Alfred Sznitke

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Alfred Sznitke

Urodzony	24 listopada 1934 w mieście Engels
Zmarł	3 sierpnia 1998 w Hamburgu

Alfred Sznitke^[1] (ur. 24 listopada 1934 w mieście Engels w ZSRR, zm. 3 sierpnia 1998 w Hamburgu) – kompozytor, pianista, teoretyk muzyki i pedagog pochodzenia rosyjsko-niemiecko-żydowskiego. Jego muzyka wywodzi się z tradycji rosyjskich (Dymitr Szostakowicz i Igor Strawiński), niemieckich (Gustav Mahler i Alban Berg) oraz amerykańskich (Charles Ives). Skomponował m.in. dziewięć symfonii (ostatnia niedokończona), sześć concerti grossi, cztery koncerty skrzypcowe, trzy fortepianowe, dwa wiolonczelowe, koncert potrójny (na skrzypce, altówkę i wiolonczelę) oraz cztery kwartety smyczkowe i trzy opery.

Spis treści

1 Biografia
2 Muzyka
3 Interpretacja
4 Nagrody
5 Ważniejsze dzieła (układ chronologiczny)
6 Ważniejsze dzieła (układ logiczny)
7 Podstawowa dyskografia
8 Skrócona filmografia
9 Literatura
10 Bibliografia
11 Przypisy
12 Linki zewnętrzne

[edytuj] Biografia

Jego ojciec urodził się w Niemczech w żydowskiej rodzinie o rosyjskich korzeniach i w 1926 r. przeprowadził się do ZSRR – jego matka urodziła się w Rosji i była Niemką z Powołża. Alfred Sznitke urodził się w mieście Engels (dawniej Pokrowsk) – stolicy ówczesnej Niemieckiej Nadwołżańskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Języka niemieckiego nauczył się przed rosyjskim, co przyczyniło się do tego, że czuł się obco w swym ojczystym kraju.

Edukację muzyczną rozpoczął w Wiedniu, dokąd jego ojciec został oddelegowany po II wojnie światowej jako dziennikarz i tłumacz. Muzyczne tradycje Wiednia – zarówno klasyczne, związane z Haydnem, Mozartem i Beethovenem, jak i pochodzące z przełomu wieków, wywodzące się od Mahlera i Schönberga – znacznie wpłynęły na poczucie estetyki Sznitkego. Po powrocie do Moskwy w 1948 r. kontynuował studia muzyczne w Konserwatorium Moskiewskim, gdzie w latach 1953-1958 uczył się kontrapunktu oraz kompozycji u Eugeniusza Gołubiewa, a instrumentacji u Mikołaja Rakowa.

W 1961 r. zakończył studia i poślubił Irinę Katajewą – od 1982 r. Irinę Sznitke – pianistkę i interpretatorkę jego dzieł. W tym samym roku wstąpił do Związku Kompozytorów ZSRR. Do 1972 r. nauczał instrumentacji w Konserwatorium Moskiewskim, zajmując się jednocześnie komponowaniem muzyki filmowej oraz teatralnej. W okresie 1962-1996 napisał muzykę do ok. sześćdziesięciu filmów, co stanowiło istotne źródło utrzymania jego rodziny. Dzięki temu mógł swobodniej oddawać się komponowaniu dzieł muzyki poważnej. W skład jego twórczości wchodzi m.in. dziewięć symfonii (ostatnia niedokończona), sześć concerti grossi, cztery koncerty skrzypcowe, trzy fortepianowe, dwa wiolonczelowe, koncert potrójny (na skrzypce, altówkę i wiolonczelę) oraz cztery kwartety smyczkowe i trzy opery.

Jego twórczość stała się znana za granicą w latach 80. XX wieku dzięki emigrującym artystom radzieckim, w szczególności skrzypkowi Gidonowi Kremerowi. W 1985 r. Sznitke doznał udaru mózgu, po którym zapadł w krótkotrwałą śpiączkę. Po powrocie do zdrowia kontynuował prace kompozytorskie. W 1990 r. Alfred, Irina oraz ich syn Andriej opuścili ZSRR i osiedli w Hamburgu. Powodami emigracji były zlecenia, jakie Sznitke zaczął dostawać w Niemczech: umowy z teatrami, zamówienia na nowe partytury oraz zaproszenia na wykłady. Wyjazd na Zachód był ponadto uzasadniony względami medycznymi. Zdrowie Sznitkego pogarszało się jednak nadal. Na cztery lata przed śmiercią, w 1994 r., po kolejnym udarze, został sparaliżowany i praktycznie zaprzestał komponowania. Zmarł w Hamburgu jako obywatel Niemiec.

