgowych, przykrywających móżdżek, różni się od ludzkiego słabo rozwiniętą korą mózgową. Szczególnie słabo są rozwinięte płaty skroniowe, tak charakterystyczne dla mózgu ludzkiego. Z narządów zmysłów najlepiej rozwinięte są oczy, obdarzone wysoką zdolnością akomodacyjną. Dobrze jest również rozwinięty zmysł słuchu; węch u małp właściwych odgrywa stosunkowo niewielką rolę. U niektórych małp właściwych występują worki policzkowe, worek krtaniowy oraz modzele policzkowe. Charakterystyczny dla małp jest znaczny rozwój umięśnienia twarzy, dzięki czemu odznaczają się one bogatą mimiką. W odróżnieniu od małpiatek małpy mają górną wargę suchą i niepodzieloną. Uszy małp są nieruchome, o słabo rozwiniętej muszli; cechę zwierzęcą nadaje im zaostrzony wierzchołek. Na policzkach i pośladkach niektórych gatunków małp właściwych występują modzele, czyli obszary nieowłosionej skóry, pokrytej brodawkami i silnie zrogowaciałej. Modzele te występują najczęściej na pośladkach u małp starego świata z wyjątkiem małp człekokształtnych. Modzele mają często jaskrawe barwy.
[edytuj] Tryb życia
Większość małp żyje w stadach lub grupach rodzinnych o rozbudowanej strukturze społecznej. Występują też gatunki monogamiczne. Często stadu przewodzi najmocniejszy samiec. U samic występuje 4-tygodniowy cykl menstruacyjny, brak sezonowości urodzeń. Samica rodzi zwykle jedno młode, które przez dłuższy czas jest przy matce, trzymając się mocno kończynami.
