Jerzy V

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Jerzy V Windsor Z bożej łaski Wielkiej Brytanii, Irlandii i brytyjskich dominiów zamorskich król, obrońca wiary, cesarz Indii

Król Wielkiej Brytanii i Irlandii
Okres urzędowania	od 6 maja 1910 do 20 stycznia 1936
Poprzednik	Edward VII Koburg
Następca	Edward VIII Windsor
Cesarz Indii
Okres urzędowania	od 6 maja 1910 do 20 stycznia 1936
Poprzednik	Edward VII Koburg
Następca	Edward VIII Windsor
Król Kanady
Okres urzędowania	od 11 grudnia 1931 do 20 stycznia 1936
Poprzednik	brak
Następca	Edward VIII Windsor
Dane biograficzne
Dynastia	Windsorowie
Urodzony	3 czerwca 1865 Londyn
Zmarł	20 stycznia 1936 Sandringham
Ojciec	Edward VII Koburg
Matka	Aleksandra Duńska
Żona	Maria Teck
Dzieci	Edward VIII Windsor Jerzy VI Windsor Maria Windsor Henryk Windsor, książę Gloucester Jerzy Windsor, książę Kentu Jan Windsor

Jerzy V , Jerzy Fryderyk Ernest Albert Windsor, do 1917 Koburg (ur. 3 czerwca 1865 - zm. 20 stycznia 1936) król Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii (od 1927 r. "Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej") i cesarz Indii od 6 maja 1910. Pierwszy monarcha o nazwisku Windsor. W czasie I wojny światowej zmienił nazwisko na Windsor, gdyż dotychczasowe o niemieckim pochodzeniu źle się w Anglii kojarzyło.

[edytuj] Początki panowania

Król Jerzy V przejął swoje obowiązki jako człowiek o piętnaście lat młodszy od swojego poprzednika i pod wieloma względami lepiej od niego przygotowany. Zainteresowania Jerzego ograniczały się wyłącznie do spraw brytyjskich i wraz ze swą małżonką dążył do tego, by utożsamić monarchię z potrzebami i pragnieniami zwykłych ludzi. Wizerunek Anglii króla Jerzego odwoływał się do wyidealizowanego stylu życia klasy średniej. W przeciwieństwie do swojego ojca, Jerzy osądzał rzeczywistość wedle miar przeszłości i nie znosił przejawów nowoczesności. Był człowiekiem mającym silne poczucie obowiązkowości, w czym bardzo przypominał swoją babkę, królową Wiktorię.

Jednak nowemu królowi brakowało dyspozycji intelektualnych oraz instynktu politycznego i chociaż miał najlepsze intencje, jego panowanie przyniosło wzrost zamieszania w zakresie stosunków między tronem, rządem a społeczeństwem. W kilka miesięcy po objęciu tronu przez nowego monarchę Lloyd George pisał do swojej żony: „Król to bardzo sympatyczny chłop jednak, dzięki Bogu, nie ma zbyt wiele w głowie”.

[edytuj] Koronacja

Uroczystość koronacyjna odbyła się 22 lipca 1911 roku w Opactwie Westminsterskim. Król Jerzy był człowiekiem głęboko wierzącym i sama koronacja nie była dla niego jedynie podniosłą ceremonią, ale także wielkim przeżyciem religijnym. Uważał siebie za władcę wyniesionego poprzez przymierze z Bogiem, związanego przysięgą służyć swemu ludowi. Nowy król obiecał służyć swojemu krajowi i poddanym, kierować się prawem i sprawiedliwością oraz zachować religię protestancką i Kościół anglikański. Obietnica zachowania protestantyzmu była złagodzoną wersją wcześniejszego tekstu zawierającego oskarżenia pod adresem katolicyzmu. Jerzy V nie chciał obrazić katolików mieszkających w Wielkiej Brytanii, zwłaszcza w czasie, kiedy poważnego znaczenia nabrała kwestia autonomii Irlandii. Ponadto król wiedział, że w całej Anglii zarówno obrzędy, jak i nauczanie kościoła stawały się podobne do praktyk i treści właściwych dla apostolskiego Kościoła rzymskiego.