[edytuj] Muzyka

Muzyka Alfreda Sznitkego wywodzi się z tradycji rosyjskich (Dymitr Szostakowicz i Igor Strawiński), niemieckich (Gustav Mahler i Alban Berg) oraz amerykańskich (Charles Ives). O ile jednak Szostakowicz zaczynał komponować w burzliwych czasach porewolucyjnych i kontynuował pracę w epoce terroru stalinowskiego, to pierwsze utwory Sznitkego powstawały w czasie odwilży chruszczowowskiej, a większość jego dorosłego życia przypadła na stagnację rządów Breżniewa.

Kulturowa izolacja Rosji od XVIII w. oraz zakaz wykonywania muzyki zachodniej w ZSRR czasów stalinizmu spowodowały zacofanie ojczyzny Sznitkego pod względem muzycznym. Dopiero odwilż po śmierci Stalina pozwoliła odkrywać radzieckim kompozytorom i muzykom światowy dorobek. Całe to bogactwo znalazło odzwierciedlenie w twórczości Sznitkego, w której cytaty i kryptocytaty z Bacha sąsiadują z nawiązaniami do Vivaldiego, parodiami Schönberga, Bartóka i Beethovena, rozwinięciami wątków zaczerpniętych od Mahlera czy przetworzeniami popularnych tang lub kolęd (np. Cicha noc).

W latach 60. XX wieku pisał on głównie dzieła kameralne, korzystając z rozmaitych technik (m.in. serializm) i poszukując własnego języka muzycznego. Te eksperymenty, wywodzące się z XX-wiecznej muzyki zachodniej, skazywały żyjącego w Związku Radzieckim Sznitkego na marginalizację. Pod koniec lat 60. zaczął łączyć ze sobą elementy różnych stylów (polistylizm), co jeszcze wyraźniej przejawiało się w jego utworach z lat 70. Pierwszym dziełem koncertowym, w którym użył tej techniki, była Quasi una sonata (1967-1968). Jego kompozycje z tego okresu łączą swobodnie rozmaite style oraz gatunki: tanga, polki i walce na równi z sonatami, fugami oraz passacagliami. Sznitke definiował polistylizm jako interakcję pomiędzy rozmaitymi obszarami stylistycznymi, między różnymi cytatami zaczerpniętymi z kompletnie odmiennych rodzajów muzyki^[2], a o swoich utworach utrzymanych w tej konwencji powiedział: Jednym spośród moich życiowych celów było utworzenie pomostu nad przepaścią pomiędzy muzyką poważną i lekką, nawet jeślibym miał skręcić przy tym kark^[3].

Sznitke odchodził niekiedy od technik awangardowych, jak na przykład w poświęconym pamięci jego zmarłej matki Kwintecie fortepianowym (1972-1976). Kilka pomysłów, które nie weszły do tego kwintetu, kompozytor wykorzystał w mniej reprezentatywnym dla jego twórczości, ale cieszącym się sporym powodzeniem u słuchaczy czternastoczęściowym Requiem (1975).

Z końcem lat 70. znalazł swój własny język, spajający rozmaite idee w homogeniczną całość, i tworzył większe formy: symfonie, koncerty i concerti grossi. Wraz z pogarszaniem się jego zdrowia, pod koniec lat 80. oraz później, zaczął odchodzić od polistylizmu i znalazł schronienie w posępnym, hermetycznym stylu. Niektórzy uczniowie Sznitkego twierdzą, że te późne dzieła stanowią najbardziej znaczącą część jego dorobku.

