Historia Kanady Francuskiej
Z Wikipedii
Artykuł o wcześniejszej historii Kanady, patrz: historia Kanady przedeuropejskiej.
Artykuł o późniejszej historii Kanady, patrz: historia Kanady Brytyjskiej.
Spis treści |
[edytuj] Odkrycie Kanady
Pierwszymi Europejczykami, którzy dotarli do terenów dzisiejszej Kanady, byli wikingowie, którzy wylądowali na wybrzeżach dzisiejszej Nowej Fundlandii. Założone przez nich kolonie nie przetrwały jednak dłużej niż kilka lat. Nie jest też jasne, czy wikingowie weszli w jakiekolwiek kontakty z miejscową ludnością. Nie wiadomo też, czy w późniejszych wiekach odwiedzali Amerykę, choć sugerowałby to tajemniczy kamień z Kensington. Powtórne odkrycie północnej części Ameryki nastąpiło w 1497 r., a dokonał tego John Cabot. Także i to odkrycie nie zapoczątkowało akcji kolonizacyjnej. Dopiero od 1544 r., wraz z wyprawą Jacquesa Cartiera rozpoczęła się powolna kolonizacja Kanady.
Szczegóły odkryć geograficznych w Kanadzie, zobacz artykuł: odkrycia i badania Ameryki Północnej.
[edytuj] Francuska Kanada – Nowa Francja i Akadia
[edytuj] Powstanie kolonii
Zachęcające sprawozdanie Jacquesa Cartiera z podróży do Ameryki Północnej skłoniło Francję do podjęcia wysiłku kolonizacyjnego. Cartier powrócił do kolonii z ok. 60 kolonistami. Niestety, kolonia przetrwała tylko kilka lat, a wszyscy koloniści zginęli. Niepowodzenie tej pierwszej akcji zniechęciło rząd Francji. Dopiero po sześćdziesięciu latach, w związku ze zwiększaniem się aktywności Brytyjczyków na kontynencie, powrócono do idei kolonizacji.
Pierwszą kolonię w Port Royal – dzisiaj Annapolis Royal w Nowej Szkocji, która przetrwała i dała początek Akadii, założył Samuel de Champlain, późniejszy pierwszy gubernator generalny Nowej Francji. Dalej na zachód, u ujścia Rzeki Św. Wawrzyńca, założono miasto Quebec City, które stało się zalążkiem drugiej francuskiej kolonii – Nowej Francji
[edytuj] Wojna z Irokezami (wojny bobrowe)
Irokezi, bitna i dobrze zorganizowana konfederacja pięciu plemion indiańskich, byli jednocześnie antagonistami w stosunku do plemienia Huron. Ci ostatni współpracowali z francuskimi kolonistami i łatwo ulegli chrystianizacji. Irokezi z kolei stali na stanowisku obrony swych interesów, do których należał monopol na pośrednictwo w handlu skórami bobrowymi. Postawa ich doprowadziła do długoletniej wojny, składającej się z wielu potyczek, w których ginęły setki kolonistów. Jednocześnie plemię Huron uległo niemal całkowitej zagładzie. Z czasem sytuacja ustabilizowała się, lecz później Irokezi odegrali znaczącą rolę w brytyjskiej wojnie z Francuzami i Indianami.
[edytuj] Brytyjskie kolonie w Kanadzie
W porównaniu z sytuacją we francuskich koloniach, osiągnięcia Brytyjczyków były daleko większe. W Nowej Anglii, Pensylwanii i Wirginii bardzo szybko rozwijało się osadnictwo. Także na północy Kanady Brytyjczycy z Kompanii Zatoki Hudsona zdołali opanować olbrzymie obszary północnej i zachodniej Kanady. W momencie, gdy ludność Nowej Francji osiągnęła 50 tysięcy mieszkańców, sumaryczna populacja brytyjskich kolonii dochodziła do miliona. Akadia i Nowa Francja rozdzielały oba obszary pod brytyjską kontrolą i zajmowały ważny korytarz komunikacyjny, nic zatem dziwnego, że stały się łakomym kąskiem dla Brytyjczyków.