[edytuj] Małżonkowie

W grudniu 1911 roku, król i królowa Maria udali się w podróż do Indii, gdzie mieli odebrać hołd, jako cesarz i cesarzowa. Wizyta ta miała dwojakie znaczenie. Przede wszystkim, dla Anglii, stanowiła potwierdzenie potęgi Imperium oraz lojalności milionów mieszkańców Azji.

Ceremonia, która miała ożywić oraz umocnić lojalność Hindusów, była równie wspaniała jak w Westminsterze. W uroczystości uczestniczyło 100 tysięcy mieszkańców, a Jerzy i Maria w nowych koronach, wykonanych wyjątkowo na tę okazję, zostali usadzeni na wysokim tronie pod złotą kopułą. Niedostępni, ale doskonali, zgodnie ze wschodnią wizją potężnych władców Imperium. Ta wspaniała ceremonia wzmacniała wiarę pary królewskiej w znaczenie ich wzniosłego powołania.

[edytuj] Wojna

Król Jerzy V w Scapa Flow

Przystępując 4 sierpnia 1914 roku do I wojny światowej głównym celem Anglii było dążenie do zniszczenia swego rywala – Niemiec oraz zabezpieczenia i poszerzenia wpływów na Bliskim Wschodzie. Spodziewano się, że wojna potrwa krótko i przy pomocy Francuzów i Rosjan Anglia zwycięży w ciągu kilku miesięcy. Większość Brytyjczyków z radością powitała deklarację przystąpienia do wojny. W znacznym stopniu podniesiono wydatki na flotę i armię, rozbudowano bazy morskie a cały kraj podzielono na okręgi wojskowe.

Król Jerzy V mógł niewiele zrobić w czasie wojny. Nie oczekiwano od niego żadnych decyzji militarnych, których i tak nie miał prawa podejmować. Monarcha jednak nie chciał być jedynie symbolem i znalazł na to sposób. Podczas wojny odwiedzał brytyjskie bazy morskie, szpitale, obszary objęte bombardowaniami, przeprowadzał inspekcje i spotykał się z tysiącami obywateli. Wprowadził także w pałacu Buckingham takie ograniczenia, jakie odczuwała większość społeczeństwa – racjonowano żywność, wypożyczono konie z królewskich stajni do ciągnięcia ambulansów, a powozy służyły do przewożenia rannych żołnierzy. Również królowa Maria aktywnie włączyła się w organizowanie pomocy społecznej. Odwiedzała szpitale, przeprowadzała inspekcje w salach operacyjnych i rozmawiała z lekarzami oraz pacjentami.

Premier Lloyd George, który zawsze bezlitośnie podkreślał ograniczone możliwości intelektualne monarchy powiedział: „Wysoki poziom lojalności i patriotycznych wysiłków, jakie podejmowali obywatele tego kraju, był zasługą postawy i postępowania króla Jerzego oraz uczuć jakie wzbudzał”. Już od pierwszych dni wojny w Anglii zaczęły pojawiać się nastroje antyniemieckie. Oskarżenia i ataki były kierowane przeciw wszystkiemu co niemieckie, bądź co kojarzyło się z Niemcami. Z programów szkolnych usuwano literaturę niemiecką, z programów koncertów kompozycje Mozarta i Beethovena, a sklepikarze o niemieckich nazwiskach stali się obiektem napaści ze strony gorliwych chuliganów, występujących pod hasłami patriotyzmu i pod sztandarami ugrupowania noszącego miano Ligi Antyniemieckiej.

Król Jerzy V, pod wpływem swojego premiera, został zmuszony do usunięcia z kaplicy św. Jerzego w Windsorze sztandarów ośmiu kawalerów Orderu Podwiązki, którą ustanowił król Edward III w 1348 roku. Jerzy uważał za bezmyślne odrzucanie wszystkiego, co niemieckie i dlatego kategorycznie odmówił usunięcia mosiężnych plakietek z imionami kawalerów, które uważał za świadectwo historii. Monarcha twierdził, że istnieją o wiele ważniejsze oznaki patriotyzmu, a takie postępowanie uznał za pogwałcenie minionych dziejów.