[edytuj] Interpretacja

Aleksander Iwaszkin w monografii Alfred Schnittke wydanej nakładem wydawnictwa Phaidon w ramach serii 20th Century Composers w 1996 r. w tak pisze o utworach koncertowych Sznitkego: Zamysł zapożyczony od Szostakowicza przez wiele lat dominował w muzyce Sznitkego. Jego liczne koncerty i concerti grossi prezentują w sposób symboliczny typową dla Sznitkego ideę konfliktu pomiędzy indywidualnym (solista) a kolektywnym (orkiestra). Ten rodzaj dramaturgii był ukryty w muzyce Szostakowicza, która w wielu wymiarach odzwierciedlała dramat życia w Związku Radzieckim pod politycznym naciskiem sowieckiego reżimu^[4]. Zdaniem Iwaszkina w innych dziełach Sznitkego – symfoniach, operach i muzyce kameralnej – bezpośredni opór zostaje zastąpiony przez mniej oczywiste skupienie się na irracjonalnym jako przeciwieństwie oficjalnie propagowanej racjonalności.

Ewolucję stylu muzycznego Sznitkego najłatwiej można prześledzić na przykładzie wyjątkowo cenionych przez słuchaczy kwartetów smyczkowych. Osobliwości jego stylistyki najlepiej pokazują concerti grossi oraz symfonie – szczególnie dotyczy to dzieł powstałych po 1985 r. Znacznym powodzeniem u melomanów cieszy się Concerto grosso nr 4 – V Symfonia – dzieło będące swoistą syntezą; pomostem łączącym dwie formy, którym kompozytor poświęcał najwięcej uwagi. Podejmowane przez niego niekiedy wątki religijne znalazły najpełniejsze odzwierciedlenie we wspomnianym już Requiem. Na uwagę zasługuje też opera Historia von D. Johann Fausten, nad którą pracował z przerwami przez dwanaście lat, i którą – biorąc pod uwagę jego wypowiedzi – można uznać za temat jego życia. Irina Sznitke mówi o tym: Niepokoiła go natura duszy ludzkiej – wieczny konflikt między ludzkimi pragnieniami a sumieniem. Być może dlatego Alfred tak dążył do napisania opery Doktor Faust^[5].

[edytuj] Nagrody

Spośród otrzymanych przez Alfreda Sznitkego wyróżnień na uwagę zasługują: Austriacka Nagroda Państwowa (1990), Premium Imperiale w Tokio (1992), Nagroda Bachowska Hanseatyckiego Miasta Hamburg (1992), Rosyjska Nagroda Kulturalna (1993), Wielki Krzyż Zasługi z Gwiazdą Republiki Federalnej Niemiec (1994), Österreichisches Ehrenzeichen für Wissenschaft und Kunst (1994) oraz rosyjska nagroda Sława-Gloria (1998).

Poza tym uzyskał on członkostwo Bawarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (1986), Królewskiej Szwedzkiej Akademii Muzycznej (1987), Freie Akademie der Künste w Hamburgu (1989), Royal Academy of Music w Londynie (1990) oraz American Academy of Arts and Letters w Nowym Jorku (1994)

[edytuj] Ważniejsze dzieła (układ chronologiczny)