[edytuj] Konflikt francusko-brytyjski w Kanadzie
Przez większą część istnienia Nowej Francji Anglia i Francja były w stanie wojny. Nawet w krótkich okresach pokoju w Europie wrogość między koloniami w Ameryce Północnej utrzymywała się. Walki z Irokezami, posiadającymi brytyjskie poparcie, nie ustawały. Podobnie Francuzi popierali plemiona indiańskie antagonistyczne w stosunku do Brytyjczyków.
[edytuj] Pierwsza wojna o Quebec
Pierwsza wojna francusko-brytyjska wybuchła we wczesnej fazie tworzenia kolonii, w 1629 r. W okresie zimowym nastąpiła blokada dróg komunikacyjnych do miasta Quebec. Stworzyło to trudności w zaopatrzeniu tworzonej kolonii w towary. Ostatecznie w czerwcu Anglicy wylądowali i najechali Nową Francję oddziałem składającym się ze 150 zbrojnych. 20 czerwca opanowali Quebec City, niszcząc okolicę i usuwając osadników oraz misjonarzy. Samuel de Champlain został wzięty do niewoli i przewieziony do Plymouth w Anglii. Dopiero tam się dowiedział, że 24 kwietnia tego roku Anglia z Francją podpisały traktat pokojowy, z punktu widzenia prawa międzynarodowego wojna w kolonii była więc prywatnym i nielegalnym przedsięwzięciem. Champlain interweniował u kardynała Richelieu, który zażądał zwrócenia Francji jej kolonii. Stało się to faktem w 1632 r., po podpisaniu traktatu St-Germain-en-Laye. Champlain w glorii wrócił tego samego roku do kolonii i ponownie objął stanowisko gubernatora generalnego.
[edytuj] Druga wojna o Quebec i konflikt o kontrolę nad Ziemią Ruperta – wojna króla Wilhelma
W 1689 r. do kolonii przybył Louis de Buade de Frontenac. Jako doświadczony żołnierz miał zorganizować wyprawę, której celem miało być opanowanie Nowej Anglii aż po Nowy Jork. W istocie udało mu się zagarnąć spore obszary północnego stanu Nowy Jork. W rewanżu Anglicy starali się całkowicie zniszczyć kolonię francuską. Wiosną 1690 r. William Phips, kolonista z Bostonu, zorganizował wyprawę zbrojną skierowaną przeciw Akadii. Bez walki poddał mu się Port Royal. Następnie, żeglując w górę Zatoki Św. Wawrzyńca, Phips niszczył i grabił francuskie osiedla i z cennymi łupami powrócił do Bostonu. Jesienią tego samego roku zorganizował drugą wyprawę zbrojną. 16 października rozpoczął oblężenie Quebec City. Po tygodniowym oblężeniu nastąpił rozejm i wymiana jeńców. Phips rozwinął żagle i powrócił do Bostonu. Pokój podpisany przez Anglię i Francję w 1697 r. zagwarantował zwrot wcześniej zagarniętych terytoriów.
Drugie uderzenie Francuzów, tym razem bardziej skuteczne, skierowane było na północ, na terytoria zajmowane przez Kompanię Zatoki Hudsona – tzw. Ziemię Ruperta. Francuzi zdołali opanować wszystkie forty Kompanii i utrzymać je przez kilka lat. Najbardziej spektakularnym wydarzeniem na północnym teatrze wojennym była bitwa morska w Zatoce Hudsona.
[edytuj] Utrata Akadii – wojna królowej Anny
Na północy teatrem tej wojny był obszar Nowej Anglii, a ściślej zachodnia granica New Hampshire i Massachusetts, a działania ograniczone były do 1704 r. Francuzi celowo nie atakowali Nowego Jorku, z którą to kolonią utrzymywali dobre stosunki handlowe. Ataki ograniczały się do napaści na pojedyncze osiedla osadnicze. Jej mieszkańców bądź zabijano, bądź porywano. W czasie tej wojny Irokezi, zgodnie z wcześniej podpisanym pokojem z Francuzami, pozostali neutralni.
