Wederopbouw
Het woord wederopbouw betekent dat iets opnieuw wordt gebouwd nadat het verwoest is. Meestal vindt wederopbouw plaats na afloop van een oorlog. Met het woord wordt in Nederland ook een (slecht afgebakende) periode aangeduid na afloop van de Tweede Wereldoorlog.
Inhoud |
[bewerk] Wederopbouw in Nederland
De wederopbouw in Nederland vond na afloop van de Tweede Wereldoorlog plaats. Tijdens de oorlog was veel infrastructuur, zoals bruggen, wegen en spoorwegen vernietigd. Ook waren huizen, fabrieken en gebouwen vernietigd of beschadigd. Door een vereniging van krachten en beschikbare hulp van onder andere het Marshallplan, werd Nederland weer opgebouwd. Voor deze periode wordt meestal het tijdvak 1940-1965 aangehouden.
[bewerk] Na-oorlogse wederopbouw
[bewerk] Geleide loonpolitiek
Nederland was na de oorlog totaal ontwricht: van de vooroorlogse economie was niets meer over. Er viel dus de komende tijd geen luxe te verwachten. Bovendien zou Nederland korte tijd later ook Nederlands-Indië nog verliezen. Alleen met veel geduld en hard werken kon de relatieve vooroorlogse welvaart weer worden opgebouwd. Na de langdurige crisis in de jaren ‘30 besefte men dat de overheid vaker zou moeten ingrijpen. De economie bleek immers niet in staat zichzelf te genezen. Na de oorlog bemoeide de staat zich dan ook meer met de binnenlandse economie. Zij stelde zichzelf ten doel om werkloosheid uit te bannen (doelstelling van volledige werkgelegenheid genoemd). De regering kreeg ook zeggenschap over de lonen; het was de periode van Geleide loonpolitiek.
[bewerk] Economisch herstel
Van groot belang was de Marshall-hulp die de Amerikanen Europa aanboden. De leningen die later tot gift werden verklaard werden dankbaar aangewend om de economie weer op poten te zetten.
Gedurende 10 jaar, van 1948 tot 1958, gaf Willem Drees met zijn rooms-rode coalitie (KVP en PvdA) gestalte aan de wederopbouw. Hij groeide uit tot een symbool van de verzorgingsstaat, en stond bekend om zijn degelijkheid en fatsoen. Met de nadruk die hij legde op hard werken en zuinig zijn was hij voor veel mensen de ideale persoon om het land er weer bovenop te helpen. Het gevoel allemaal mee te werken aan de wederopbouw leidde tot een grote saamhorigheid en de Nederlanders waren bereid hard te werken voor weinig loon. Dit leidde tot een snelle daling van de werkloosheid. Er waren echter meer factoren die bijdroegen aan het snelle economische herstel van Nederland. Naast de lage loonkosten voor ondernemers brachten de lage lonen het effect van bestedingsbeperking met zich mee: de Nederlandse consumptie werd op een laag peil gehouden. Hierdoor kochten Nederlanders ook weinig in het buitenland. Er ontstond een overschot op de betalingsbalans: Nederland exporteerde meer dan het importeerde, en verdiende dus aan het buitenland.
Op 17 mei 1945 werd de Stichting van de Arbeid opgericht. Voorbereidingen hiervoor waren al tijdens de oorlog gemaakt. De stichting werd al snel erkend als officieel adviesorgaan op sociaal-economisch terrein. Het uitgangspunt was op basis van overleg tussen vertegenwoordigers van de vakbonden, ondernemers, de landbouwsector en de middenstand tot een overeenkomst te komen en dat het kabinet voor te leggen. In 1950 werd met de totstandkoming van de ‘Wet op de bedrijfsorganisatie’ de Sociaal-Economische Raad (SER) opgericht. In deze raad zetelden naast de vertegenwoordigers van de ‘sociale partners’ (vakbonden en ondernemers) ook onafhankelijke adviseurs die door het rijk werden aangesteld; deze werden 'kroonleden' genoemd. Beide organen bestaan nu nog steeds en spelen een belangrijke rol in het proces waarin het beleid van de overheid wordt bepaald.
[bewerk] Welvaart en werkgelegenheid: tevredenheid en optimisme
In het begin van de jaren ‘50 was er al heel wat veranderd in Nederland. De overheid streefde met het kapitalistische Amerika als grote voorbeeld een snelle industrialisatie na. De Geleide Loonpolitiek bleek een groot succes. Door de lage lonen hadden de bedrijven immers een goede concurrentiepositie ten opzichte van het buitenland. Nederland had nog altijd een exportoverschot, en profiteerde daarom heel veel van de snelle groei van de wereldeconomie.
Een andere verandering rond die tijd was het ontstaan van grote bedrijven door fusies en overnames. Door schaalvergroting konden de kosten worden gedrukt en werden de winsten groter. Met name in de industrie en in de dienstensector groeide de werkgelegenheid enorm. Alleen in de landbouwsector was door mechanisatie een sterke daling van de werkgelegenheid te zien. Langzaam groeide het besef dat het economisch herstel een feit was, sterker; de verkregen welvaart leek permanent.
In de tweede helft van de jaren ‘50 stegen de lonen wel wat . Het geld werd echter niet over de balk gesmeten maar opgespaard, om later luxegoederen voor te kunnen kopen. De enorme welvaartsgroei was nu ook bij ‘de gewone man’ te merken, en dat leidde tot groot optimisme en hoge toekomstverwachtingen.
De verzorgingsstaat werd nu pas echt opgebouwd. Willem Drees had in 1947 al wel een begin gemaakt met het geven van hulp aan ouderen -in de zogenaamde Noodwet Ouderdomsvoorzieningen. Zijn idealen werden echter pas in 1957 verwezenlijkt door invoering van de Algemene Ouderdomswet (AOW) en - toen hij al geen premier meer was - in 1963 de Algemene Bijstandswet.
Het is belangrijk om te constateren dat in het kader van het algehele optimisme en werklust er een eensgezindheid werd gecreëerd die grote bemoeienis van de overheid mogelijk maakte. Als beste voorbeeld kunnen we misschien het bestaan van een ministerie van ‘Maatschappelijk Werk’ noemen. Dat ministerie had als taak de Nederlandse gezinnen ‘op te voeden’ om vervreemding met de steeds sneller veranderende tijd tegen te gaan. De staat moest, als een vader over zijn gezin bescherming bieden tegen zowel economische als maatschappelijke veranderingen en tegenslagen. Door een steeds grotere groep jongeren werd deze houding als uitermate betuttelend en benauwend ervaren. Ook de nog steeds zeer behoudende loonpolitiek veroorzaakte onvrede.
[bewerk] Wederopbouw in andere landen na afloop van de Tweede Wereldoorlog
Ook in andere landen vond na de Tweede Wereldoorlog een wederopbouw plaats. In Duitsland ging dat zo voorspoeding dat wel van het Wirtschaftswunder (economiewonder) gesproken werd. Ook in Japan vond een sterke wederopbouw plaats.
[bewerk] Wederopbouw na andere oorlogen
Na afloop van elke oorlog moet er opnieuw gebouwd worden. Rijke westerse landen beloven vaak veel geld voor wederopbouw van landen zoals Afghanistan en Irak. De toegezegde bedragen worden echter niet altijd daadwerkelijk uitbetaald.
