Franciszek Józef I

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy cesarza Austrii i króla Węgier. Zobacz też: Franciszek Józef I - książę Liechtensteinu.

Franciszek Józef I

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Franciszek Józef I

Franciszek Józef I (ur. 18 sierpnia 1830 w pałacu Schönbrunn koło Wiednia, zm. 21 listopada 1916 tamże) – przedstawiciel domu habsbursko-lotaryńskiego, od 1848 cesarz Austrii i apostolski król Węgier (koronowany w 1867).

[edytuj] Oficjalny tytuł

Franciszek Józef I z Bożej Łaski cesarz Austrii,
apostolski król Węgier,
król Czech, Dalmacji, Chorwacji, Sławonii, Galicji, Lodomerii i Ilyrii,
król Jerozolimy etc, etc...
arcyksiążę Austrii,
wielki książę Toskanii i Krakowa,
książę Lotaryngii, Salzburga, Styrii, Karyntii, Krainy i Bukowiny,
wielki książę Siedmiogrodu,
margrabia Moraw,
książę Górnego i Dolnego Śląska, Modeny, Parmy, Piacenzy, Guastalli, Oświęcimia i Zatoru,
Cieszyna, Friaul, Raguzy i Zary,
hrabia Habsburga i Tyrolu, Kyburga, Goricy i Kradiski,
książę Trydentu i Brixen,
margrabia Łużyc Dolnych i Górnych oraz Istrii,
hrabia Hohenembs, Feldkirch, Bregenz, Sonnenebergu,
pan Triestu, Cattaro i Marchii Wendyjskiej,
wielki wojewoda województwa Serbii, etc, etc, ...

W oryginale: Von Gottes Gnaden Kaiser von Österreich;
Apostolischer König von Ungarn;
König von Böhmen, von Dalmatien, Kroatien, Slawonien, Galizien, Lodomerien und Illyrien;
König von Jerusalem etc.
Erzherzog von Österreich;
Großherzog von Toskana und Krakau;
Herzog von Lothringen, von Salzburg, Steier, Kärnten, Krain und der Bukowina;
Großfürst von Siebenbürgen;
Markgraf von Mähren;
Herzog von Ober- und Nieder-Schlesien, von Modena, Parma, Piacenza und Guastalla,
von Auschwitz und Zator, von Teschen, Friaul, Ragusa und Zara;
gefürsteter Graf von Habsburg und Tirol, von Kyburg, Görz und Gradiska;
Fürst von Trient und Brixen;
Markgraf von Ober- und Nieder-Lausitz und in Istrien;
Graf von Hohenembs, Feldkirch, Bregenz, Sonnenberg etc.;
Herr von Triest, von Catarro und auf der windischen Mark;
Großwoiwode der Woiwodschaft Serbien etc. etc.

[edytuj] Życie osobiste

Franciszek Józef był najstarszym synem arcyksięcia Franciszka Karola, brata i następcy cesarza Ferdynanda I oraz księżniczki Zofii Wittelsbach von Bayern. Miał czworo rodzeństwa:

Maksymiliana Ferdynanda Józefa (1832-1867) - cesarza Meksyku
Karola Ludwika (1833-1896) - arcyksięcia
Marię Annę (1835-1840) - arcyksiężną
Ludwika Wiktora (1842-1919)- arcyksięcia

Wychowywał się w pałacu Schönbrunn, odebrał staranne wykształcenie (posługiwał się kilkoma językami; umiał także kilka słów po polsku, choć w oficjalnych kontaktach używał tylko niemieckiego i węgierskiego) oraz już w młodych latach przeszedł szkolenie wojskowe. W wieku 18 lat wstąpił na tron.

Ożenił się w 24 kwietnia 1854 ze swoją kuzynką, słynną z urody Elżbietą "Sissi" Wittelsbach von Bayern (1837-1898), pochodzącą z książęcej gałęzi królewskiego domu Wittelsbachów. Był ojcem arcyksięcia Rudolfa i trzech córek (Zofii, Gizeli i Marii Walerii).

Według dzisiejszych opinii w związku z licznymi i długimi wyjazdami cesarzowej Franciszek znalazł sobie kochanki (istotnie takie były, należy jednak pamiętać, że pożycie cesarskiej pary było bardzo złe), a najsławniejszą z nich była Katarzyna Schratt. W rzeczywistości młodą aktorkę wiedeńską podsunęła cesarzowi sama Elżbieta, powodowana wyrzutami sumienia, iż mąż został pozbawiony kobiecego towarzystwa, a związek starzejącego się monarchy z Katarzyną być może nigdy nie przekroczył bariery intymności i miał charakter przyjacielski.

Franciszek Józef nie miał szczęścia w życiu rodzinnym - żona została zamordowana przez włoskiego anarchistę, brata - Maksymiliana, cesarza Meksyku - rozstrzelali meksykańscy republikanie, a syn Rudolf popełnił samobójstwo, lub został zamordowany. Na starość osamotniony Franciszek zamyka się w pałacu Schönbrunn. Życie rodzinne cesarza nie było szczęśliwe także z powodu charakteru Franciszka Józefa - był bardzo surowym i wymagającym mężem i ojcem, rzadko okazywał uczucia, choć niewątpliwie bardzo kochał swoją żonę oraz dzieci. Był także bardzo surowy wobec innych członków rodu Habsburgów - był głową rodu, decydował niemal o wszelkich aspektach życia rodziny Habsburgów.