Wojna ta miała dla Kanady dalekosiężne skutki. W wyniku pokoju ultrehckiego Francja musiała nie tylko potwierdzić zrzeczenie się roszczeń do Ziemi Ruperta i Nowej Fundlandii, lecz także utraciła Akadię. Od tego czasu przestano używać tej nazwy, zastępując ją Nową Szkocją. W rękach francuskich pozostała jedynie wyspa Cape Breton i Isle St. Jean (Wyspa Księcia Edwarda). Francuzi zbudowali tam w latach 1717-1720 twierdzę Louisbourg i utrzymywali garnizon w nadziei na zmianę sytuacji i odzyskanie Akadii.
Likwidacji uległa Akadia. Wiązało się to z deportacją ludności francuskiej, w czasie której doszło do licznych okrucieństw i nadużyć. Części ludności francuskiej udało się pozostać w Nowej Szkocji. Całe grupy wycofały się w niedostępne okolice i uniknęły deportacji. Odizolowane enklawy akadyjskie w Nowej Szkocji, Nowym Brunszwiku i na Wyspie Księcia Edwarda przetrwały najgorszy okres represji i do dziś zachowały specyficzny koloryt kulturowy, różniący je od angielskiego otoczenia, a nawet od francuskiej większości w Quebecu.
[edytuj] Wojna króla Jerzego
W Kanadzie wojna sprowadzała się do brytyjskiej próby likwidacji francuskiego władania Cape Breton, północnym cyplem Nowej Szkocji. Chodziło tu przede wszystkim o przejęcie kontroli nad szlakami morskimi do Nowej Fundlandii. Epizod ten, niekiedy nazywany wojną amatorską, spowodował chwilowe zajęcie twierdzy przez Brytyjczyków z Nowej Anglii. Podpisany w 1748 traktat z Aix-la Chapelle zwracał twierdzę i port Francji.
[edytuj] Utrata kolonii francuskich – brytyjska wojna z Indianami i Francuzami
Anglicy zorganizowali olbrzymią armię, składającą się z 20 tysięcy żołnierzy i 40 okrętów. Francuzi wysłali do kolonii 6 tysięcy wojsk i spośród 60 tysięcy kolonistów powołali pod broń kolejne 15 tysięcy. Olbrzymi wysiłek zbrojny oraz przerwanie dróg zaopatrzeniowych przyczyniły się do kryzysu głodu w Nowej Francji i ostatecznie do klęski francuskiej. Mimo wczesnych sukcesów francuskich w 1757 r., wojna przybrała odmienny obrót w 1758. 2 lipca rozpoczęło się na Cape Breton angielskie oblężenie Louisbourga. 27 lipca 1758 r. twierdza padła. Droga do Nowej Francji została otwarta. W Ohio zaś zdobyto fort Dequesne, broniący dostępu do Doliny Ohio. O klęsce francuskich kolonii zdecydowała bitwa w Quebec City. Bitwa stoczona 13 września 1759 r. na przedpolach Quebecu, tzw. bitwa na Równinie Abrahama, trwała zaledwie 30 minut i zakończyła się klęską wojsk francuskich. W bitwie zginęli dowódcy obu armii – generał James Wolfe i markiz de Montcalm. Quebec skapitulował 18 września. Aczkolwiek opór francuski ciągle trwał, przegrana bitwa zdecydowała o losach Nowej Francji. Ostatnim akordem wojny była kapitulacja Montrealu w 1760 r., kiedy to dwuipółtysięczny garnizon poddał się przed przeszło trzydziestotysięczną armią brytyjską.
Pokój paryski podpisany 10 lutego 1763 r., kończący wojnę siedmioletnią w Europie, zobowiązywał Francję do przekazania Anglii swoich wszystkich kolonii północnoamerykańskich. Nowa Francja oficjalnie przestała istnieć.
Artykuł o wcześniejszej historii Kanady, patrz: historia Kanady przedeuropejskiej.
Artykuł o późniejszej historii Kanady, patrz: historia Kanady Brytyjskiej.
Powrót do Historia Kanady