W miarę przedłużania się wojny, pojawiły się poważne zagrożenia dla samej monarchii, czego nie mogła powstrzymać nawet popularność niektórych członków rodziny królewskiej. Król był gotów poświęcić wszystko dla ratowania Korony.

[edytuj] Kłopoty rodziny królewskiej

W marcu 1917 roku królewski kuzyn car Mikołaj II (podobny jak dwie krople wody do Jerzego) i cesarzowa Aleksandra zostali zmuszeni do abdykacji z powodu rewolucji. Zwrócili się do Jerzego z prośbą o zgodę na emigrację dla siebie i swoich dzieci. Pierwszą reakcją Jerzego było zaoferowanie swojemu kuzynowi azylu w Anglii. Jednak w drugiej połowie marca zmienił zdanie, a właściwie można śmiało stwierdzić, że został do tego zmuszony. Lord Stamfordham, osobisty sekretarz króla, doradził, że w takiej sytuacji brytyjska monarchia konstytucyjna zostałaby skojarzona z obcą autokracją, co byłoby dźwignią dla tych wszystkich, którzy w obecnym czasie żądali republiki w Anglii. Król musiał wziąć pod uwagę tę opinię, gdyż właśnie teraz najbardziej bał się silnej niechęci opinii publicznej i osłabienia swojej pozycji. Bał się uchodzić za obrońcę zdetronizowanego monarchy, w chwili gdy zagrożona była jego własna monarchia i rodzina, za którą czuł się odpowiedzialny. Rodzina carska została przewieziona z Carskiego Sioła do Tobolska w odległej Syberii. W kwietniu 1918 roku, Car z żoną i dziećmi trafili do miasta Jekaterynburg w górach Uralu i tam 3 miesiące później zostali zamordowani. Pod koniec czerwca 1918 roku Jerzy V napisał w swoim pamiętniku: „To było bezmyślne morderstwo. Byłem przywiązany do Mikołaja, który był najserdeczniejszym z ludzi i prawdziwym dżentelmenem: kochał swój kraj oraz ludzi”.

Jerzy V i jego małżonka

Coraz więcej poddanych uważało, że niemieckie rodowe nazwisko dynastii, Sachsen-Coburg-Gotha, dowodzi jej proniemieckich nastawień. Do premiera kierowano listy z zapytaniem jak zamierza wygrać wojnę skoro sam król jest „Niemcem”. Wówczas zwrócono się do dyrektora Królewskiego Kolegium Heraldycznego o ustalenie właściwego rodowego nazwiska króla Jerzego V. Kiedy akademicy zastanawiali się nad nazwiskiem, król znalazł inne wyjście z tej sytuacji, uznając, że niezbędny jest publiczny gest solidarności z angielską historią, aby udowodnić narodowi, że jego przodkowie są jednymi z nich. Lord Stamfordham, osobisty sekretarz Jerzego, zauważył, że król Edward III często występował jako Edward Windsor. Monarcha darzył wielkim zaufaniem swojego sekretarza, a jego pracę podsumował jednym zdaniem: „To on nauczył mnie być królem”. Uznał, że skojarzenia były zupełnie bezpieczne: zamek – miasto - dynastia i zdecydował, że rodzina królewska będzie nazywała się Windsor.

W połowie lipca 1917 roku Rada Przyboczna zaaprobowała stosowny dekret, który następnego dnia (17 lipca) ukazał się we wszystkich brytyjskich gazetach: "(...) odtąd Dom Nasz i Ród zwać się będzie i winien być znany jako Dom i Ród Windsor; (...) Postanowiliśmy w imieniu Własnym oraz wszystkich naszych potomków i wszystkich pozostałych potomków Naszej Babki Królowej Wiktorii (...) zrezygnować ze wszystkich niemieckich Tytułów i Godności oraz zaprzestać ich stosowania". Zmiana nazwy dynastii nie wystarczała dla dalszego istnienia monarchii. Król zdawał sobie sprawę z tego, że w obliczu tak trudnych chwil jakich stoi naród nie wolno pominąć niczego, co pomoże w umocnieniu pozycji Korony.