Fuga na skrzypce solo (1953)
I Koncert na skrzypce i orkiestrę (1957)
I Koncert na fortepian i orkiestrę (1960)
I Sonata na skrzypce i fortepian (1963)
Drei Gedichte von Marina Zwetajewa (1965)
I Kwartet smyczkowy (1966)
II Koncert na skrzypce i orkiestrę kameralną (1966)
Pianissimo na orkiestrę (1968)
Labyrinthe, balet w pięciu częściach (1971)
I Symfonia (1969-1972)
Der Gelbe Klang, kompozycja sceniczna (1973-1974)
Requiem (1975)
Der Sonnengesang des Franz von Assisi na dwa chóry mieszane i sześć instrumentów (1976)
Concerto grosso nr 1 (1977)
III Koncert na skrzypce i orkiestrę kameralną (1978)
Hymnen I-IV na wiolonczelę i zespół instrumentalny (1974-1979)
Koncert na fortepian i orkiestrę smyczkową (1979)
II Symfonia St. Florian na chór kameralny i orkiestrę (1979)
Passacaglia na orkiestrę (1979-1980)
II Kwartet smyczkowy (1980)
III Symfonia (1981)
Concerto grosso nr 2 (1981-1982)
Seid Nüchtern und Wachet... , kantata (1983)
III Kwartet smyczkowy (1983)
IV Koncert na skrzypce i orkiestrę (1984)
IV Symfonia (1984)
Concerto grosso nr 3 (1985)
Trio smyczkowe (1985)
Koncert na altówkę i orkiestrę (1985)
I Koncert na wiolonczelę i orkiestrę (1985-1986)
Peer Gynt, balet (1986)
Concerto grosso nr 4 – V Symfonia (1988)
Vier Aphorismen na orkiestrę (1988)
Kwartet fortepianowy (1988)
IV Kwartet smyczkowy (1989)
Monolog na altówkę i orkiestrę smyczkową (1989)
II Koncert na wiolonczelę i orkiestrę (1990)
Concerto grosso nr 5 (1991)
Leben mit einem Idioten, opera (1991)
VI Symfonia (1992)
III Sonata fortepianowa (1992)
Concerto grosso nr 6 (1993)
VII Symfonia (1993)
Improvisation na wiolonczelę (1993)
Historia von D. Johann Fausten, opera (1991-1994)
VIII Symfonia (1994)
Koncert potrójny na skrzypce, altówkę, wiolonczelę i orkiestrę smyczkową (1994)
Lux aeterna na chór mieszany i orkiestrę (1994)

[edytuj] Ważniejsze dzieła (układ logiczny)

[edytuj] Utwory kameralne

I Kwartet smyczkowy (1966)
II Kwartet smyczkowy (1980)
III Kwartet smyczkowy (1983)
IV Kwartet smyczkowy (1989)
Hymnen I-IV na wiolonczelę i zespół instrumentalny (1974-1979)
I Sonata na skrzypce i fortepian (1963)
III Sonata fortepianowa (1992)
Fuga na skrzypce solo (1953)
Trio smyczkowe (1985)
Kwartet fortepianowy (1988)
Improvisation na wiolonczelę (1993)

[edytuj] Koncerty

Concerto grosso nr 1 (1977)
Concerto grosso nr 2 (1981-1982)
Concerto grosso nr 3 (1985)
Concerto grosso nr 4 – V Symfonia (1988)
Concerto grosso nr 5 (1991)
Concerto grosso nr 6 (1993)
I Koncert na skrzypce i orkiestrę (1957)
II Koncert na skrzypce i orkiestrę kameralną (1966)
III Koncert na skrzypce i orkiestrę kameralną (1978)
IV Koncert na skrzypce i orkiestrę (1984)
I Koncert na wiolonczelę i orkiestrę (1985-1986)
II Koncert na wiolonczelę i orkiestrę (1990)
I Koncert na fortepian i orkiestrę (1960)
Koncert na fortepian i orkiestrę smyczkową (1979)
Koncert na altówkę i orkiestrę (1985)
Koncert potrójny na skrzypce, altówkę, wiolonczelę i orkiestrę smyczkową (1994)

[edytuj] Symfonie

I Symfonia (1969-1972)
II Symfonia St. Florian na chór kameralny i orkiestrę (1979)
III Symfonia (1981)
IV Symfonia (1984)
Concerto grosso nr 4 – V Symfonia (1988)
VI Symfonia (1992)
VII Symfonia (1993)
VIII Symfonia (1994)

[edytuj] Utwory na orkiestrę

Pianissimo na orkiestrę (1968)
Passacaglia na orkiestrę (1979-1980)
Vier Aphorismen na orkiestrę (1988)
Monolog na altówkę i orkiestrę smyczkową (1989)

[edytuj] Utwory wokalno-instrumentalne

Drei Gedichte von Marina Zwetajewa (1965)
Requiem (1975)
Der Sonnengesang des Franz von Assisi na dwa chóry mieszane i sześć instrumentów (1976)
Seid Nüchtern und Wachet... , kantata (1983)
Lux aeterna na chór mieszany i orkiestrę (1994)

