Jurydyka
Z Wikipedii
Jurydyka (łac. iuridicus = prawny) — osada obok miasta królewskiego, rzadziej enklawa na gruntach miejskich, nie podlegająca władzom miejskim i miejskiemu sądownictwu.
Jurydyki istniały już w średniowieczu lecz nasilenie ich powstawania nastąpiło od XVI wieku, po uzyskaniu pełnej dominacji szlachty nad miastami. Właścicielami jurydyk była szlachta lub Kościół. W miejscach takich powstawały struktury konkurencyjne wobec ich miejskich odpowiedników, nie skrępowane przepisami i ograniczeniami miejskimi — odbywały się w nich targi, działali nie zrzeszeni w cechach rzemieślnicy (partacze).
Jurydyki zakładano zazwyczaj dzięki nadaniom królewskim, choć równie często powstawały one w sposób pozaprawny, na prywatnych gruntach w pobliżu miasta. Najlepiej udokumentowane nadania jurydyk posiada Lublin, który w połowie XVII wieku otoczony był dwudziestoma trzema jurydykami. Miasta starały się przeciwdziałać procesowi dezintegracji swojego systemu administracyjno-prawnego poprzez wymożenie na władcach zakazu tworzenia jurydyk i nienadawania libertacji oraz serwitoriatów. Mandat Kazimierza Jagiellończyka z 1452 roku uzyskany przez radę miejską Poznania zakazał nabywania gruntów w obrębie murów przez Kościół, w praktyce jednak takie zakazy stanowiły martwe prawo.
Wokół większych miast jurydyki przybierały charakter miast prywatnych. W pierwszej połowie XVIII wieku Warszawę otaczało czternaście miasteczek jurydyk. Nektóre z nich np. Grzybów, Mariensztat, Leszno były bardzo ludne. Sam Solec liczył około 5000 mieszkańców.
Jurydyki zostały zlikwidowane przez Konstytucję 3 maja w 1791, a po jej upadku ponownie w 1793. W szczątkowej formie jurydyki dotrwały na terenie zaboru rosyjskiego, do drugiej połowy XIX wieku np. w Łodzi — własności rodzin fabrykantów — jurydyka Scheiblera i jurydyka Poznańskiego.