Także Clive Wigram, zastępca prywatnego sekretarza króla, próbował ożywić i umocnić monarchię. Postrzegał on rodzinę królewską jako ważny instrument propagandowy, służący interesom Wielkiej Brytanii. Ponieważ monarchii brakowało skutecznych rzeczników, Wigram uznał, że należy zręcznie wciągnąć prasę do tworzenia pozytywnego wizerunku króla i upowszechnić w społeczeństwie walory i znaczenie monarchii. Jeszcze kilka lat wcześniej Jerzy V nawet nie chciałby o tym słyszeć, gdyż z trudem tolerował prasę i radio. Jednak teraz wiedział, że Wigram ma rację, pomimo, iż jego plan może doprowadzić do zmniejszenia dystansu między monarchą a społeczeństwem. Aż do końca panowania króla, Clive Wigram był niezmożonym promotorem bezustannego zainteresowania mediów rodziną królewską. Potrafił doskonale wykorzystywać najlepsze cechy rodziny królewskiej, której odtąd , podczas oficjalnych wystąpień, przemówień i ceremonii, stale towarzyszyły media.

[edytuj] Królewskie dzieci

Coraz więcej problemów sprawiał starszy syn króla Jerzego, książę Edward (późniejszy: Edward VIII). Z uporem starał się on być zwykłym arystokratą i nie izolował się od niższych sfer ze względu na swe urodzenie. Króla irytowało także zbyt długie kawalerstwo syna i jego romanse. Książę zawsze wybierał kobiety, które nie były akceptowane przez jego rodziców – rozwódki, mężatki. Wiedział, że jeśli obdarzy względami dziewczynę, która mogłaby bez przeszkód zostać księżną Walii, a następnie królową, przyspieszyłoby to tylko ujawnienie tajemnicy o jego bezpłodności, cechy niepożądanej u księcia Walii. Poza tym Edward niechętnie widział siebie w roli monarchy. Król był rozgoryczony postępowaniem syna, zwłaszcza w obliczu upadku monarchii europejskich.

Dopiero syn Jerzego, Albert (późniejszy Jerzy VI), wraz ze swą małżonką - Lady Elżbietą Bowes-Lyon potwierdzili wszystkimi swoimi poczynaniami wymarzoną przez króla wizję rodziny królewskiej. Ich ślub odbył się 26 kwietnia 1923 roku w Westminster Abbey.

Elżbieta była pierwszą nie pochodzącą z jakiejś dynastii królewskiej kobietą, która poślubiła członka brytyjskiej rodziny królewskiej. Bardzo szybko podbiła serca prasy, publiczności, a przede wszystkim samego monarchy. Jerzy doceniał jej poświęcenie i oddanie dla Alberta. Księstwo Yorku byli ludźmi o nieskazitelnej reputacji i służącymi całemu społeczeństwu.

[edytuj] Problemy kraju

W 1926 roku Anglia znajdowała się w fatalnym położeniu gospodarczym i społecznym. Rozpoczęły się masowe demonstracje, a 4 maja wszystkie związki zawodowe ogłosiły przerwanie pracy. W tej sytuacji król naciskał na swojego premiera, aby ten nie rezygnował z pojednawczego tonu wobec robotników, a także nie zakazywał bankom udzielania pożyczek związkom zawodowym. Jerzy V uważał, że nie należy osądzać tych ludzi, zanim samemu nie spróbuje się żyć z ich nędznych zarobków. Wiadomo także, że monarcha prywatnie przekazał pewne sumy na rzecz funduszu zapomogowego górników.

Jerzy bardzo dotkliwie odczuwał fakt, że nie może w istotniejszy sposób wpłynąć na zmianę sytuacji. Nigdy wcześniej nie czuł się równie bezsilny jako król wszystkich Anglików. Zachowując bezstronne stanowisko, monarcha złożył wiele nie zapowiedzianych wizyt w ubogich domach East Endu, Liverpoolu i Manchesteru. Choć mógł niewiele zrobić prócz wyrażania współczucia, czynił to z prawdziwą sympatią i w sposób godny podziwu.