[edytuj] Kompozycje sceniczne

Leben mit einem Idioten, opera (1991)
Historia von D. Johann Fausten, opera (1991-1994)
Labyrinthe, balet w pięciu częściach (1971)
Peer Gynt, balet (1986)
Der Gelbe Klang, kompozycja sceniczna (1973-1974)

[edytuj] Podstawowa dyskografia

Poniższy wybór uwzględnia płyty CD-Audio zawierające najwyżej oceniane utwory Sznitkego:

Alfred Schnittke, Concerto Grosso No. 3, Concerto Grosso No. 4 – Symphony No. 5, Royal Concertgebouw Orchestra, Riccardo Chailly, The Decca Record Company Ltd (London), 1991, 430 698-2.
Alfred Schnittke, Symphony No. 8, Concerto Grosso No. 6, Viktoria Postnikova, Sasha Rozhdestvensky, Royal Stockholm Philharmonic Orchestra, Gennady Rozhdestvensky, Chandos Records Ltd., 1995, CHAN 9359.
Alfred Schnittke, Historia von D. Johann Fausten, Jürgen Freier, Chor der Hamburgishen Staatsoper, Philharmonishes Staatsorchester Hamburg, Gerd Albrecht, BMG Music, 1996, 09026 684132.
Alfred Schnittke, Requiem, Piano Concerto (Concerto for Piano and Strings), Igor Khudolei, Russian State Symphonic Capella, Russian State Symphony Orchestra, Valeri Polyansky, Chandos Records Ltd., 1997, CHAN 9564.
Alfred Schnittke, The Complete String Quartets (oraz Canon in Memory of I. Stravinsky i Collected Songs Where Every Verse Is Filled with Grief), Kronos Quartet, Nonesuch Records, 1998, N 79500-2.
Alfred Schnittke, Concerti grossi nos. 1 & 5 (oraz Quasi una sonata), Gidon Kremer, The Chamber Orchestra of Europe, Heinrich Schiff, Wiener Philharmoniker, Christoph von Dohnányi, Deutsche Grammophon GmbH, 2002, 471 626-2.

[edytuj] Skrócona filmografia

Niniejsze zestawienie obejmuje najbardziej cenione filmy wykorzystujące muzykę Sznitkego:

Восхождение (pol. Wniebowstąpienie, ang. The Ascent), reż. Лариса Шепитько (pol. Larisa Szepitko lub Łarisa Szepitko, ang. Larisa Shepitko), ZSRR, 1976, dramat wojenny.
Маленькие трагедии (ang. Little Tragedies), reż. Михаил Швейцер (ang. Mikhail Shvejtser), ZSRR, 1979, dramat historyczny (serial telewizyjny).
Фантазии Фарятьева (ang. Faratyev's Fantasies), reż. Илья Авербах (ang. Ilya Averbakh), ZSRR, 1979, komediodramat (film telewizyjny).
Сказка странствий (cz. Pohadka o putovani, rum. Povestea calatoriilor, ang. The Story of the Voyages), reż. Александр Митта (ang. Aleksandr Mitta), ZSRR, 1982, przygodowy.
Посетитель музея (niem. Der Museumsbesucher, ang. Visitor of a Museum, fr. Visiteur du musée), reż. Константин Лопушанский (ang. Konstantin Lopushansky), ZSRR, 1989, dramat.
Le Tombeau d'Alexandre (ang. The Last Bolshevik), reż. Chris Marker, Francja, 1992, dokument.
92,8 MHz – drömmar i söder, reż. Jan Troell, Szwecja, 2000, dokument krótkometrażowy.

[edytuj] Literatura

Załączony spis wylicza podstawowe publikacje poświęcone osobie i dziełu Alfreda Sznitkego:

Дмитрий Шульгин, 1993, Годы неизвестности Альфреда Шнитке (Беседы с композитором), Москва, Деловая Лига, ISBN 5-86183-004-5.
Jürgen Köchel (Hrsg.), 1994, Alfred Schnittke zum 60. Geburtstag. Eine Festschrift, Hamburg, Sikorski, ISBN 3-920880-53-6.
Alexander Ivashkin, 1996, Alfred Schnittke, London, Phaidon Press, ISBN 0-71483-169-7.
Alfred Schnittke, 1998, Über das Leben und die Musik. Gespräche mit Alexander Iwaschkin, München, Econ, ISBN 3-430-18033-3.
Alfred Schnittke, Alexander Ivashkin, 2002, A Schnittke Reader, Bloomington, Indiana University Press, ISBN 0-25333-818-2.
Александр Ивашкин, Альфред Шнитке, 2003, Беседы с Альфредом Шнитке, Москва, Классика-XXI, ISBN 5-89817-051-0.
Maria Kostakeva, 2005, Im Strom der Zeiten und der Welten. Das Spätwerk von Alfred Schnittke, Saarbrücken, Pfau, ISBN 3-89727-279-2.

