Concerto grosso
Z Wikipedii
Concerto grosso (l.m. concerti grossi, z wł. duży koncert) to popularna forma muzyki barokowej wykorzystująca zespół i składająca się zwykle z czterech do sześciu części. Opiera się na dialogu pomiędzy niewielką grupą solistów (concertino) i orkiestrą (ripieno).
- Concertino było złożone najczęściej z 2 skrzypiec i wiolonczeli. Johann Sebastian Bach rozszerzył je o obój, fagot, trąbkę, waltornię, flet.
- Ripieno to orkiestra smyczkowa, podzielona na głosy (podobnie jak chór), z organami lub klawesynem w roli basso continuo.
Forma concerto grosso została rozwinięta ok. 1680 r. przez Alessandro Stradellę, który prawdopodobnie jako pierwszy stworzył utwór, w którym partie "concertino" i "ripieno" są połączone w charakterystyczny dla tej formy sposób, aczkolwiek nie stosował on terminu "concerto grosso". Pierwszym znanym kompozytorem, który używał tej nazwy był przyjaciel Stradelli, Arcangelo Corelli. Po śmierci Corellego został opublikowany zbiór jego dwunastu concerti grossi (prawdopodobnie były to wybrane dzieła) i wkrótce zdobyły one olbrzymią popularność w całej Europie. Kompozytorzy tacy, jak Francesco Geminiani i Giuseppe Torelli pisali concerti grossi w stylu Corellego, miał on także duży wpływ na twórczość Antonio Vivaldiego.
Za czasów Corellego wyodrębniły się dwa różne rodzaje concerto grosso: concerto da chiesa (koncert kościelny) oraz concerto da camera (koncert kameralny). Concerto da chiesa był bardziej formalny, występowały w nim na przemian części powolne (largo, adagio) i szybkie (allegro). Concerto da camera miał charakter suity poprzedzonej preludium i zawierającej wiele popularnych w tych czasach form tanecznych. Ten podział zaczął się później zacierać.
Najbardziej znanym concerto grosso Corellego jest Koncert No. 8 g-moll, zwany Koncertem na Boże Narodzenie.
Concertino Corellego składało się z dwóch skrzypiec i wiolonczeli, ripieno to orkiestra smyczkowa, występuje basso continuo w roli akompaniamentu. Za czasów Corellego partie basso continuo były wykonywane na organach (szczególnie w przypadku concerti da chiesa), ale dziś wykonuje się je praktycznie wyłącznie na klawesynie.
Spośród innych znanych kompozytorów, którzy tworzyli concerti grossi, można wymienić:
- Georg Friedrich Händel - rozszerzył ripieno o instrumenty dęte;
- Johann Sebastian Bach - kilka z jego Koncertów Brandenburskich zawiera pewne elementy formy concerto grosso, w szczególności Drugi Koncert, w którym concertino składa się z fletu, oboju, trąbki i skrzypiec solo;
Concerto grosso było reprezentacyjną formą muzyki instrumentalnej baroku. Formę concerto grosso można też zaobserwować u kompozytorów XX wieku, którzy inspirowali się muzyką barokową:
- Ernest Bloch;
- Bohuslav Martinů;
- Alfred Sznitke;
- Philip Glass.