Na początku 1930 roku Anglia znalazła się pod wpływem światowego kryzysu, który szczególnie odbił się na produkcji i handlu. Spadł poziom brytyjskiego eksportu, a prawie 3 miliony ludzi nie miało pracy. W celu wyjścia z kryzysu gospodarczego, rząd redukował wysokość zasiłków dla robotników, zwiększał podatki i zabiegał o pożyczki w Stanach Zjednoczonych.

Jerzy V wręczający odznaczenia

W 1931 roku, w wyniku ciężkiej sytuacji gospodarczej doszło do podziału laburzystowskiego rządu MacDonalda. Przeciw dalszym redukcjom zasiłków dla bezrobotnych opowiadali się już nie tylko robotnicy ale i niektórzy członkowie rządu. Premier postanowił podać się do dymisji. W tej sytuacji Jerzy V poprosił o spotkanie liderów partii opozycyjnych. Herbert Samuel radził, aby MacDonald pozostał na czele rządu i kontynuował program ekonomiczny. Jeżeli nie udałoby się tego dokonać, to najlepszą alternatywą dla premiera byłby Rząd Narodowy, składający się z trzech partii. Jeszcze tego dnia, Baldwin udzielił takiej samej rady i wyraził zgodę na działanie pod rządami MacDonalda. Król uważał, że premier jest jedyną osobą, która mogłaby poprowadzić kraj i był zdecydowany na utworzenie Rządu Narodowego.

Zaczęto oskarżać Jerzego V o stronniczość i nie rozumiano dlaczego nie konsultował się z większością partii laburzystowskiej tylko dawał pierwszeństwo koncepcji koalicji. Tak naprawdę król postępował zgodnie z konstytucją. Dopóki MacDonald pozostawał legalnie wybranym premierem, Jerzy nie mógł konsultować się z innymi siłami politycznymi bez mandatu z jego strony. Konieczne było szybkie działanie, gdyż rezerwy skarbowe państwa kończyły się, a zagraniczni inwestorzy tracili zaufanie do brytyjskiej gospodarki, natomiast prezes Banku Anglii otwarcie przyznawał, że krajowi grozi bankructwo. Także jeden z dyrektorów poinformował monarchę, że nowojorscy bankierzy udzielą Anglikom pożyczki, ale pod warunkiem obcięcia 10 % z zasiłków dla bezrobotnych. Rząd odrzucił jednak tę propozycję.

Premier MacDonald spotkał się następnego dnia z Baldwinem oraz Samuelem na audiencji u króla i poinformował ich, że nadal chce zrezygnować ze swojego stanowiska. Jerzy znów odmówił przyjęcia rezygnacji i poradził, że lepiej będzie jeżeli pozostanie na swoim urzędzie. Uważał, że to wzmocni jego pozycję, a odejście może ją jedynie osłabić. Monarcha poprosił liderów trzech partii, aby spróbowali się porozumieć dla dobra państwa, poczym pozostawił ich samych. Po godzinie Jerzy powrócił, a liderzy partii przedstawili mu projekt Rządu Narodowego, na którego czele miał stanąć MacDonald. Pomimo poparcia konserwatystów i liberałów, koalicja ta miała istnieć tylko do zakończenia kryzysu ekonomicznego kraju. Następnie miały być zwołane wybory powszechne, w których te trzy partie walczyłyby o indywidualne zwycięstwo.

Bez inicjatywy króla nie doszłoby do utworzenia Rządu Narodowego. Niesamowite było to, że udało mu się doprowadzić do spotkania trzech partii, które zrezygnowały z rywalizacji i połączyły swe siły w walce o dobro kraju. Jerzy V wiedział doskonale, że musi działać niezwłocznie, gdyż nie ma czasu na przyjęcie rezygnacji szefa rządu i przeprowadzenie nowych wyborów powszechnych. W skład Rządu Narodowego weszło szereg uzdolnionych polityków, dzięki którym angielska gospodarka zaczęła przezwyciężać trudności. Dzięki trafnemu posunięciu króla, Anglia uniknęła anarchii i politycznego chaosu.