[edytuj] Bibliografia

Alfred Schnittke, w:, Classical Music on CD (The Rough Guide), 1994, Rough Guides Ltd, ss. 305-308, ISBN 1-85828-113-X.
Alfred Sznitke, Alfred Sznitke (patrz: linki zewnętrzne – Notka biograficzna na stronach Warszawskiej Jesieni 2001).
G. Schirmer, Alfred Schnittke, (patrz: linki zewnętrzne – Skrócona biografia...).
Alfred Schnittke by Alexander Ivashkin (patrz: linki zewnętrzne – Recenzja książki Alfred Schnittke Aleksandra Iwaszkina).
Irina Sznitke, Życie na cztery ręce (patrz: linki zewnętrzne – Życie na cztery ręce – Irina Sznitke o Alfredzie Sznitkem).
Gerard McBurney, Alfred Schnittke, Concerto Grosso No. 3, Concerto Grosso No. 4/Symphony No. 5, w:, wkładka do płyty Concerto Grosso No. 3, Concerto Grosso No. 4 (patrz: podstawowa dyskografia – Concerto Grosso No. 3, Concerto Grosso No. 4).
Aleksander Iwaszkin, Alfred Schnittke: Piano Concerto/Requiem, w:, wkładka do płyty Requiem, Piano Concerto (patrz: podstawowa dyskografia – Requiem, Piano Concerto).
Martin Demmler, Between styles, w:, wkładka do płyty Concerti grossi nos. 1 & 5 (patrz: podstawowa dyskografia – Concerti grossi nos. 1 & 5).

[edytuj] Przypisy

↑ niem.: Alfred Schnittke, Alfred Garyevich Schnittke lub Alfred Harriyevich Schnittke, ros.: Альфред Гарриевич Шнитке , transliteracja: Alfred Shnitke lub Alfred Garriyevich Shnitke, transkrypcja: Al´fred Šnit´ke, uproszczona transkrypcja: Alfred Snitke.
↑ Okładka płyty Alfred Schnittke, Concerti grossi nos. 1 & 5, Gidon Kremer, The Chamber Orchestra of Europe, Heinrich Schiff, Wiener Philharmoniker, Christoph von Dohnányi, Deutsche Grammophon GmbH, 2002, 471 626-2.
↑ Tamże (wkładka do płyty).
↑ Alexander Ivashkin, 1996, Alfred Schnittke, Phaidon Press, ISBN 0-71483-169-7.
↑ Życie na cztery ręce – Irina Sznitke o Alfredzie Sznitkem (patrz: linki zewnętrzne – Życie na cztery ręce – Irina Sznitke o Alfredzie Sznitkem).

[edytuj] Linki zewnętrzne

Strony polskojęzyczne:

Notka biograficzna na stronach Warszawskiej Jesieni 2001
Muzyka filmowa – wybór (strona intensywnie korzysta ze skryptów Javy)

Strony anglojęzyczne (en):

Strony rosyjskojęzyczne (ru):

Strony w innych językach:

Strona domowa kompozytora (de) (strona intensywnie korzysta ze skryptów Javy)
Książki o Alfredzie Sznitkem (de)
Muzyka filmowa – obszerna lista (fr)-(en)

Źródło: "http://pl.wikipedia.org../../../a/l/f/Alfred_Sznitke_fcc4.html"

Kategorie: Artykuły na medal • Kompozytorzy muzyki filmowej • Rosyjscy kompozytorzy • Rosyjscy pianiści • Urodzeni w 1934 • Zmarli w 1998

We provide Linux to the World