W 1908 roku uroczyście obchodził 60 rocznice wstąpienia na tron. Zmarł 21 listopada 1916 w pałacu Schönbrunn. Pochowany został w krypcie kościoła Kapucynów między swoją żona a synem.

[edytuj] Franciszek Józef jako monarcha

Tron Cesarstwa Austrii objął pod koniec Wiosny Ludów, po abdykacji wuja Ferdynanda I, 2 grudnia 1848. Przy wsparciu Rosji stłumił powstanie węgierskie, następnie w 1851 przeprowadził reformy konstytucyjne, przyznając sobie prawa w duchu absolutyzmu i centralizmu.

18 lutego 1853 roku dokonano w Wiedniu zamachu na cesarza. Zamachowcem był Węgier Janos Libenyi. Na pamiątkę ocalenia życia monarchy postawiono kościół wotywny.

W 1854 roku Austria popierając Turcję wystąpiła przeciw Rosji, co było bolesne dla samego cesarza który przyjaźnił się z carem Mikołajem I (był to poważny błąd, gdyż Austria zraziła do siebie Rosję, praktycznie niczego w zamian nie zyskując). W marcu 1856 roku zakończyła się wojna krymska. Zimą demonstrując przynależność Lombardii i Wenecji do cesarstwa odbył wraz z żona podróż po tych krajach.

W 1860 roku Polak Agenor Gułochowski pomógł przeprowadzić cesarzowi reformy które nie przetrwały jednak nawet pół roku. Zwołany po raz ostatni przez cesarza Austrii sejmu Związku Niemieckiego ukazało niechęć Prus do polityki cesarza. Król Prus Wilhelm I Hohenzollern nie przyjechał na sejm a Otto von Bismarck dążył do usunięcia Austrii ze Związku. W wyniku działań wojennych z Francją i Piemontem w 1866 roku Austria utraciła Wenecję na rzecz Włoch, przegrała również wojnę z Prusami o pozycję hegemona w Związku Niemieckim. Konsekwencją był wzrost znaczenia monarchii Hohenzollernów i późniejsze zjednoczenie Niemiec pod jej egidą, natomiast w Austrii nasilił się kryzys wewnętrzny. Franciszek Józef, aby ratować państwo Habsburgów, zmuszony został do porozumienia się z Węgrami. W 1867 powstały dualistyczne Austro-Węgry, a 8 kwietnia 1867 cesarz dzięki pomocy cesarzowej mógł zostać koronowany koroną świętego Stefana na "Apostolskiego Króla Węgier", uznając tym samym równość Węgier wobec Cesarstwa Austrii. Na mocy ugody Austria i Węgry miał osobne parlamenty i rządy jednak wspólne były trzy ministerstwa spraw zagranicznych, wojny i skarbu. Podczas wojny francusko-pruskiej zajął neutralne stanowisko, później jednak wskutek wzrostu zagrożenia ze strony Rosji na Bałkanach zawarł sojusz wojskowy z Niemcami (1879), do którego trzy lata później przystąpiły Włochy. Było to tzw. Trójprzymierze.

Pomnik Franciszka Józefa w Wiedniu

We wrześniu 1880 roku cesarz odbył podróż do Galicji. Został owacyjnie przyjęty przez mieszkańców oraz obiecał pomóc w restauracji Zamku Królewskiego na Wawelu. Szokiem dla cesarza było domniemane samobójstwo Rudolfa w Mayerlingu. Następcą tronu został brat cesarza arcyksiążę Karol Ludwik. Z kolei po śmierci Karola następcą tronu został jego syn arcyksiążę Franciszek Ferdynand. W sierpniu jako najstarszy i najczcigodniejszy monarcha świata chrześcijańskiego zgłosił po raz ostatni w historii veto (tzw. ekskluzywę) w czasie konklawe. W imieniu cesarza veto do wyboru kardynała Rampolli zgłosił kardynał Jan Puzyna biskup krakowski. W 1908 roku obchodził 60 rocznice wstąpienia na tron, odbyło się wtedy w Wiedniu wiele uroczystości. Na czele delegacji książąt niemieckich stanął cesarz Wilhelm II. Nie zmieniało ty sytuacji, że Austro-Węgry coraz bardziej wiązały się z Niemcami politycznie, gospodarczo i militarnie.

Jesienią tego roku Austro-Węgry ogłosiły aneksję Bośni i Hercegowiny. Doprowadziło to do zaostrzenia sytuacji na Bałkanach. Kilka lat później, 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie zabity zostaje następca tronu Franciszek Ferdynand. 28 lipca Austria wypowiada Serbii wojnę i zaczyna się I wojna światowa.

Franciszek Józef zdawał sobie sprawę, że wojna źle rokuje dla monarchii Habsburgów i podobno tuż przed śmiercią zamierzał zawrzeć z państwami Trójporozumienia pokój za wszelką cenę. Znane są jego słowa, że monarchia idzie na dno, ale przynajmniej z honorem. Jednym z ostatnich dokumentów, jakie podpisał, był akt 5 listopada, powołujący samodzielne państwo polskie pod patronatem Niemiec i Austro-Węgier.

Jego panowanie przyniosło Austrii prawie pół wieku pokoju, ale uzależniło ją politycznie od Niemiec.

Najbardziej widocznym pomnikiem cesarza jest wygląd Wiednia - stolica monarchii została gruntownie przebudowana, stając się prawdziwą europejską metropolią. Najsłynniejszy przykład to ring wiedeński.

Poprzednik
Ferdynand I Habsburg