[edytuj] Jerzy V jako symbol

Pomimo nadal ciężkiej sytuacji gospodarczej, 6 maja 1935 roku obchodzono srebrny jubileusz panowania króla Jerzego V, na który zjechało setki tysięcy ludzi. W przepięknie udekorowanym Londynie przez cały tydzień trwały parady i występy na cześć króla. Wszędzie widniały transparenty narodu, głoszące oddanie, lojalność i uwielbienie dla swego wzruszonego władcy: „Nigdy nie zdawałem sobie sprawy z tego, że oni czują coś takiego”.

Jerzy V reprezentował w ich pojęciu tradycję, był dla nich wzorcem przyzwoitości i odwagi, czego dowiódł tak usilnie walcząc o przetrwanie monarchii. Choć może cały jubileusz był tylko przedstawieniem i chęcią dania ludziom nieco radości, to jednak pokazał, że naród potrafi utożsamić się z jego bohaterami i jest im całkowicie oddany.

Sam król nie spodziewał się takiego uwielbienia, które było potwierdzeniem słuszności jego postawy i decyzji podejmowanych w ciągu dwudziestu pięciu lat panowania: „Jak mogę wyrazić to, co czuję w moim sercu? (...) Mogę tylko powiedzieć wam, moi drodzy, że królowa i ja dziękujemy wam z głębi naszych serc za waszą lojalność. (...) Raz jeszcze oddaję się w służbę mojego narodu do końca moich dni, jakie będą mi dane (...)”.

[edytuj] Kłopoty ze zdrowiem i śmierć

Jerzy V i car Mikołaj II

W styczniu 1936 roku lekarze byli już poważnie zaniepokojeni, stale pogarszającym się, stanem zdrowia króla. Uznano za konieczne zwołanie Rady Przybocznej w celu podpisania przez monarchę zgody na powołanie Rady Państwa działającej w jego imieniu podczas choroby. Król z trudem złożył podpis na stosownym dokumencie i wiedział, iż jest to już ostatnie spotkanie z jego ministrami.

20 stycznia 1936 roku Jerzy V zapadł w stan śpiączki a lord Dawson, jego osobisty lekarz, podał oficjalny komunikat do BBC, że „Życie króla spokojnie zmierza ku swemu zakończeniu.” W tej sytuacji królowa Maria zdecydowała, że nie ma sensu przedłużać życia jej męża w sytuacji, gdy jego zgon będzie już tylko kwestią czasu.

Przez pięćdziesiąt lat pełna relacja o śmierci króla, czyli dokonaniu eutanazji, była skrywana, aż do chwili udostępnienia badaczom całości zapisków Dawsona: „Około godziny 11 wieczorem stało się rzeczą oczywistą, że końcowa faza agonii może trwać kilka godzin. (...) Postanowiłem zatem wyznaczyć moment końca i podałem (osobiście) ¾ g morfiny, a nieco później 1 g kokainy do nabrzmiałej żyły szyjnej. (...) Przerwy między oddechami wydłużały się i życie odeszło tak spokojnie i niepostrzeżenie, że trudno było powiedzieć, w którym momencie to się stało.”

Gdy lekarz stwierdził, że król nie żyje królowa Maria podeszła do swojego syna następcy tronu Edwarda, skłoniła się i złożyła pocałunek na jego dłoni. W tym momencie królem Edwardem VIII wstrząsnął atak niepohamowanej rozpaczy. Ten histeryczny płacz nie był bezpośrednio związany ze śmiercią ojca, ale panicznym strachem Edwarda przed rolą króla. Prześladująca go przez całe życie perspektywa objęcia tronu i oddania się dla całego narodu brytyjskiego, stała się teraz faktem. Jak wspominał arcybiskup Canterbury, synowie zmarłego króla byli zupełnie załamani a osobą podtrzymującą ich na duchu i dodającą sił była królowa Maria.

Na rzecz zapisu historycznego, przyjęto, że król Jerzy V zmarł o 11.55 wieczorem 20 stycznia 1936 roku. Ciało monarchy zostało wystawione w Westminsterze, gdzie w przeciągu zaledwie czterech dni, hołd przed trumną złożyło blisko osiemset tysięcy poddanych.

Poprzednik
Fryderyk, książę Yorku i Albany